اطلاعات عمومی
دیابت نوع 1 چیست؟
دیابت نوع 1 که زمانی با نام دیابت نوجوانان یا دیابت وابسته به انسولین شناخته می‌شد، یک بیماری مزمن است و زمانی ظاهر می‌شود که پانکراس (لوزالمعده) انسولین تولید نکند یا میزان تولید انسولین آن کم باشد. انسولین نوعی هورمون است که به بدن کمک می‌کند تا از گلوکز برای تولید انرژی استفاده کند. گلوکز نیز نوعی قند است که بیشتر آن توسط غذاهایی که می‌خوریم، وارد بدنمان می‌شود.
انسولین به گلوکز اجازه می‌دهد تا وارد آن دسته از سلول‌های بدن شود که به آن نیاز دارد و مازاد گلوکز را برای استفادهٔ بعدی ذخیره می‌کند. انسولین کارهای مهم دیگری را نیز انجام می‌دهد؛ بدون انسولین، میزان گلوکز (قند) خون به‌شدت بالا می‌رود و این اتفاق، با گذشت زمان به بدن آسیب خواهد رساند.
دیابت نوع ۱ به پایش سطح قند خون به‌صورت منظم و درمان با انسولین نیاز دارد. درمان، اصطلاح سبک زندگی و خود مراقبتی، ممکن است سطح قند خون را کنترل کند و ریسک عوارض مرتبط با بیماری را به حداقل برساند.
دیابت نوع ۱ معمولاً در کودکی یا اوایل جوانی آغاز می‌شود، اما ممکن است در هر سنی نیز خود را نشان دهد.
عوامل مؤثر در ابتلا
برخی از عوامل خطرساز شناخته‌شده دیابت نوع یک، شامل موارد زیر است:
سابقهٔ خانوادگی
هر شخصی که پدر، مادر یا برادر و خواهر مبتلا به دیابت نوع یک داشته باشد، در معرض ریسک بیشتری برای ابتلا به این بیماری قرار دارد.
ژنتیک
برخورداری از برخی ژن‌ها، نشان‌دهندهٔ افزایش ریسک بروز دیابت نوع ۱ است.
موقعیت جغرافیایی محل زندگی
هر چه از خط استوا دورتر شوید، احتمال بروز دیابت نوع ۱ بیشتر می‌شود.
سن
گرچه بروز دیابت نوع 1 در هر سنی امکان دارد، اما این احتمال در 2 بازه سنی، به صورت قابل توجهی بیشتر است. بازهٔ اول مربوط به کودکان 4 تا 7 ساله می‌شود و بازهٔ دوم کودکان 10 تا 14 ساله را دربر‌می‌گیرد.
علائم و نشانه‌ها
ممکن است نشانه‌ها و علائم دیابت نوع 1، به‌صورت نسبتاً ناگهانی ظاهر شوند و امکان دارد که شامل موارد زیر باشند:
- افزایش تشنگی
- تکرر ادرار
- شب ادراری در کودکانی که قبلاً سابقهٔ شب ادراری نداشته‌اند
- افزایش اشتها و پرخوری
- کاهش وزن ناخواسته
- تحریک‌پذیری و سایر تغییرات خلقی
- ضعف و خستگی
- تاری دید
اگر تشخیص بیماری به تأخیر بیفتد، ممکن است دیابت نوع 1 درمان نشده منجر به بروز عارضه‌ای خطرناک با نام کتواسیدوز دیابتی (DKA) شود که علائم آن عبارتند از:
- تنفس با بوی میوه و احساس بوی میوه در دهان
- حالت تهوع و استفراغ
- درد در ناحیهٔ شکم
- تنفس سریع و پی‌در‌پی
- گیجی و کاهش سطح هوشیاری
- خواب‌آلودگی
علائم هشدار
اگر شما یا کودکتان ترکیبی از علائم ذکر شده را تجربه می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص
تشخیص دیابت نوع یک نسبتاً ساده است.
بررسی‌های بالینی
پزشک طی معاینه، شرح حال دقیقی از سوابق بیماری، داروهای مصرفی، سابقهٔ خانوادگی ابتلا به دیابت، علائم و نشانه‌های بیمار می‌گیرد.
بررسی‌های آزمایشگاهی
اگر کودک شما علائم دیابت نوع ۱ را دارد، پزشک متخصص شما انجام تست‌های زیر را تجویز خواهد کرد:
آزمایش قند خون
پزشک متخصص شما از آزمایش قند خون استفاده می‌کند تا بفهمد که میزان قند موجود در خون شما چقدر است. همچنین ممکن است از شما بخواهد تا آزمایش قند خون را به 2 شیوهٔ تصادفی و ناشتا انجام دهید. در شیوهٔ تصادفی نیازی به ناشتا بودن نیست و در هر زمان از روز قابل انجام است. برای آزمایش ناشتا حداقل از 8 ساعت قبل از آزمایش، نباید چیزی بخورید. اگر نتایج تست نشان‌دهندهٔ بالا بودن بیش از حد سطح قند خون شما باشد، معمولاً معنای آن ابتلای شما به دیابت است.
تست هموگلوبین گلیکوزیله (A1c)
اگر نتایج آزمایش قند خون نشان‌دهندهٔ ابتلای شما به دیابت باشد، ممکن است که پزشک شما توصیه به انجام آزمایش A1C کند. این آزمایش میانگین سطح قند خون شما را در 2 تا 3 ماه گذشته نشان می‌دهد.
تست آنتی‌بادی
این نوع آزمایش خون، میزان اتوآنتی‌بادی‌ها در خون را بررسی می‌کند تا مشخص شود که شما دیابت نوع 1 یا 2 دارید. اتوآنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که توسط سیستم ایمنی ساخته شده اما به اشتباه به بافت‌های بدن و سلول‌های خودی حمله می‌کنند. اوتو آنتی‌بادی‌ها معمولاً در خون افرادی که دیابت نوع 2 دارند، وجود ندارد.
بررسی‌های تصویربرداری
در ارتباط با تشخیص دیابت نوع 1، بررسی‌های تصویربرداری جایگاهی ندارد.
درمان
درمان دارویی
امکان دارد که انسولین به روش‌های زیر تزریق شوند:
تزریق‌های چندگانه در روز (MDI)
در مصرف انسولین تزریقی از یک ویال و سرنگ استفاده می‌شود. در هر تزریق، شما از یک سرنگ برای خارج‌کردن دوز صحیح انسولین از ویال استفاده می‌کنید. امکان دارد انسولین را به بافت چربی شکم، بالای بازو، ران یا باسن تزریق کنید. به‌صورت معمول این روش تزریق کم‌هزینه‌ترین راه برای دریافت انسولین هستند.
قلم
قلم‌های انسولین شبیه به نوع تزریقی آن هستند؛ با این تفاوت که قلم، از قبل با انسولین پر شده است. استفاده از قلم، معمولاً از سرنگ‌ها راحت‌تر است. همچنین ممکن است گزینهٔ خوبی برای افراد کم‌بینا باشد.
پمپ
پمپ‌های انسولین دستگاه‌هایی هستند که انسولین را به‌طور پیوسته و به محض نیاز آزاد می‌کنند. آن‌ها روش طبیعی ترشح انسولین توسط لوزالمعده شما را تقلید می‌کنند. پمپ‌ها انسولین را از طریق یک کاتتر کوچک (لوله نازک و انعطاف‌پذیر) به شما می‌رسانند. این کاتتر، معمولاً در شکم وارد می‌شود.
میزان انسولینی که به‌صورت روزانه نیاز دارید، در طول عمر شما و تحت شرایط خاص تغییر خواهد کرد. به عنوان مثال معمولاً در طول دوران بلوغ، بارداری و زمانی که داروهای استروئیدی مصرف می‌کنید، به دوزهای بیشتری از انسولین نیاز دارید.
به همین خاطر، مراجعه به متخصص غدد به‌صورت منظم (معمولاً حداقل سه بار در سال) اهمیت دارد. با این کار مطمئن می‌شوید که دوزهای انسولین و برنامه کلی مدیریت دیابت، برای شما به‌درستی کار می‌کنند.
افراد مبتلا به دیابت نوع 1، در طول زندگی خود به انسولین درمانی نیاز دارند. انواع مختلفی از انسولین وجود دارند که هر کدام با سرعت‌های متفاوتی شروع به اثربخشی می‌کنند و مدت زمان متفاوتی در بدن شما باقی می‌مانند. ممکن است لازم باشد از بیش از یک نوع انسولین استفاده کنید.
انسولین را نمی‌توان به صورت خوراکی برای کاهش قند خون مصرف کرد، زیرا آنزیم‌های معده انسولین را تجزیه می‌کنند و از اثربخشی آن جلوگیری می‌کنند. برای دریافت انسولین می‌توان از پمپ انسولین یا تزریق از طریق پن یا سرنگ استفاده کرد. در ادامه انواع انسولین معرفی می‌شوند.
انسولین کوتاه اثر
این نوع انسولین حدود 30 دقیقه پس از تزریق، شروع به اثر می‌کند، حدوداً 90 تا 120 دقیقه پس از تزریق به اوج اثرگذاری می‌رسد و حدود 4 تا 6 ساعت ماندگاری دارد. انسولین رگولار یک انسولین کوتاه اثر است.
انسولین سریع اثر
این نوع انسولین در عرض 15 دقیقه شروع به اثرگذاری می‌کند، پس از 60 دقیقه به اوج اثرگذاری می‌رسد و حدود 4 ساعت ماندگاری دارد. از انسولین‌های این دسته می‌توان گلولایزین و آسپارت را نام برد.
انسولین طولانی اثر
این نوع انسولین ممکن است از 14 تا 40 ساعت را پوشش دهد. به‌عنوان مثال، می‌توان به گلارژین و دتمیر اشاره کرد.
متوسط اثر
این نوع انسولین پس از حدود 1 تا 3 ساعت شروع به کار می‌کند، طی 6 تا 8 ساعت به اوج اثرگذاری می‌رسد و حدود 12 تا 24 ساعت ماندگاری دارد . به عنوان مثال می‌توان به انسولین NPH اشاره کرد.
درمان غیردارویی
درمان غیردارویی دیابت نوع ۱ شامل موارد زیر می‌شود:
- محاسبهٔ میزان کربوهیدرات، چربی و پروتئین
- پایش میزان قند خون در فواصل زمانی کوتاه
- خوردن غذاهای سالم
- ورزش کردن به‌صورت منظم و نگهداشتن وزن در محدودهٔ سالم
هدف از انجام نکات بالا، نگهداشتن میزان قند خون در سطحی نزدیک به محدودهٔ نرمال تا حد ممکن است. این کار از عوارض دیابت جلوگیری می‌کند یا ظهور آن‌ها را به تعویق می‌اندازد.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
رژیم غذایی خاصی تحت عنوان رژیم دیابتی وجود ندارد. با این حال، مهم این است که فرد دیابتی رژیم غذایی خود را بر پایهٔ مصرف غذاهای مغذی، کم‌چرب و با فیبر بالا مانند: میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل متمرکز کند.
متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند که کمتر از محصولات حیوانی و کربوهیدرات‌های تصفیه شده مانند نان سفید و شیرینی و قند‌های ساده استفاده کنید. این برنامهٔ غذایی سالم حتی برای افراد بدون دیابت نیز توصیه می‌شود. از رژیم‌های غذایی سالم می‌توان به رژیم مدیترانه‌ای (سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، میوه‌ها، چربی‌های سالم و قند کم) و رژیم دش اشاره کرد. البته برای تنظیم رژیم غذایی متناسب با شرایطتان توصیه می‌شود به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید.
افراد مبتلا به دیابت باید وزن خود را نیز در محدودهٔ مناسب حفظ کنند زیرا افزایش وزن از عوارض جانبی انسولین درمانی در دیابت نوع 1 است. برای جلوگیری از افزایش وزن، نکات زیر توصیه می‌شود:
- به طور منظم خود را وزن کنید و اجازه ندهید که وزن 4.5 کیلوگرم یا بیشتر افزایش یابد و سپس اقدام کنید.
- برای بهبود کنترل قند خون، ممکن است لازم باشد کالری دریافتی روزانهٔ خود را 250 تا 300 کالری کاهش دهید تا از افزایش وزن جلوگیری کنید.
- اگر سطح قند خون اغلب در یک زمان خاص از روز پایین است، به جای اضافه کردن یک میان‌وعده، با پزشک متخصص خود در مورد کاهش دوز انسولین صحبت کنید.
- شما باید بدانید که چگونه مقدار کربوهیدرات‌های موجود در غذاهایی را که می‌خورید، بشمارید. این مورد به تنظیم دوز انسولین دریافتی می‌تواند کمک کند.
مکمل‌ها
کروم
مکمل‌های حاوی کروم به متابولیسم کربوهیدرات‌ها کمک می‌کند. با این حال، تحقیقات در مورد استفاده از کروم برای درمان دیابت متفاوت است. دوزهای پایین برای اکثر افراد بی‌خطر است، اما دوزهای بالای کروم می‌توانند باعث آسیب به کلیه‌ها شوند.
آلفا لیپوئیک اسید (ALA)
مصرف این مکمل عوارض مرتبط با بیماری دیابت مانند درد ناشی از نوروپاتی دیابتی را کاهش می‌دهد.
زندگی با دیابت نوع یک
خودمراقبتی
بعضی از راهکارهایی که ممکن است به شما در کنترل دیابت نوع ۱ کمک کنند، شامل موارد زیر است:
قند خون خود به صورت مرتب را چک کنید
بررسی قند خون با استفاده از گلوکومتر یا دستگاه مانیتور (پایش) مداوم قند خون (CGM)، در کنترل دیابت و جلوگیری از عوارض ناشی از آن بسیار اهمیت دارد. سعی کنید قند خونتان را قبل و بعد از وعده‌های غذایی و همچنین قبل از خواب، اندازه‌گیری کنید. درمان به‌موقع قند خون بالا حائز اهمیت است.
پاهای خود را بررسی کنید
روزانه پاهای خود را با آب ولرم بشویید. آن‌ها را به‌آرامی (به‌خصوص بین انگشتان پا) خشک کنید. پاهای خود را با لوسیون مرطوب کنید و هر روز پای خود را از نظر تاول، بریدگی، زخم، قرمزی یا تورم چک کنید. اگر زخم یا مشکل دیگری در پای خود دارید که بهبود پیدا نمی‌کند به پزشک خود اطلاع دهید.
انسولین و سایر داروهای خود را به‌صورت منظم مصرف کنید
طبق دستورالعمل‌هایی که پزشک شما برای استفاده از انسولین و سایر داروهایتان ارائه داده است، پیش روید.
به‌صورت منظم به متخصص غدد خود مراجعه کنید
مراجعه به متخصص غدد به‌صورت منظم اهمیت دارد زیرا باعث می‌شود مطمئن شوید که برنامه‌های دارویی و رژیم غذایی با بیماری شما و شرایط فعلی‌تان تطبیق دارد.
به متخصص چشم پزشکی مراجعه کنید
دیابت نوع ۱ ممکن است باعث آسیب به چشم‌ها شود. حداقل سالی یک‌بار به چشم‌پزشک خود مراجعه کنید تا سلامت چشم‌های شما بررسی شود.
ورزش
همهٔ افراد به انجام ورزش‌های منظم هوازی نیاز دارند و کسانی که دیابت نوع یک دارند نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اول از همه، تأییدیه دکتر خود را برای ورزش‌کردن بگیرید. بعد از آن، فعالیت‌هایی مثل قدم‌زدن یا شناکردن را که از آن لذت می‌برید، انتخاب کنید و آن‌ها را تبدیل به بخشی از برنامهٔ روزانه‌تان کنید. هدفتان را برای 150 دقیقه ورزش هوازی در هفته تنظیم کنید و اجازه ندهید بیشتر از 2 روز در هفته، بدون ورزش و فعالیت بدنی سپری شود.
به یاد داشته باشید که فعالیت فیزیکی، قند خون را کاهش می‌دهد. اگر فعالیت جدیدی را شروع کردید، سطح قند خونتان را بیشتر از قبل اندازه‌گیری کنید تا متوجه شوید که آن فعالیت چگونه بر سطح قند خون شما تأثیر می‌گذارد. شاید باتوجه به افزایش فعالیت فیزیکی، نیاز داشته باشید که برنامۀ غذایی یا دوز انسولین خود را تغییر دهید.
سلامت روان
احتمال افسردگی در افراد مبتلا به دیابت در مقایسه با سایر افراد، 2 تا 3 برابر بیشتر بوده و احتمال بروز اضطراب در آن‌ها نیز 20 درصد بیشتر است. زندگی‌کردن با یک بیماری مزمن که نیازمند مراقبت مداوم است، می‌تواند طاقت‌فرسا باشد. اگر علائم افسردگی یا اضطراب را تجربه می‌کنید، مهم است که به یک روان‌شناس یا روان‌پزشک مراجعه کنید.
دیابت نوع 1 در بارداری
معمولاً زنانی که دیابت نوع 1 دارند، می‌توانند باردار شوند و فرزندی سالم داشته باشند. اگرچه برای به‌حداقل‌رساندن عوارض، کنترل قند خون قبل از بارداری و در دوران بارداری بسیار حائز اهمیت است.
ریسک عوارض بارداری برای زنانی که دیابت نوع ۱ دارند، بالاتر است. مشاوره و ارزیابی شرایط بیمار قبل از اقدام به بارداری، توسط متخصصان توصیه شده است.
همچنین خطر بروز اختلالات مادرزادی برای زنانی که مبتلا به دیابت نوع 1 هستند، بیشتر است؛ به‌خصوص اگر در طول ۶ تا ۸ هفتهٔ اول بارداری، دیابت آن‌ها به‌خوبی کنترل نشود. کنترل دقیق دیابت در طول دوران بارداری، می‌تواند ریسک عوارض ناشی از آن را کاهش دهد.
واکسیناسیون
دریافت واکسن برای مبتلایان به دیابت نوع ۱ و ۲ بسیار اهمیت دارد. این افراد در معرض خطر بیشتری هستند و واکسن‌زدن تا حد زیادی می‌تواند به حفظ سلامت این افراد کمک کند. بهتر است دربارهٔ دریافت واکسن با پزشک خود مشورت کنید.
دیابت سیستم ایمنی بدن را بسیار ضعیف می‌کند و حتی اگر بتوانید به‌خوبی این بیماری را کنترل کنید، سیستم ایمنی بدن شما نسبت به سایر افراد، ممکن است دربرابر عفونت‌ها و ابتلا به بیماری‌های دیگر ضعیف شود. برای مثال، بیماری‌هایی مثل آنفولانزا ممکن است سطح گلوکز خون شما را تا سطح خطرناکی بالا ببرد.
دریافت واکسن، از بهترین راه‌های محافظت و ایمن‌سازی بدن در برابر بیماری‌های مختلف است. نیاز است که واکسن‌های زیر را دریافت کنید:
- واکسن آنفولانزا برای پیشگیری از ابتلا به آنفولانزای فصلی در هر سال
- واکسن کووید-19 برای پیشگیری و کنترل ابتلا به بیماری کرونا
- واکسن پنوموکوک برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های خطرناک پنوموکوکی
- واکسن Tdap برای پیشگیری از ابتلا به کزاز، دیفتری و سیاه‌سرفه
- واکسن هپاتیت B برای پیشگیری از ابتلا به هپاتیت B
- واکسن آبله مرغان برای پیشگیری از ابتلا به آبله مرغان و زونا
داروها
- انسولین گلارژین
- انسولین گلولایزین
- انسولین دتمیر
بدون دیدگاه