اطلاعات عمومی
هپاتیت ب چیست؟
هپاتیت ب عفونتی جدی در کبد است که از طریق ویروس این بیماری (HBV) ایجاد می‌شود. در برخی از افراد، بیماری هپاتیت B بیشتر از ۶ ماه طول می‌کشد و به مرحلهٔ مزمن می‌رسد. این قضیه مخصوصاً از آن جهت اهمیت دارد که پس از ابتلا به هپاتیت ب مزمن، خطر نارسایی، سرطان و سیروز کبدی افزایش پیدا می‌کند.
اغلب بزرگسالانی که به هپاتیت نوع B مبتلا می‌شوند، حتی اگر علائم و نشانه‌های بیماری آن‌ها شدید شود، به‌طور کامل بهبود پیدا می‌کنند. در این بین کودکان و نوزادان بیشتر در معرض ابتلا به عفونت مزمن هپاتیت ب هستند.
به‌عنوان راهکار، این واکسن هپاتیت ب است که می‌تواند جلوی ابتلا به آن را بگیرد؛ اما اگر هم به این بیماری مبتلا شوید، با رعایت اقدامات احتیاطی می‌توانید از انتشار ویروس به دیگران جلوگیری کنید.
انواع بیماری
عفونت هپاتیت نوع B ممکن است که به‌صورت کوتاه‌مدت (حاد) یا طولانی‌مدت (مزمن) خود را نشان دهد.
عفونت حاد هپاتیت ب
نوع حاد بیماری کمتر از ۶ ماه طول می‌کشد. در این مدت احتمال دارد که بدن فرد مبتلا بتواند به‌طور کامل ویروس‌های آن را از بین ببرد و بیمار بعد از چند ماه کاملاً بهبود پیدا کند. اغلب افرادی که در بزرگسالی این بیماری را می‌گیرند، نوع حاد عفونت به سراغشان می‌آید؛ اما گاهی دچارعفونت مزمن نیز می‌شوند.
عفونت مزمن هپاتیت ب
عفونت مزمن ۶ ماه یا بیشتر طول می‌کشد؛ چراکه سیستم ایمنی بدن شما نمی‌تواند با عفونت مقابله کند. گاهی نیز عفونت مزمن هپاتیت B تا آخر عمر ادامه پیدا می‌کند و احتمالاً منجر به بیماری‌های جدی مانند سیروز و سرطان کبد می‌شود.
هرچه سن شما در هنگام ابتلا به این بیماری، به‌ویژه در نوزادان یا کودکان زیر ۵ سال، کمتر باشد، خطر مزمن‌شدن عفونت بیشتر است. گاهی تا زمانی که فرد به‌دلیل عفونت مزمن کبدی به‌شدت بیمار شود، این بیماری برای چندین دهه ناشناخته می‌ماند.
عوامل موثر در ابتلا
انتقال هپاتیت ب از طریق تماس با خون، مایع منی یا سایر مایعات بدن فرد آلوده انجام می‌شود. همچنین خطر عفونت در این بیماری با قرارگرفتن در شرایط زیر افزایش پیدا می‌کند:
- برقراری رابطهٔ جنسی محافظت‌نشده با فرد مبتلا به HBV و رعایت‌نکردن موارد بهداشتی
- استفاده از سرنگ‌های مصرف‌شدهٔ قبلی برای تزریق
- زندگی با فرد مبتلا به HBV
- به‌دنیاآمدن نوزاد از مادر مبتلا به بیماری
- فعالیت در مشاغل در معرض تماس با خون افراد
- سفر به مناطقی با شیوع فراوان هپاتیت B مانند آسیا، جزایر اقیانوس آرام، آفریقا و اروپای شرقی
علائم و نشانه‌ها
نشانه‌ها و علائم هپاتیت B از خفیف تا شدید متغیر هستند. این علائم می‌توانند ۱ تا ۴ ماه پس از ابتلا ظاهر شوند؛ اگرچه گاهی هم این نشانه‌ها دو هفته پس از عفونت خود را نشان می‌دهند. البته بعضی از افراد مانند کودکان خردسال نیز ممکن است علائمی نشان ندهند. از نشانه‌ها و علائم هپاتیت ب می‌توانیم به موارد زیراشاره کنیم:
- درد شکم
- ادرار تیره
- تب
- درد مفاصل
- ازدست‌دادن اشتها
- تهوع و استفراغ
- ضعف و خستگی
- مدفوع آبکی یا اسهال
- زردشدن پوست و سفیدی چشم (یرقان)
علائم هشدار
اگر احساس می‌کنید که در معرض ابتلا به هپاتیت ب قرار گرفته‌اید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. استفاده از درمان‌های پیشگیرندهٔ هپاتیت ب در این زمان اهمیت فراوانی برخوردار هستند.
اگر آن‌ها را در‌عرض ۲۴ ساعت بعد از قرارگرفتن در معرض ویروس دریافت کنید، خطر ابتلا به عفونت و بیماری کاهش پیدا می‌کند. همچنین در صورت مشاهدۀ نشانه‌ها و علائم هپاتیت ب سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص
بررسی‌های بالینی
در این مرحله پزشک فرد بیمار را معاینه و علائم آسیب کبدی مانند زردشدن پوست، بزرگ‌شدن طحال (هپاتومگالی) و وجود درد شکم را بررسی می‌کند.
بررسی‌های آزمایشگاهی
آزمایش خون
پزشک با آزمایش خون می‌تواند علائم ویروس هپاتیت B را در بدن فرد تشخیص دهد و و به حاد یا مزمن‌بودن بیماری پی ببرد. همچنین انجام یک آزمایش خون ساده مشخص می‌کند که آیا شما نسبت به این بیماری مصون هستید یا خیر.
موارد زیر از جملهٔ این آزمایش‌ها هستند:
- آزمایش کامل خون یا شمارش کامل سلول‌های خونی
- آزمایش‌های بررسی عملکرد کبدی
- آزمایش‌های سرولوژی هپاتیت ب مانند HbeAg و HBe Ab
- آزمایش HBV PCR
بررسی‌های تصویربرداری
سونوگرافی شکم
در سونوگرافی از امواج صوتی برای نمایش اندازه، شکل و میزان جریان خون در کبد استفاده می‌شود.
نمونه‌برداری (بیوپسی) کبد
ممکن است پزشک نمونۀ کوچکی از کبد فرد بیمار بردارد تا از آن برای بررسی میزان و نوع آسیب استفاده کند. در طول این آزمایش پزشکی سوزن نازکی را از طریق پوست وارد کبد بیمار می‌کنند و نمونه‌ای از بافت را برمی‌دارند. این نمونه جهت تجزیه‌وتحلیل به آزمایشگاه ارسال می‌شود.
درمان
پزشک با توجه به نوع بیماری (حاد یا مزمن‌بودن) شیوۀ درمان را انتخاب می‌کند.
درمان دارویی
اگر در معرض ویروس هپاتیت ب قرار گرفته‌اید؛ اما از واکسینه‌شدن خود اطمینان ندارید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. تزریق ایمونوگلوبین (آنتی‌بادی) در عرض ۱۲ ساعت پس از قرارگرفتن در معرض ویروس، ممکن است از فرد در برابر ابتلا به هپاتیت نوع ب محافظت کند.
فراموش نکنید که این نوع درمان فقط اثر محافظتی کوتاه‌مدت دارد و برای محافظت طولانی‌مدت در صورتی که واکسن هپاتیت ب را دریافت نکرده‌اید، باید به‌طور همزمان این واکسن را بزنید.
درمان عفونت هپاتیت ب مزمن
اکثر افراد مبتلا به نوع مزمن بیماری، تا پایان عمر نیاز به درمان دارند. درمان به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های کبدی کمک می‌کند و راه انتقال عفونت به دیگران را می‌بندد. موارد زیر از درمان‌های هپاتیت ب مزمن است:
داروهای ضدویروسی
- داروهای ضدویروسی از جمله انتکاویر، تنوفوویر لامیوودین و آدفوویر می‌توانند به مبارزه با ویروس و کاهش توانایی آن در آسیب‌رساندن به کبد کمک کنند. این داروها به‌صورت خوراکی مصرف می‌شوند. دربارهٔ اینکه کدام دارو برای شما مناسب است، باید با پزشک خود صحبت کنید.
اینترفرون
- اینترفرون آلفا-۲بی یک نسخهٔ شبیه‌سازی‌شده از ماده‌ای است که بدن برای مبارزه با عفونت تولید می‌کند. این دارو عمدتاً برای افراد جوان مبتلا به هپاتیت B استفاده می‌شود که تمایل به درمان طولانی ندارند.
- همچنین زنانی که می‌خواهند در عرض چند سال پس از تکمیل یک دورهٔ درمان باردار شوند، از اینترفرون استفاده می‌کنند. این نکته نیز اهمیت دارد که این دارو در دوران بارداری نباید تزریق شود.
درمان غیردارویی
درمان غیردارویی هپاتیت ب حاد
چنانچه مشخص شود که عفونت هپاتیت ب بیمار از نوع حاد است، احتمال دارد در کوتاه‌مدت و خودبه‌خود از بین برود. پزشک در این شرایط ممکن است درمان دارویی برای بیمار در نظر نگیرد.
در این صورت پزشک انجام اموری مانند استراحت، تغذیهٔ مناسب و نوشیدن مایعات فراوان را، در کنار مبارزهٔ بدن با بیماری، توصیه می‌کند.
نوشیدن مایعات فراوان نیز در دورۀ نقاهت بسیار مفید است. البته در موارد شدید داروهای ضدویروسی یا بستری در بیمارستان برای جلوگیری از عوارض این بیماری پیشنهاد می‌شوند.
جراحی
پیوند کبد
پیوند کبد یکی از مواردی است که هنگام آسیب‌دیدن شدید کبد از طرف پزشک در نظر گرفته می‌شود. در طول پیوند کبد، جراح، کبد آسیب‌دیدهٔ بیمار را از بدن خارج و کبد سالم را جایگزین می‌کند.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
افراد مبتلا به عفونت مزمن هپاتیت ب ممکن است در برخی از مواقع به دارودرمانی نیاز پیدا کنند یا اینکه پزشک دارودرمانی را برای آن‌ها صلاح نداند.
البته به‌غیر از دارودرمانی اقدامات دیگری نیز وجود دارد که بیمار می‌تواند برای محافظت از کبد و بهبود سلامت خود انجام دهد. در ادامه مواردی را ذکر می‌کنیم که با رعایت آن‌ها می‌توانید زندگی سالم را از امروز شروع کنید:
- از نوشیدن الکل و استعمال سیگار پرهیز کنید؛ زیرا هر دو به کبد شما آسیب می‌رسانند.
- از یک رژیم غذایی سالم حاوی میوه، غلات کامل، ماهی، گوشت بدون چربی و مقدار فراوان سبزیجات استفاده کنید. سبزیجات مختلف مانند کلم، کلم بروکلی و گل‌کلم به محافظت از کبد شما در برابر مواد شیمیایی محیطی کمک می‌کنند.
- مصرف غذا و نوشیدنی حاوی قند زیاد از جمله نوشابه، آبمیوه، دسر، تنقلات بسته‌بندی شده و موارد مشابه را محدود کنید.
- از خوردن صدف‌های خام یا نیم‌پز خودداری کنید؛ زیرا ممکن است به‌خاطر دارابودن نوعی باکتری به‌نام «ویبریو ولنیفیکوس» آسیب فراوانی ببینید. این ماده برای کبد بسیار سمی است.
- قبل از مصرف برخی خوراکی‌ها مانند آجیل، ذرت، بادام‌زمینی و نمونه‌های مشابه، آن‌ها را از لحاظ داشتن کپک بررسی کنید. اگر مواد غذایی را در شرایط مرطوب نگهداری کنیم و به‌درستی بسته‌بندی نشوند، احتمال ایجاد کپک بیشتر است. در صورت وجود کپک، غذا ممکن است توسط «آفلاتوکسین» آلوده شود که عاملی شناخته‌شده و خطرناک برای سرطان کبد است.
مکمل
قبل از مصرف هرگونه داروی گیاهی یا مکمل‌های حاوی ویتامین، با داروساز یا پزشک خود مشورت کنید؛ زیرا بعضی از آن‌ها می‌توانند با داروهای هپاتیت ب تداخل پیدا کنند و باعث آسیب به کبد شوند.
زندگی با هپاتیت ب
خودمراقبتی
اگر به این بیماری مبتلا شده‌اید لازم است اقدامات زیر را برای محافظت از دیگران در برابر این ویروس انجام دهید.
- با استفاده از روش‌های محافظت‌شده رابطهٔ جنسی برقرار کنید. قبل از برقراری رابطه همسر خود بگویید که به HBV مبتلا شده‌اید و او را در جریان خطر انتقال این بیماری بگذارید. هنگام رابطهٔ جنسی از کاندوم استفاده کنید و به‌یاد داشته باشید که کاندوم خطر ابتلا را کاهش می‌دهد؛ اما آن را از بین نخواهد برد.
- لازم است از همسرتان بخواهید که آزمایش هپاتیت ب بدهد تا از شرایط سلامت خود مطمئن شود.
- وسایل شخصی خود را برای استفاده به دیگران ندهید. هنگام مصرف داروهای تزریقی، هرگز سرنگ و سوزن مشترک استفاده نکنید. وسایلی مانند تیغ و مسواک نیز ممکن است آلوده به خون باشند و بیماری را انتقال دهند.
- دربارۀ بیماری اطلاعات کافی به دست آورید. برای این کار می‌توانید به مراکز کنترل و پیشگیری مراجعه کنید.
- با دوستان و خانوادۀ خود رفت‌وآمد کنید. این بیماری از طریق تماس معمولی انتقال پیدا نمی‌کند؛ بنابراین ارتباط خود را قطع نکنید؛ مخصوصاً با افرادی که می‌توانند شما را حمایت کنند.
- از سلامت خود مراقب کنید و در طول روز از یک رژیم غذایی سالم پر از میوه و سبزی استفاده کنید.
- ورزش منظم را فراموش نکنید و به‌اندازۀ کافی آب بنوشید.
- بدون مشورت پزشک از داروهای بی‌نسخه استفاده نکنید.
- لازم است آزمایش‌های مربوط به هپاتیت A و C را انجام دهید.
هپاتیت ب در بارداری
نوزادانی که از مادر مبتلا به هپاتیت B متولد می‌شوند، اگر در بدو تولد به‌درستی درمان نشوند، با احتمالی بیش از ۹۰ درصد، نوع مزمن را می‌گیرند.
افراد باردار باید شرایط خود را از لحاظ ابتلا به این ویروس بررسی کنند تا هنگام زایمان آن را به نوزاد انتقال ندهند؛ به همین دلیل باید پزشک خود را در جریان این موضوع بگذارید.
پزشک بر اساس نتایج آزمایش و داشتن امکاناتی از جمله داروهای مناسب، تدابیر لازم را به کار می‌بندد. این تدابیر از انتقال بیماری به نوزاد، در اتاق زایمان جلوگیری می‌کند.
تمامی افراد باردار باید آزمایش هپاتیت ب بدهند؛ بنابراین اگر باردار هستید از پزشک خود دربارهٔ چنین آزمایش‌هایی سؤال کنید. بهتر است این آزمایش‌ها در سه‌ماهۀ اول بارداری انجام شوند. اگر نتیجهٔ آزمایش مثبت شود، باید بلافاصله اقدامات لازم را برای پیشگیری را در بیمارستان انجام دهید. این اقدامات عبارتند از:
- تزریق اولین دوز از واکسن هپاتیت ب
- تزریق یک دوز ایمونوگلوبولین هپاتیت بی (HBIG)
اگر این دو دارو به‌درستی تجویز شوند، نوزادان متولدشده (از مادر مبتلا به این بیماری) با احتمال بیش از ۹۰ درصد، از عفونت هپاتیت B محافظت می‌شوند و در برابر این بیماری مصون می‌مانند.
شیردهی
CDC و سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه می‌کنند که همۀ افراد مبتلا به هپاتیت ب باید تشویق شوند که به نوزادان خود شیر دهند.
مزایایی که نوزاد از تغذیه با شیر مادر به دست می‌آورد، نسبت به خطر احتمالی عفونت برتری دارد. از طرفی توصیه می‌شود که همۀ نوزادها هنگام تولد در مقابل بیماری هپاتیت ب واکسینه شوند تا هرگونه خطر احتمالی کاهش پیدا کند.
افرادی که از داروهای ضدویروسی استفاده می‌کنند، باید با پزشک خود دربارهٔ امکان شیردهی مشورت کنند.
واکسیناسیون
همهٔ نوزادان باید در برابر این بیماری واکسینه شوند. همچنین افراد زیر ۱۸ سال که بعد از تولد واکسن هپاتیت ب را نزده‌اند، باید با مراجعه به مراکز واکسیناسیون آن را دریافت کنند. افراد دیگری که حتماً باید واکسینه شوند، گروه‌های پرخطر هستند که از آن‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- افراد مبتلا به سایر بیماری‌های مزمن کبدی و بیماری کلیوی
- افراد مبتلا به ویروس اچ ای وی(HIV) و ایدز
- مسافرانی که به مناطقی با نرخ بالای عفونت HBV می‌روند یا افرادی که از آن مناطق خارج می‌شوند.
- افرادی که مواد مخدر تزریق می‌کنند.
- بزرگسالان مبتلا به دیابت
- افرادی که همسر یا یکی از اعضای خانوادۀ آن‌ها به این ویروس آلوده است.
- افرادی از جمله تکنسین‌های آزمایشگاهی و پرستاران که در معرض تماس با خون یا سایر مایعات بدن دیگران قرار دارند.
- افرادی که در محل‌های عمومی با بهداشت ضعیف مانند زندان کار می‌کنند.
- افراد ناتوانی که قادر به مراقبت از خود نیستند.
آیا تاثیر واکسن هپاتیت ب تا آخر عمر باقی می‌ماند؟
مطالعات نشان می‌دهد که این واکسن تا ۲۰ سال می‌تواند ایمنی ایجاد کند. این احتمال هم وجود دارد که واکسن در تمام طول عمر فرد از او محافظت کند؛ اما این موضوع به‌صورت قطعی تأیید نشده است. در صورتی که تأثیر و ایمنی‌زایی دوز اول واکسن از بین برود، می‌توانید دوز بوستر (تقویت‌کننده) واکسن هپاتیت ب را تزریق کنید.
پیشگیری
واکسن هپاتیت ب یکی از راه‌های مؤثر، ایمن و دردسترس برای کنترل این بیماری است. طبق نظر سازمان بهداشت جهانی (WHO) این واکسن ۹۸ تا ۱۰۰ درصد در برابر محافظت از ویروس هپاتیت ب مؤثر است. البته نوزادان هم می‌توانند در برابر این بیماری واکسینه شوند. رعایت عوامل زیر در پیشگیری از این بیماری نقش مؤثری دارند:
- رعایت شیوۀ ایمن انتقال خون در تمام جهان (حدود ۹۷ درصد از خون‌های اهدایی در سراسر جهان از نظر ویروس HBV و سایر بیماری‌ها غربالگری می‌شوند.)
- استفاده از روش‌های ایمن هنگام تزریق به کمک سوزن‌های تمیز و یکبارمصرف
- برقراری رابطۀ جنسی ایمن
- انجام خالکوبی یا پیرسینگ در محل‌های دارای مجوز بهداشت
داروها
- تنوفوویر
- لامیوودین
- آد فوویر
- اینترفرون آلفا-b2
بدون دیدگاه