سرطان پروستات

زمان مطالعه: 10 دقیقه

 

اطلاعات عمومی

سرطان پروستات چیست؟

پروستات یک غدهٔ جنسی در بدن مردان است که به تولید مایع منی کمک می‌کند؛ این غده در زیر مثانه و جلوی راست‌روده قرار دارد. اندازه و شکل پروستات مشابه یک گردو است و با افزایش سن، اندازهٔ آن بزرگ‌تر می‌شود.

محل قرارگیری پروستات در بدن به‌گونه‌ای است که دورتادور قسمتی از مجرای ادرار را فرا می‌گیرد. سرطان پروستات در مردان زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های طبیعی غده پروستات به سلول‌های غیرطبیعی تبدیل شده و به‌صورت کنترل‌نشده رشد می‌کنند.

سرطان پروستات شایع‌ترین سرطان غیرپوستی است که اغلب در میان مردان بالای 50 سال رخ می‌دهد. سرطان پروستات اگرچه بسیار شایع است، اما پیش آگهی خوبی دارد، زیرا در بیشتر موارد رشد بسیار کندی دارد. این بیماری عوارضی را هم به‌دنبال دارد؛ برای مثال، خطر ترومبوز ورید عمقی (تشکیل لخته خون در سیاهرگ‌های عمقی) و آمبولی ریه را افزایش می‌دهد.

علائم و نشانه‌ها

برخی از بیماران در مراحل اولیه هیچ علامتی ندارند. در مراحل پیشرفته‌تر بیماری، ممکن است یکی از علائم زیر را داشته باشید:

• مشکل ادرار، دشواری در شروع ادرار یا توقف جریان ادرار
• تکرر ادرار به‌ویژه در شب
• احساس درد یا سوزش هنگام ادرار کردن یا هنگام انزال
• اختلال نعوظ
• وجود خون در ادرار یا مایع منی
• ناتوانایی در تخلیۀ ادرار
• درد استخوان
• کاهش وزن و اشتها

این علائم می‌توانند ناشی از سایر اختلالات به غیر از سرطان پروستات باشند. اگر علائم گفته‌شده در بالا را دارید، باید به پزشک مراجعه کنید.

عوامل مؤثر در ابتلا

• سن بالای 50 سال
• سابقۀ ابتلای اعضای خانواده (پدر یا برادر) به سرطان پروستات
• بروز تغییر یا جهش در ژن‌ها
• چاقی

تشخیص

تشخیص سرطان پروستات بسیار مهم است. این بیماری توسط مجموعه‌ای از بررسی‌های بالینی، آزمایش‌ها و مداخلات تصویربرداری‌ تشخیص داده می‌شود.

بررسی‌های بالینی

پزشک ابتدا شرح حال دقیق می‌گیرد و درباره‌ٔ علائم و سوابق پزشکی خانوادگی شما سوال می‌پرسد. سپس یک معاینهٔ فیزیکی کامل با تمرکز بر پروستات و غدد لنفاوی انجام می‌دهد.

معاینه رکتوم یا مقعد

پزشک برای بررسی اندازه و شکل پروستات، توشه رکتال یا همان معاینه رکتوم را انجام می‌دهد. پزشک ابتدا دستکش می‌پوشد، سپس یک انگشت خود را داخل مقعد بیمار قرار می‌دهد و پروستات را لمس می‌کند. این معاینه پروستات بزرگ، سفت، غیرقرینه یا دارای توده را مشخص می‌کند.

بررسی‌های آزمایشگاهی

آزمایش خون یکی از ابزارهای مهم تشخیص در سرطان پروستات است.

آزمایش PSA

PSA آنتی ژن اختصاصی پروستات است. این تست نوعی آزمایش خون است و سطح آنتی ژن اختصاصی پروستات را بررسی می‌کند. این آنتی ژن توسط پروستات ساخته می‌شود و به‌طور معمول سطح PSA در خون پایین است. سطح بالای آنتی ژن اختصاصی پروستات می‌تواند به معنای بیماری‌های پروستات، مانند عفونت، هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات و بزرگ‌شدن غیر‌سرطانی پروستات یا سرطان پروستات باشد.

آزمایش کامل خون

شمارش کامل خون (CBC) تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها را در خون شما اندازه‌گیری می‌کند. گلبول‌های قرمز اکسیژن را در سراسر بدن شما حمل می‌کنند، گلبول‌های سفید با عفونت مبارزه می‌کنند و پلاکت‌ها خونریزی را کنترل می‌کنند.

آزمایش بیوشیمی

در این آزمایش سطح مواد شیمیایی مختلف در خون اندازه‌گیری می‌شود. سرطان یا سایر بیماری‌ها می‌توانند باعث ایجاد سطوح بسیار پایین یا خیلی بالا شوند.

بررسی‌های تصویربرداری

مداخلات تصویربرداری در بررسی‌های اولیه جایگاهی ندارند. با این حال، می‌توان از این مداخلات برای بررسی دقیق‌تر و تشخیص در مراحل پیشرفته مانند بررسی غدد لنفاوی نواحی مجاور و گسترش بیماری استفاده کرد.

• ام آر آی (MRI)
• سی‌ تی‌ اسکن (CT Scan)
• سونوگرافی پروستات

سایر بررسی‌ها

نمونه‌برداری از پروستات

بیوپسی از غده پروستات برای بررسی و تعیین مرحله ٔسرطان به پزشکان کمک می‌کند (تعیین مرحلهٔ سرطان به درمان کمک می‌کند و می‌تواند شانس بهبودی را پیش‌بینی کند). بیوپسی پروستات معمولاً در مطب پزشک انجام می‌شود و قبل و بعد از بیوپسی به بیمار آنتی بیوتیک داده می‌شود. مصرف آنتی بیوتیک خطر عفونت ناشی از بیوپسی را کاهش می‌دهد‌. برای  بیوپسی بی‌حسی موضعی  انجام می‌شود. اکثر مردان در طول بیوپسی احساس درد خفیف تا متوسطی دارند و این فرآیند معمولاً حدود 15 دقیقه طول می‌کشد.

تست ژنتیک

تست ژنتیک برای بررسی جهش‌های احتمالی ایجادشده انجام می‌شود.

درمان

بسیاری از انواع سرطان پروستات رشد کندی دارند و از محدودهٔ غده پروستات خارج نمی‌شوند؛ در این شرایط، سرطان صدمات جدی به بدن ایجاد نمی‌کند. اما انواع دیگری از سرطان پروستات وجود دارند که تهاجمی بوده و ممکن است به‌سرعت گسترش پیدا کنند.

در صورت تشخیص زود و به‌موقع سرطان پروستات، تا زمانی که سرطان هنوز محدود به غده پروستات است، بیمار بالاترین شانس را برای درمان موفق دارد.

اورولوژیست توصیه می‌کند که به‌‌صورت مکرر آزمایش دهید و با پیگیری منظم، تغییر وضعیت خود را مشاهده کنید. دارودرمانی، پرتودرمانی و جراحی از گزینه‌های درمان این نوع سرطان هستند.

درمان دارویی

بسته به نوع و شدت سرطان پروستات، درمان‌های زیر ممکن است به‌تنهایی یا همراه با هم استفاده شوند:

درمان محرومیت از آندروژن یا هورمون‌های مردانه

هورمون‌های مردانه یا آندروژن‌ها که شایع‌ترین آن‌ها تستوسترون است، باعث پیشرفت سرطان پروستات می‌شوند. درمان‌هایی که سطح آندروژن‌های بدن را کاهش می‌دهند (به نام درمان محرومیت از آندروژن یا ADT) اندازهٔ پروستات را کاهش داده و پیشرفت بیماری را کند می‌کند.

درمان محرومیت از آندروژن را می‌توان با مصرف داروهایی که با عملکرد آندروژن‌ها تداخل دارند؛ انجام داد. این نوع درمان برای مردان مبتلا به تومورهای کوچک که بعید است به‌سرعت رشد کنند مورد نیاز است. در برخی از موارد، درمان محرومیت از آندروژن به‌همراه پرتودرمانی برای مردان مبتلا به سرطان پروستات متوسط ​​و خطرناک توصیه می‌شود.

شیمی درمانی

شیمی درمانی فرایندی است که از داروها برای کوچک‌کردن یا از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. داروهای شیمی درمانی معمولاً به‌صورت وردیدی تجویز می‌شوند و در برخی موارد پیشرفته، شیمی درمانی در کنار سایر داروها تجویز می‌شود.

ایمونوتراپی

ایمونوتراپی یک درمان دارویی است که از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کند. سیستم ایمنی بدن با بیماری مبارزه می‌کند؛ اما گاهی اوقات نمی‌تواند به سلول‌های سرطانی حمله کند؛ چون سلول‌های سرطانی پروتئین‌هایی تولید می‌کنند که از شناسایی توسط سلول‌های سیستم ایمنی جلوگیری می‌کند. مکانیسم داروهای ایمونوتراپی تداخل در این فرایند است.

از داروهای این دسته می‌توان به پمبرولیزوماب و ایپیلیموماب اشاره کرد.

درمان غیردارویی

جراحی

بسته به مرحلهٔ سرطان، ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد. جراح بخشی از پروستات یا تمام آن را برمی‌دارد (پروستاتکتومی رادیکال) همچنین درمان محرومیت از آندروژن را می‌توان با جراحی برای برداشتن بیضه‌ها (که به آن ارکیکتومی گفته می‌شود) انجام داد.

جراح در صورت نیاز، برخی از غدد لنفاوی را نیز خارج می‌کند. این عمل از گسترش سرطان به سایر نقاط بدن جلوگیری می‌کند. گاهی پزشک ترکیب پرتودرمانی و جراحی را توصیه می‌کند. برخی از عوارض جراحی پروستات شامل بی‌اختیاری ادرار و مشکلات نعوظ است.

پرتودرمانی

پرتودرمانی با اشعه ایکس به‌منظور از بین بردن سلول‌های استفاده می‌شود. پرتودرمانی 2 نوع مختلف دارد: پرتودرمانی خارج از بدن (پرتودرمانی خارجی) و از طریق مهره‌ها و میله‌های کوچکی که داخل پروستات قرار گرفته‌اند (ایمپلنت رادیواکتیو).

پرتودرمانی خارجی روشی برای رساندن پرتوی اشعه ایکس پرانرژی به محل توموراست. محل تابش پرتو خارج از بدن بیمار است و تومور را هدف قرار می‌دهد. پرتودرمانی خارجی بیشتر برای درمان سرطان استفاده می‌شود. اغلب هدف، از بین بردن یا جلوگیری از بازگشت تومور است. پرتودرمانی ممکن است پیش از جراحی برداشتن تومور سرطانی یا بعد از آن انجام شود. هدف از این کار کاهش اندازهٔ تومور پیش از عمل جراحی یا جلوگیری از بازگشت تومور پس از عمل جراحی است.

تغذیه و مکمل

رژیم غذایی

تأثیر دارو یا رژیم خاصی برای جلوگیری از ابتلا به سرطان پروستات به اثبات نرسیده است. با این حال، می‌توانید با اصلاح رژیم غذایی، خطر بروز برخی از عوارض ناشی از سرطان مانند لخته شدن خون را کاهش دهید. مطالعات زیادی برای درک بیشتر ارتباط بین رژیم غذایی و سرطان پروستات در حال انجام است.

دستورالعمل‌های مربوط به رژیم غذایی سالم:

مصرف میوه‌ها و سبزیجات

توصیه به مصرف مقادیر زیاد میوه و سبزیجات می‌شود؛ میوه و سبزیجات حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر و همچنین مواد مغذی مختلفی هستند. سبزیجات، به‌ویژه سبزیجات چلیپایی مانند کلم بروکلی، گل کلم، کلم پیچ و کلم بروکسل، با کاهش خطر ابتلا به سرطان همراه‌اند.

رژیم غذایی سرشار از فیبر

روزانه 25 الی 35 گرم فیبر مصرف کنید. برای دریافت بیشتر فیبر، نان‌هایی را انتخاب کنید که در هر برش حداقل سه گرم فیبر داشته باشند.  فیبر مزایای متعددی دارد زیرا رژیم غذایی با فیبر بالا باعث کاهش سطح هورمون‌هایی می‌شود که در پیشرفت سرطان پروستات نقش دارند. همچنین مصرف غلات، مغزها یا دانه‌ها خواص بسیاری برای مبتلایان به سرطان پروستات دارد.

مصرف غذاهای کم‌چرب

مقدار چربی توصیه شده در رژیم غذایی، حداکثر 20 درصد از کل کالری مصرفی است. همچنین، چربی اشباع‌شده باید کمتر از 10 درصد از کل کالری دریافتی را تشکیل دهد. رژیم غذایی کم‌چرب فواید زیادی دارد.

نکته‌ٔ حائز اهمیت این است که افزایش شیوع سرطان در کشورهای توسعه یافته تا حدی به دلیل رژیم غذایی پرچرب است. رژیم غذایی پرچرب باعث افزایش سطح تستوسترون می‌شود که با پیشرفت سرطان پروستات همراه است با این حال، مطالعات تاکنون هیچ ارتباطی بین سرطان پروستات و مصرف چربی پیدا نکرده‌اند.

محدودیت مصرف قندهای ساده

علاوه بر محدود کردن قند ساده در رژیم، مایعات کافی بنوشید و فعالیت فیزیکی داشته باشید تا وزن خود را در محدودهٔ سالم حفظ کنید.

مکمل‌ها

ویتامین دی و کلسیم

برای جلوگیری و کنترل  پوکی استخوان ناشی ازدرمان ADT ممکن است مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین دی و کلسیم تحت نظر پزشک توصیه شود.

ویتامین E و سلنیوم

برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف ویتامین E و سلنیوم می‌تواند ریسک ابتلا به سرطان پروستات را افزایش دهد؛ لذا در صورتی که باید از این مکمل‌ها استفاده کنید، از مشورت با پزشک غافل نشوید.

زندگی با سرطان پروستات

 خود مراقبتی

با رعایت توصیه‌های زیر می‌توانید از بروز سرطان پروستات پیشگیری کرده یا در صورت ابتلا روند بیماری را کنترل کنید:

قطع استعمال سیگار

نیکوتین به عروق خونی آسیب می‌رساند و کنترل سرطان پروستات را دشوارتر می‌کند. از سوی دیگر، خطر مرگ در اثر ابتلا به سرطان پروستات در افرادی که سیگار می‌کشند، افزایش پیدا می‌کند. افرادی که بسیار زیاد سیگار می‌کشند، نسبت به افراد غیر سیگاری به میزان 24 الی 30 درصد بیشتر در معرض خطر مرگ در اثر ابتلا به سرطان پروستات هستند.

سیگارهای الکترونیکی یا تنباکو بدون دود نیز حاوی نیکوتین هستند. برای ترک سیگار حتماً از پزشک کمک بگیرید.

تغذیه سالم

غذاهای سالم شامل میوه‌ها، سبزیجات، نان‌های سبوس‌دار، محصولات لبنی کم‌چرب، لوبیا، گوشت بدون چربی و ماهی است. پزشک در صورت نیاز میزان کلسیم و ویتامین D مصرفی روزانه را تغییر خواهد داد.

کنترل وزن

چاقی خطر ابتلا به مشکلات ناشی از سرطان پروستات را افزایش می‌دهد. مصرف غذاها یا نوشیدنی‌های پرکالری را محدود کنید.

مدیریت اختلالات جنسی

در مورد نکات مربوط به فعالیت جنسی مانند شروع رابطهٔ جنسی پس از درمان، از پزشک خود سوال کنید. در صورت بروز مشکل در ایجاد یا حفظ نعوظ، پزشک دارو تجویز خواهد کرد.

مدیریت بی‌اختیاری ادرار

برخی از بیماران پس از درمان دچار بی‌اختیاری ادرار یا مشکل در کنترل ادرار می‌شوند؛ در این مورد از پزشک خود کمک بخواهید. می‌توانید با کمک تکنیک‌های درمانی یا برخی داروها، کنترل ادرار خود را به‌‌دست آورید.

مصرف مایعات

بدن برای جلوگیری از کم‌آبی به مایعات نیاز دارد. در مورد میزان مشخص مصرف روزانهٔ مایعات از پزشک خود سؤال کنید. همچنین در صورت بروز استفراغ یا اسهال ناشی از شیمی درمانی، باید مایعات از‌دست‌رفته را جایگزین کنید.

ورزش

شواهد علمی نشان می‌دهند که ورزش منظم از برخی سرطان‌ها جلوگیری می‌کند و می‌تواند میزان بروز سرطان را از 30 الی 70 درصد کاهش دهد. شواهد مبنی بر اثر محافظتی ورزش بر سرطان پروستات در حال افزایش است. هرچند که این تأثیر در بیماری‌های پیشرفته‌تر و در مردان مسن بیشتر است. مکانیسم اثر ورزش بر سرطان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• حفظ وزن نرمال
• کنترل استرس و اضطراب
• آمادگی جسمانی

تمامی موارد بالا عملکرد سیستم ایمنی بدن را بهبود می‌بخشند و این به نوبهٔ خود خطر ابتلا به همهٔ سرطان‌ها را کاهش می‌دهد. در صورت تشخیص سرطان پروستات، ورزش یک درمان کمکی مهم برای کاهش علائم است.

ورزش عوارض جانبی پرتودرمانی و داروها را کاهش می‌دهد، سلامت روانی شما را بهبود می‌بخشد و میزان بقا را افزایش می‌دهد. در حال حاضر شواهد محکمی وجود دارد که نشان می‌دهد ورزش منظم پس از تشخیص سرطان، میزان بقای بیمار را 50 الی 60 درصد افزایش می‌دهد. ورزش بیشترین تأثیر را بر سرطان پستان، روده بزرگ و پروستات دارد.

تراکم پایین استخوان و پوکی استخوان در مردان مبتلا به سرطان پروستات شایع است. با این حال، اگر پوکی استخوان شدید دارید یا سرطان شما به استخوان‌ها گسترش پیدا کرده است، از برنامهٔ ورزشی اصلاح‌شده توسط متخصص استفاده کنید تا خطر شکستگی را کاهش دهید. فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا هرگونه ضعف عصبی‌ عضلانی را برای حفظ عملکرد عضلات و کاهش خطر زمین‌خوردن برطرف کنید.

سرطان پروستات و ناباروری

تقریباً غیرممکن است که یک مرد پس از درمان اولیه بعد از سرطان پروستات، از طریق رابطه جنسی توانایی باروری داشته باشد.

در طول پروستاتکتومی، پروستات و وزیکول‌های منی مجاور برداشته می‌شوند. وزیکول‌های منی و پروستات، مایع منی تولید می‌کنند که اسپرم را در مجرای ادرار به پایین می‌برد و آن را در طول انزال خارج می‌کند. از دست دادن مایع منی پس از جراحی، انزال را غیرممکن می‌کند؛ بنابراین اسپرم نمی‌تواند از نظر فیزیکی از بدن خارج شود.

پرتودرمانی تقریباً باروری را مختل می‌کند. سلول‌های پروستات و وزیکول‌های منی تشعشع شده تمایل به تولید مایع منی دارند که نمی‌تواند اسپرم را به‌خوبی منتقل کند. اسپرم همچنین ممکن است آسیب ببیند، اگرچه این مسئله با برنامه‌ریزی دقیق‌تر دوز بسیار کمتر اتفاق می‌افتد.

گزینه‌های باروری پس از درمان سرطان پروستات

برای مردانی که می‌خواهند پس از درمان سرطان پروستات صاحب فرزند شوند، بهترین شانس برای باروری، بانک اسپرم است. منی حاوی اسپرم، در نیتروژن مایع منجمد می‌شود. پس از ذوب، تا 50٪ از اسپرم‌ها بازسازی می‌شوند و می‌توان از آن‌ها برای لقاح مصنوعی استفاده کرد.

استخراج مستقیم اسپرم از بیضه ممکن است گزینۀ دیگری باشد. پس از برداشت اسپرم از بافت بیضه، یک اسپرم تک‌‌میکروسکوپی به یک تخمک میکروسکوپی تزریق می‌شود. اگر جنین تشکیل شود، در دیوارۀ رحم زن کاشته می‌شود و اجازه رشد پیدا می‌کند.

میزان موفقیت برای دو روش ترکیبی استخراج اسپرم و سپس تزریق اسپرم به تخمک، کمتر از 50٪ است.

سلامت روان

برخی از مردان مبتلا به سرطان پروستات قبل یا بعد از درمان دچار افسردگی می‌شوند. افسردگی می‌تواند علائم مختلفی مانند احساس ناراحتی و ناامیدی ایجاد کند. از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که معمولاً از آن‌ها لذت می‌بردید، یکی از علامت‌های افسردگی است. بسیاری از افراد مبتلا به افسردگی احساس اضطراب یا نگرانی می‌کنند. این احساسات بر زندگی فرد تأثیر می‌گذارد؛ به‌گونه‌ای که بیمار دائماً خسته است، اختلال خواب دارد و اشتها ندارد.

برخی از بیماران بیشتر از قبل احساس عصبانیت و تحریک‌پذیری می‌کنند. برخی از سایر علائم افسردگی شامل کاهش انرژی و خستگی، کاهش اشتها و کاهش وزن، افزایش میل به غذا و افزایش وزن، اضطراب، آشفتگی یا بی‌قراری است.

اگر متوجه این تغییرات در خود شدید و پس از گذشت چند هفته برطرف نشد، با پزشک صحبت کنید. فعالیت بدنی منظم به شما در مقابله با احساس اضطراب و افسردگی کمک می‌کند. یادگیری راه‌های ایجاد آرامش مانند یوگا یا مدیتیشن نیز مفید است.

داروها

• بوسرلین
• آبیراترون
• فلوتاماید
• بیکالوتامید