اطلاعات عمومی
زونا چیست؟
زونا نوعی بیماری (عفونت) ویروسی است که منجر به بروز بثورات پوستی دردناک می‌شود. این بیماری ممکن است هر بخشی از بدن را درگیر کند و علائم آن معمولاً شبیه به نواری از تاول است که در سمت راست یا چپ تنه پیچیده شده است.
بیماری زونا به وسیله ویروس واریسلا زوستر ایجاد می‌شود که همان ویروس ایجادکنندۀ آبله‌مرغان است. بعد از اینکه آبله‌مرغان می‌گیرید، این ویروس تا آخر عمر در بدنتان باقی می‌ماند و ممکن است چند سال بعد مجدداً در قالب زونا فعال شود.
این بیماری حیات بیمار را تهدید نمی‌کند، اما امکان دارد بسیار دردناک باشد. ممکن است واکسن‌ها ریسک ابتلا به آن را کاهش دهند و درمان زودهنگام نیز عفونت آن را کم کند و احتمال بروز عوارض جانبی را کاهش دهد. شایع‌ترین عارضۀ جانبی زونا نورالژی پس از زونا است (در افراد جوان‌تر کمتر رخ می‌دهد) که درد بسیار شدیدی است و باعث می‌شود که درد زونا تا مدت‌ها بعد از خوب‌شدن تاول‌ها باقی بماند.
امکان ابتلا به بیماری زونا برای بیشتر از یک‌بار وجود دارد؟
بله این امکان وجود دارد. یکی از بزرگ‌ترین افسانه‌ها در مورد زونا این است که ممکن است فقط یک‌بار بروز پیدا کند. این موضوع درست نیست و ممکن است بیش از یک‌بار دچار این بیماری شوید. در صورت ابتلای مجدد به زونا، معمولاً راش پوستی آن در همان مکان قبلی ایجاد نمی‌شود.
عوامل مؤثر در ابتلا
احتمال ابتلا به زونا در افرادی که به آبله‌مرغان مبتلا شده‌اند و شرایط زیر را دارند، بیشتر است:
- سیستم ایمنی تضعیف شده (در اثر ابتلا به سرطان، اچ‌آی‌وی، پیوند عضو یا شیمی‌درمانی)؛
- سن بالای 50 سال؛
- ابتلا به بیماری؛
- داشتن سابقۀ تروما(آسیب و ضربه)؛
- داشتن استرس.
ویروس آبله‌مرغان پس از درمان این بیماری از بدن خارج نمی‌شود و به جای آن در بخشی از ریشه اعصاب نخاعی با نام «گانگلیون ریشه پشتی» باقی می‌ماند. در بیشتر افراد ویروس در همین نقطه به‌آرامی و بدون ایجاد مشکل زندگی می‌کند. محققان هنوز در مورد علت فعالیت مجدد این ویروس مطمئن نیستند؛ اما معمولاً این اتفاق در زمان‌هایی که فرد استرس دارد یا دچار آسیب و ضربه فیزیکی می‌شود، رخ می‌دهد.
علائم و نشانه‌ها
امکان دارد شدت علائم زونا در هر فردی متفاوت باشد. این علائم شامل لیست زیر می‌شود:
- حساس‌شدن، خواب‌رفتن و خارش پوست؛
- احساس درد در برخی نواحی پوست که قرار است بثورات پوستی و تاول‌ها بروز یابند؛
- بثورات پوستی که معمولاً بین 1 تا 5 روز بعد از بروز علائم شروع می‌شود و در ابتدا شبیه به نقاط کوچک قرمزی است که بعداً تبدیل به تاول می‌شوند؛
- تاول‌هایی که معمولاً در عرض 7 تا 10 روز پوسته‌پوسته می‌شوند و طی 2 تا 4 هفته از بین می‌روند.
سایر علائم اولیه این بیماری نیز عبارت‌اند از:
- درد شکمی؛
- احساس بیماری؛
- تب و لرز یا هر کدام به‌تنهایی؛
- سردرد.
امکان دارد علائم زونا شبیه به بیماری‌ها یا مشکلات سلامتی دیگر باشند. یادتان باشد که همیشه برای تشخیص بیماری باید به پزشک مراجعه کنید.
علائم هشدار
اگر مشکوک به داشتن زونا هستید و شرایط زیر را دارید، حتماً در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنید:
- بروز درد و راش در نزدیکی چشم که در صورت عدم درمان، ممکن است منجر به آسیب دائمی چشم شود.
- سن بالای 50 سال؛ چون ریسک بروز عوارض جانبی را بالا می‌برد.
- تضعیف سیستم ایمنی بدن خودتان یا یکی از اعضای خانواده شما که ممکن است علت آن سرطان، مصرف برخی از داروها یا ابتلا به بیماری مزمن باشد.
- راش پوستی گسترده و دردناک.
- عفونی‌شدن راش ناشی از بیماری و نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک برای درمان آن.
اگر بیش از یک ناحیه از بدن تاول داشته باشد، ممکن است بیمار در بیمارستان بستری شود. در صورت مراجعه به بیمارستان چه اتفاقی می‌افتد؟
حتماً به این نکته دقت کنید که بیشتر افراد مبتلا به این بیماری نیازی به مراجعه به بیمارستان ندارند؛ اما اگر این اتفاق بیفتد باید انتظار موارد زیر را داشته باشید:
- در یک فضای ایزوله بستری می‌شوید.
- درب این اتاق را بسته نگه می‌دارند.
- روی در تابلویی به منظور هشدار عدم ورود برای افرادی که تاکنون آبله‌مرغان نگرفته‌اند یا واکسن آن را نزده‌اند نصب می‌شود.
- همچنین این تابلوی هشدار به پرسنل بیمارستان یادآوری می‌کند که با گان و دستکش وارد اتاق شوند.
تشخیص
بررسی‌های بالینی
پزشک بدن شما را کاملاً معاینه می‌کند، شرح حال شما را می‌گیرد و مخصوصاً در مورد سابقه ابتلا به آبله‌مرغان از شما سؤال می‌پرسد.
احتمالاً پزشک با دیدن راش پوستی خاصی که زونا ایجاد می‌کند، ابتلای شما به آن را تشخیص می‌دهد. راش پوستی ناشی از این بیماری روی یک ناحیه یا یک سمت از بدن یا صورت ایجاد می‌شود و ظاهر آن شبیه به نقاط قرمزرنگ، تاول‌های کوچک پر از مایع یا چرک و دَلَمه است.
بررسی‌های آزمایشگاهی
ممکن است پزشک از تست خراش پوست برای برداشتن نمونه پوستی (skin scrapings) یا برداشتن نمونه از مایع تاول‌ها و ارسال آن به آزمایشگاه برای بررسی بیشتر استفاده کند.
درمان
درمان خاصی برای زونا وجود ندارد. این بیماری باید به سادگی مسیر خود را طی کند. در واقع درمان زونا بر کاهش درد متمرکز است و داروهای مسکن ممکن است به تسکین بخشی از درد کمک کنند. داروهای ضدویروس نیز ممکن است به کاهش برخی از علائم و آسیب عصبی کمک کنند.
درمان دارویی
داروهای ضدویروس
این داروها ناراحتی را تسکین می‌دهند و باعث می‌شوند که علائم بیماری زودتر از بین بروند؛ مخصوصاً اگر مصرف آن‌ها را در عرض 72 ساعت بعد از مشاهده اولین علامت شروع کنید. همچنین می‌توانند از بروز دردی که ممکن است ماه‌ها و سال‌ها بعد آغاز شود و با نام نورالژی پس از زونا شناخته می‌شود، جلوگیری کنند. این داروها شامل لیست زیر می‌شوند:
- اسیکلوویر؛
- فام‌سیکلوویر؛
- والاسیکلوویر.
درمان درد نورالژی پس از زونا نیز شامل لوسیون‌ها و کرم‌هایی مثل لیدوکائین و کپسایسین یا داروهایی مثل داروهای ضدافسردگی یا ضدصرع می‌شود که به‌صورت اختصاصی برای درد به کار نمی‌روند. مُسکن‌های عادی معمولاً برای چنین دردی کارساز نیستند.
اگر با مصرف داروهای بالا درد کمتر نشود، ممکن است درمان‌هایی مثل بلاک عصبی (توقف حرکت پیام‌های عصبی به مغز و کاهش درد) یا تزریق استروئید در نزدیکی محلی که اعصاب از ستون فقرات خارج می‌شوند، برای شما تجویز شود.
داروهای مُسکن بدون نسخه
ممکن است داروهای موجود در لیست زیر در تسکین درد ناشی از این بیماری مؤثر باشند:
- استامینوفن؛
- ایبوپروفن.
سایر داروها
اگر راش ناشی از این بیماری منجر به عفونت باکتریایی شود، پزشک برای شما آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. همچنین اگر این بیماری چشم‌ها و سایر قسمت‌های صورت را درگیر کند، امکان دارد برخی داروهای ضدالتهاب مثل پردنیزولون(کورتون) تجویز شود.
درمان غیر دارویی
- استفاده از کرم یا لوسیون برای کمک به تسکین خارش.
- قراردادن کمپرس سرد بر نواحی آسیب‌دیدۀ پوست نیز می‌تواند به تسکین خارش و درد کمک کند.
- در رابطه با درمان نورالژی پس از زونا در صورتی‌که درد خیلی شدید باشد و با درمان‌های دیگر از بین نرود، امکان دارد پزشک استفاده از دستگاه محرک عصبی کاشتنی را توصیه کند.
زندگی با زونا
خود مراقبتی
آیا راه‌های طبیعی برای تقویت سیستم ایمنی بدن برای کمک به کاهش شانس ابتلا به زونا وجود دارد؟
استرس یک عامل خطر برای ابتلا به زونا است؛ بنابراین محدودکردن آن می‌تواند مفید باشد. برای رسیدن به این هدف مدیتیشن، یوگا یا سایر روش‌های آرامش‌بخش را امتحان کنید.
کارهای دیگری که می‌توانید انجام دهید عبارت‌اند از:
- رژیم غذایی سالم؛
- حفظ وزن در محدودۀ سالم؛
- ورزش و تمرین منظم؛
- خواب شبانه کافی (7 الی 9 ساعت)؛
- عدم استعمال سیگار و قلیان.
البته لازم به ذکر است که موارد ذکرشده به طور کلی نکاتی برای داشتن سبک زندگی سالم محسوب می‌شوند و فقط برای کاهش شانس ابتلا به زونا مفید نیستند.
پیشگیری
2 نوع واکسن متفاوت برای پیشگیری از زونا وجود دارد. متخصصان توصیه می‌کنند که کلیه بزرگسالان دارای 50 سال و بیشتر علیه این بیماری واکسینه شوند؛ حتی اگر سابقۀ ابتلا به آن را داشته باشند. برای دانستن بهترین نوع واکسن برای شما و مناسب‌ترین زمان برای تزریق آن، با پزشک مشورت کنید. البته تزریق واکسن زونا در ایران به علت دسترسی سخت رایج نیست.
اگر کسی آبله‌مرغان نگرفته باشد، امکان دارد مبتلا به زونا شود؟
خیر. اگر کسی سابقۀ ابتلا به آبله‌مرغان نداشته باشد، نمی‌تواند مبتلا به زونا شود؛ اما احتمال سرایت آبله‌مرغان از فرد مبتلا به زونا وجود دارد. اگر سابقۀ ابتلا به آبله‌مرغان نداشته باشید و با راش تاول مانند و دارای ترشح فرد مبتلا به زونا تماس پیدا کنید، امکان دارد ویروس واریسلا زوستر موجود در بدن او شما را هم آلوده کند و بعد دچار آبله‌مرغان شوید.
اگر به آبله‌مرغان مبتلا شده باشید، امکان دارد در آینده زونا بگیرید؛ چون ویروس واریسلا زوستر هرگز کاملاً از بین نمی‌رود. این ویروس بدون ایجاد مشکل و به‌آرامی در بافت عصبی شما باقی می‌ماند و ممکن است بعدها مجدداً فعال شود و به شکل زونا خودش را نشان دهد.
آیا احتمال ابتلا به آبله‌مرغان برای بیشتر از یک‌بار وجود دارد؟
به‌ندرت پیش می‌آید که کسی در طول حیات خود 2 بار مبتلا به آبله‌مرغان شود. زمانی که دچار این بیماری می‌شوید، معمولاً برای مابقی زندگی خود نسبت به آبله‌مرغان مصونیت پیدا می‌کنید. گرچه احتمال ابتلای مجدد به این بیماری کاملاً غیرممکن نیست. مثلاً اگر به دلیل دریافت پیوند عضو، ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی و سرطان و موارد این چنینی سیستم ایمنی بدن شما به‌شدت ضعیف شده باشد، احتمال دارد برای بار دوم به آبله‌مرغان مبتلا شوید. اگر هم دچار آن شوید، احتمال ابتلای شما به زونا در آینده از ابتلای مجدد به آبله‌مرغان بیشتر است.
بدون دیدگاه