اکسون لایف » بیماری‌ها » ام اس یا مالتیپل اسکلروزیس

ام اس یا مالتیپل اسکلروزیس

محتوای این صفحه توسط دپارتمان مدیکال اکسون‌‌ و بر اساس منابع علمی معتبر تألیف شده است.

زمان تقریبی مطالعه

دقیقه

اسفند , ۱۴۰۱

اطلاعات عمومی

مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس چیست؟

مالتیپل اسکلروزیس یک بیماری خودایمنی است که منجر به بروز التهاب و آسیب به قسمت‌هایی از سیستم عصبی مرکزی می‌شود. سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است. این بیماری باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن به پوشش میلینی اعصاب حمله کرده و آن‌ها را از بین ببرد. تخریب این پوشش عملکرد حسی، حرکتی و همچنین بینایی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری در زنان 2 تا 3 برابر شایع تر از مردان است و در حال حاضر تقریبا حدود ۹۷ هزار بیمار مبتلا به ام‌اس در کشور وجود دارد.

انواع ام اس

بیماری ممکن است در ۴ شکل بالینی مختلف بروز پیدا کند:

سندروم بالینی جدا شده (CIS)

Clinical Isolated Syndrome با ترجمه نه چندان جذاب “سندروم بالینی جدا شده” اشاره به یک بیماری شبیه به MS دارد که علی‌رغم آنکه علائم اولیه شبیه یک بیماری ناشی از تخریب میلین‌ها است (شبیه MS) اما تنها یک بار رخ می‌دهد و بیماری مادام العمر نیست. تقریباً 60 درصد از افرادی که CIS در آن‌ها تشخیص داده می شود، بعدها مبتلا به ام اس می‌شوند.

ام اس عود‌کننده-بهبودیابنده (RRMS)

متداول‌ترین نوع ام اس، ام اس عود‌کننده-بهبود یابنده است. این نوع MS دوره‌های خاموشی و عود مکرر دارد. دوره‌های خاموشی بیماری را دورهٔ بهبودی می‌نامند. بیمار در طول دورۀ بهبودی ممکن است علائم کمی داشته یا کاملا بدون علامت باشد و این دوره ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه پیدا کند. با این حال طی یک دورۀ فعال یا عود بیماری، علائم شدید‌تر شوند یا حتی علائم جدیدی بروز پیدا کنند. تقریبا 90 درصد از بیماران مبتلا به این نوع MS پس از حملات به بهبودی کامل می‌رسند. به این نوع ام اس، خفیف یا خوش‌خیم نیز گفته می‌شود. خوشبختانه اکثر بیماران مبتلا به ام‌ اس در این دسته قرار دارند.

ام اس پیشروندهٔ ثانویه (SPMS)

این نوع بیماری با علائم خفیف بروز می‌کند. پس از این حمله اولیه، بیماری به‌طور مداوم بدتر می‌شود.

ام اس پیشرونده اولیه (PPMS)

در این نوع بیماری، علائم به‌صورت آهسته و پیوسته شدیدتر می‌شوند و دوره‌های بهبودی یا خاموشی بیماری وجود ندارد. تقریبا 10 درصد از بیماران در این گروه قرار دارند.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌های ام اس به محل آسیب‌دیده در سیستم عصبی بستگی دارد. این علائم ممکن است از فردی به فرد دیگر و از زمانی به زمان دیگر در یک فرد، متفاوت باشند. شایع‌ترین علائم و نشانه‌های این بیماری عبارتند از:

خستگی مفرط علی‌رغم استراحت کافی
مشکل در کنترل ادرار و مدفوع
تاری دید و دوبینی یا سرگیجه
افسردگی، اختلالات خلقی یا مشکل در کنترل احساسات
ضعف، گرفتگی یا اسپاسم عضلات
بی‌حسی یا حس سوزن سوزن شدن؛ غالباً در بازو‌ها و پا‌ها
اختلال در عملکرد جنسی مانند مشکل در نعوظ یا حفظ آن

دریافت مشاورهٔ پزشکی آنلاین

پرسش‌های مرتبط با بیماری خود را می‌توانید از طریق «اپلیکیشن مشاوره آنلاین اکسون» با پزشکان مرتبط، مطرح کنید.

نوبت‌گیری

عوامل مؤثر در ابتلا

سن (این بیماری معمولا در سنین 15 تا 45 سال بروز می‌کند).
زنان (در زنان 2 تا 3 برابر شایع‌تر است)
سابقهٔ خانوادگی
ابتلا به برخی عفونت‌های ویروسی مانند EBV ریسک ابتلا به MS را افزایش می‌دهد
مصرف سیگار
زندگی در مناطق کم‌نور و دور از خورشید
سطح پایین ویتامین D

علائم هشدار

در صورتی که در طی درمان با علائم زیر رو به رو شده اید به پزشک خود اطلاع دهید:

بروز تب
بروز علامت جدید یا بدتر شدن علائم قبلی
ایجاد یک زخم باز
سوزش ادرار
نداشتن مدفوع به مدت 3 روز یا بیشتر
ناتوانی در بلع غذاها و آشامیدنی‌ها
درد شکم

تشخیص

تشخیص این بیماری با یک علامت خاص، یک یافتهٔ فیزیکی یا یک آزمایش انجام نمی‌شود و معیار‌های مشخصی برای آن وجود دارد.

برای تعیین اینکه آیا بیمار بر اساس معیارهای مشخص‌شده مشکوک به ابتلا به این بیماری هست یا خیر، پزشک از چندین استراتژی مختلف استفاده می‌کند. این استراتژی‌ها شامل اخذ تاریخچهٔ دقیق پزشکی، معاینهٔ دقیق عصبی، تست‌های آزمایشگاهی و تصویربرداری‌های مختلف است.

در تشخیص ام اس معمولا از MRI، آنالیز مایع مغزی نخاعی (CSF) و آزمایش خون به‌منظور رد سایر بیماری‌هایی که این علائم را دارند استفاده می‌شود.

پزشک متخصص مغز اعصاب یا فلوشیپ MS، از ترکیبی از روش‌های ذکر شده برای تشخیص بیماری استفاده می‌کند.

حتماً در نظر داشته باشید که تشخیص MS در سریع‌ترین زمان ممکن، برای مداخلهٔ مؤثر و کند کردن روال پیشرفت آن بسیار مهم است.

گرفتن مایع مغزی نخاعی ممکن است در تشخیص ام اس موثر باشد.

بررسی‌های بالینی

پزشک بر اساس تاریخچهٔ علامت‌ها و معاینات فیزیکی، یافته‌های بالینی به‌دست آمده را تفسیر کرده و ارتباط آن را با ام اس بررسی می‌کند. همچنین، اطلاعات فردی شامل محل تولد، سابقهٔ خانوادگی ابتلا به ام اس، محیط زندگی فرد، تاریخچهٔ شخصی ابتلا به سایر بیماری‌ها و سرنخ‌های مرتبط با بیماری‌های دیگر نیز در تفسیر پزشک از یافته‌های مؤثر است.

معاینهٔ فیزیکی برای تشخیص این بیماری بسیار مهم است و شامل بررسی کامل عملکرد اعصاب جمجمه‌ای (اعصاب مرتبط با شنوایی، بینایی، لامسه، بلع و…) است.

بررسی عملکرد اعصاب محیطی در فرد مبتلا به ام اس

بررسی‌های آزمایشگاهی

بررسی مایع مغزی-نخاعی گرفته‌شده از نخاع: معمولا سطح پروتئین مایع مغزی نخاعی در بیماران مبتلا به MS بالا یا نرمال است. پزشک ممکن است درخواست سطح یک نوع خاص از ایمونوگلوبولین را بدهد تا به او در تشخیص MS کم کند.
آزمایش خون و بررسی سطح برخی مواد شیمیایی که در التهاب افزایش پیدا می‌کنند مانند ANA، ANCA، Anti dsDNA و … بر رد سایر بیماری‌ها انجام می‌شود.

بررسی‌های تصویربرداری

MRI مغز و نخاع در تشخیص MS بسیار کمک کننده است. گاهی اوقات پزشک به منظور یافتن پلاک‌های فعال از مواد حاجب نیز استفاده می‌کند.

درمان

درمان دارویی

داروهای مورد استفاده در MS در سه گروه اصلی قرار می‌گیرند.

درمان در فاز خاموشی بیماری به پیشگیری از عود بیماری و بهبود علائم
درمان فاز عود و حمله MS
درمان علامتی

درمان در فاز خاموشی بیماری به منظور بهبود علائم مرتبط با بیماری

داروهای مختلفی به‌منظور کاهش حملات در بیماران مبتلا به ام اس استفاده می‌شود. به این داروها، داروهای تعدیل‌کنندهٔ سیستم ایمنی گفته می‌شود که از بدتر شدن بیماری جلوگیری می‌کنند و باعث پیشگیری از حملات و عود بیماری می‌شوند، ولی باعث درمان ام اس نخواهند شد.

“شروع زودهنگام داروهای تعدیل کننده سیستم ایمنی منجر به کاهش سرعت پیشرفت بیماری خواهد شد”

برخی از این داروها، تزریقی (به‌صورت زیرجلدی یا عضلانی) بوده و برخی دیگر که داروهای جدیدتری هستند، خوراکی‌اند. تعدادی از داروهای وریدی نیز وجود دارند که ممکن است هر چند هفته یا چند ماه در بیمارستان تزریق شوند.

مهم ترین داروهای این دسته شامل اینترفرون‌های بتا، گلاتیرامر استات، دی متیل فومارات، تری فلونوماید، آنتی‌بادی‌های مونوکلونال (مانند ریتوکسیماب، ناتالیزوماب و اکرلیزومب) و فینگولیمود است.

درمان فاز عود و حمله MS

در این شرایط لازم است بیمار تحت نظر پزشک باشد. معمولا از متیل پردنیزولون تزریقی و یا پلاسمافرز به منظور درمان فاز عود MS استفاده می‌شود.

درمان علامتی

سایر داروها به‌منظور کنترل و کاهش علائم بیماری ام اس مورد استفاده قرار می‌گیرند. از داروهای کاهنده اسپاسم‌های عضلانی، افسردگی و درد تا بهبود اختلالات جنسی، ضعف و بی‌اختیاری ادرار و مدفوع در این دسته قرار دارند.

نکات مهم در درمان دارویی ام اس

لازم است درمان ام اس و کنترل بیماری با داروها، تحت نظر پزشک باشد.
در صورت عدم کنترل علائم بیماری، بدتر شدن علائم و یا بروز عوارض دارویی باید با پزشک مشورت شود.

درمان غیردارویی

توانبخشی

درمان غیردارویی در ام اس عمدتاً شامل توانبخشی و بازتوانی بیماران برای به‌دست آوردن توانایی‌های از دست رفته به‌صورت کامل یا نسبی است.

هدف از توانبخشی در ام اس، بهبود و حفظ عملکرد بیمار است و این توانبخشی، جزئی از درمان و مراقبت بهینه بیماری است؛ پس از تشخیص بیماری، متخصصان توانبخشی با آموزش بیمار و طراحی استراتژی، مشکلات حرکتی بیمار را کاهش می‌دهند. اگر علائم بیماری فعالیت‌های روزمره را مختل کند، توانبخشی در ام اس می‌تواند مشکلاتی از قبیل راه‌رفتن، رانندگی، کار در خانه و محل کار را تا حد زیادی برطرف کند.

توانبخشی در ام اس یک کار تیمی است و با کمک فیزیوتراپیست، کاردرمانگر و گفتاردرمانگر انجام می‌شود.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپیست با تأکید ویژه بر راه‌رفتن و حرکت، قدرت عضلانی، تعادل، خستگی و درد، توانایی بدن در حرکت و عملکرد روزانه را ارزیابی می‌کند. فیزیوتراپی می‌تواند شامل یک برنامهٔ ورزشی، آموزش راه‌رفتن (پیاده‌روی) و آموزش استفاده از لوازم حرکتی (عصا، عصای زیربغل یا صندلی چرخدار) یا سایر وسایل کمکی باشد.

هدف از فیزیوتراپی، افزایش استقلال فردی، ایمنی و حفظ عملکرد مطلوب است. علاوه بر این، توانبخشی در ام اس می‌تواند از عوارضی مانند ضعف عضلانی ناشی از تحرک‌نداشتن و انقباضات عضلانی مربوط به اسپاسم جلوگیری کند. فیزیوتراپی می‌تواند شامل تمرین‌های کف لگن برای رفع مشکلات ادراری و مثانه باشد.

کاردرمانی

کاردرمانگران در زمینهٔ تکنیک‌های صرفه‌جویی در انرژی روزانهٔ فرد و استفاده از ابزارها و وسایل تطبیقی برای ساده‌سازی کارهای روزمره به بیمار آموزش می‌دهند. آن‌ها تغییرات راهبردی را در خانه و محل کار برای اطمینان از دسترسی ساده، افزایش ایمنی و سهولت استفاده اعمال می‌کنند.

برخی از درمانگران، مشکلات تفکر و حافظه را ارزیابی و درمان می‌کنند. هدف از کاردرمانی، افزایش استقلال فردی، بهره‌وری و ایمنی در کلیهٔ فعالیت‌های شخصی، اوقات فراغت و کار است. کاردرمانگر به بیمار مهارت‌هایی را به‌منظور انجام کارهای روزمره آموزش می‌دهد. این مهارت‌ها شامل حمام‌رفتن، لباس‌پوشیدن، غذا‌خوردن، نظافت و توالت‌رفتن است. او همچنین در انتخاب یک وسیلهٔ مناسب در خانه یا محل کار به‌منظور انجام بهتر فعالیت‌های روزانه کمک می‌کند.

کاردرمانی در ام اس — کاردرمانی در بهبود عملکرد فعالیت‌های شخصی نقش دارد.

گفتاردرمانی

گفتاردرمانگر مشکلات مربوط به گفتار یا بلع را ارزیابی و درمان می‌کند. هر دوی این مشکلات می‌تواند ناشی از آسیب سیستم عصبی مرکزی باشد که باعث کاهش کنترل عضلات مورد استفاده در این عملکردهای مهم می‌شود. هدف از درمان، افزایش سهولت و وضوح صحبت کردن و همچنین بهبود بلع است.

جراحی

به‌صورت کلی، درمان جراحی در ام اس کاربرد ندارد. تنها ممکن است از برخی مداخلات جراحی برای درمان برخی از عوارض بیماری استفاده شود.

تغذیه و مکمل

رژیم غذایی

تغذیه در بیماران مبتلا به MS بسیار ضروری است.

رژیم غذایی توصیه‌شده برای این بیماران عبارتند از:

رژیم غذایی کم‌چربی و به حداقل رساندن مصرف قند
رژیم غذایی شامل میوه‌ها و سبزیجات تازه و سرشار از فیبر برای جلوگیری از یبوست
رژیم حاوی چربی غیراشباع، امگا 3 و امگا 6 (از پزشک خود در این زمینه کمک بخواهید)
مصرف روزانهٔ مایعات کم‌ کافئین برای بهبود عملکرد سیستم ادراری و کاهش یبوست

برخی از رژیم‌های غذایی به‌دلیل بالا‌بودن مقادیر برخی ویتامین‌های خاص یا نداشتن سایر مواد مغذی در بیماران مبتلا به ام اس مضرند. مصرف چربی‌های اشباع، قند و نمک بیش از حد را نیز باید کنترل شود.

مکمل‌ها

با توجه به نبود اطلاعات دقیق و معتبر دربارهٔ اثربخشی و عوارض اکثر این مکمل‌ها، از مصرف خودسرانهٔ آن‌ها اجتناب کرده و تنها با تأیید و تجویز پزشک از آن‌ها استفاده کنید.

طب مکمل و جایگزین شامل طیف گسترده‌ای از مداخلات درمانی (از رژیم‌ها و مکمل‌های غذایی گرفته تا طب سنتی) است که اکثر آن‌ها خارج از قلمروی طب رایج و نوین است. بسیاری از مردم از طب سنتی استفاده می‌کنند؛ زیرا معتقدند هرچیزی که به‌صورت آنلاین یا بدون نسخه در داروخانه یا عطاری فروخته می‌شود، سالم و بی‌ضرر است؛ اما بسیاری از محصولاتی که ادعا می‌کنند بی‌خطر و مفیدند، اینگونه نیستند.

در بیماران مبتلا به MS بهتر است سطح خونی ویتامین دی در محدوده نرمال حفظ شود. پزشک متخصص مغز و اعصاب معمولا به این موضوع توجه دارد و در اغلب اوقات مکمل ویتامین دی نیز تجویز خواهد کرد.

زندگی با ام اس

خود مراقبتی

داروهای خود را طبق دستور مصرف کنید؛ این موضوع به جلوگیری از بروز عوارض بیماری ام اس کمک می‌کند و تعداد حملات شما را کاهش می‌دهد.
با عوارض جانبی داروهایتان آشنا باشید و بدانید در صورت مشاهدهٔ چه عوارضی باید با پزشک خود صحبت کنید.

از آب گرم و نه داغ استفاده کنید؛ آب داغ ممکن است باعث بدتر شدن علائم بیماری ام اس شود.

سعی کنید در طول روز و هر سه ساعت یک بار ادرار کنید و ادرار کردن قبل از خواب را فراموش نکنید.

در بدن شما، مناطقی ممکن است وجود داشته باشند که فاقد حس باشند، این مناطق را به‌منظور اطمینان از سالم‌بودن پوست خود همواره چک کنید (به‌دلیل بی‌حس بودن ممکن است متوجه زخم یا آسیب این مناطق نشوید).
همواره پوست خود را به‌منظور پیشگیری از عفونت، خشک و تمیز نگه دارید.

ورزش

فعالیت بدنی و ورزش در بیماری ام اس علاوه بر حفظ سلامتی، در کنترل بسیاری از علائم ام اس نیز مفید است. ورزش در بیماری ام اس (خصوصاً ورزش هوازی) اثرات زیر را در پی دارد:

حفظ کارکرد سیستم قلبی عروقی
بهبود استحکام و قدرت عضلات
بهبود عملکرد مثانه و روده
کاهش خستگی
بهبود خلق‌وخو
بهبود عملکرد شناختی
جلوگیری از تحلیل بافت استخوانی
افزایش انعطاف‌پذیری

فراموش نکنید ورزش باید متناسب با علایق و توانایی‌های شما باشد. لازم نیست فشار زیادی به اندام‌ها و قلب خود وارد کنید. به‌صورت کلی، هرگونه فعالیت فیزیکی مفید است. حتی فعالیت‌های معمولی مانند موارد زیر در بهبود علائم تاثیرگذار هستند:

کارهای خانه
باغبانی
پخت غذا
استفاده از پله به جای آسانسور

ورزش در آب مزایای استثنایی از جمله کشش عضلات منقبض‌شده و بهبود انعطاف‌پذیری در بیماران مبتلا به ام‌اس را به‌همراه دارد. در ورزش‌های آبی به‌ یاد داشته باشید که دمای آب استخر برای شما نباید بیش از 28 درجه سانتی‌گراد باشد.

برای داشتن فعالیت ورزشی مؤثر بر بیماری ام‌اس، نکات زیر را درنظر داشته باشید:

به اندازهٔ کافی آب بنوشید و تا حد امکان برای پایین نگه داشتن دمای بدن خود، از آب سرد استفاده کنید.
در یک اتاق خنک ورزش کنید و اگر بیرون هستید، در ساعات خنک‌تری از روز ورزش کنید.
پس از ورزش، تمرینات کششی را فراموش نکنید.
ورزش سنگین و دردآور برای شما مفید نیست.
با تمرینات سبک شروع کنید و به‌آرامی شدت حرکات را افزایش دهید.
قبل از شروع یک برنامهٔ ورزشی جدید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

سلامت روان

ارتباط بین بیماری ام اس و سلامت روان ناشی از آن، بسیار حائز اهمیت است و بخش زیادی از بیماران با آن درگیرند. برخی از اختلالات خلقی در افراد مبتلا به ام اس نسبت به جمعیت عمومی، شیوع بیشتری دارند. در حدود یک سوم تا نیمی از بیماران مبتلا به ام اس، همزمان به افسردگی نیز مبتلا هستند؛ این در حالی است که شیوع افسردگی در جمعیت عمومی در حدود یک پنجم است. همچنین برخی از داروهای مورد استفاده در درمان ام اس نیز می‌توانند باعث بروز افسردگی شوند؛ در مورد این داروها با پزشک خود صحبت کنید.

اگر به بیماری ام اس مبتلا هستید و علائم خلقی یا عاطفی دارید، حتماً با پزشک خود صحبت کنید. مبتلایان به ام اس نقش مهمی در سلامتی خود دارند و درمان چندجانبه با حمایت خانواده و پزشک به‌منظور پاسخ مناسب به درمان و بهبود کیفیت زندگی لازم است. در این باره می‌توانید با روانپزشک هم صحبت کنید.

بارداری

هیچ دستورالعمل پذیرفته‌شده‌ای برای توصیه به بارداران یا مخالفت با بارداری در زنان مبتلا به ام اس وجود ندارد. شرایط و نقایص عصبی فعلی هر بیمار باید به‌طور مستقل در نظر گرفته شود. همچنین ام اس در دورۀ بارداری ممکن است بر انتخاب درمان تأثیر بگذارد.

برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان ام اس احتمال دارد که به جنین آسیب برسانند و پزشک با توجه به شرایط بیمار، رژیم دارویی مطمئن و قابل اعتماد را تجویز می‌کند. حتماً در صورتی که قصد باردارشدن دارید، پزشک خود را در جریان قرار دهید.

پیشگیری

هیچ راهکاری برای پیشگیری از ابتلا به MS وجود ندارد، با این حال اگر به ام‌اس مبتلا هستید و قصد دارید از حملات بیشتر جلوگیری کنید، راهکاری زیر را برای پیشگیری از حملات بیماری ام اس و کنترل بهتر بیماری، موارد زیر را در ارتباط با هر عامل در نظر بگیرید:

ترک سیگار

برای پیشگیری از حملات ام اس، کاهش خطر ابتلا به سرطان و سایر بیماری‌های قلبی عروقی، سیگار را ترک کنید (یا اصلا شروع نکنید). افرادی که قبل از 17 سالگی شروع به سیگارکشیدن می‌کنند، حدود ۳ برابر بیشتر در معرض ابتلا به بیماری ام اس قرار دارند. سیگار کشیدن می‌تواند پیشرفت ام اس را تسریع کند.

استرس

استرس نقش بسیار مهمی در بروز حملات این بیماری دارد. استرس خود را کنترل کنید تا احتمال عود حملات بیماری را کاهش دهید. فعالیت‌هایی را انجام دهید که به آرامش شما کمک کنند؛ در این زمینه می‌توانید از پزشک خود کمک بخواهید.

واکسن

برای کنترل بیماری و جلوگیری از ابتلا به بیماری‌هایی که منجر به تشدید این بیماری می شوند، حتما واکسن بزنید. هرسال واکسن آنفلوانزا را به محض توصیهٔ پزشکتان دریافت کنید؛ همچنین با پزشک خود در مورد واکسن‌های دیگری که نیاز دارید و زمان استفاده از آن‌ها صحبت کنید (مانند واکسن آبله مرغان و یا پنوموکوک).