اطلاعات عمومی
صرع چیست؟
صرع نوعی اختلال و آشفتگی عصبی و یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مغز و اعصاب است که با تشنج نمود پیدا میکنند. تشنج به فعالیت غیرعادی یا غیرهماهنگ الکتریکی مغز و شبکهٔ نورونی (یا همان دستگاه عصبی) گفته می‌شود.
علائم تشنج در بیماران مبتلا به صرع بسیار متفاوت است. مثلاً برخی از افراد، علائمی بسیار خفیف، ساده و کوتاه (در حد چند ثانیه خیره‌شدن به یک نقطه) را تجربه میکنند؛ در حالی که برخی دیگر از بیماران، دچار علائم شدیدتری مثل زمین‌خوردن و تکان‌دادن و لرزیدن مکرر دست، پاها و بدن می‌شوند.
تشنج ممکن است در یک قسمت از مغز شروع شود یا هر دو طرف مغز را تحت تأثیر قرار دهد و از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد.
ناگفته نماند که داشتن یک تشنج، به این معنی نیست که بیمار حتماً به صرع مبتلا است. معمولاً برای تأیید تشخیص صرع، وجود بیش از دو تشنجِ بدون دلیل که حداقل با فاصلهٔ 24 ساعت از یکدیگر اتفاق افتاده‌اند، مورد نیاز است.
در اکثر افراد مبتلا به صرع، درمان‌های دارویی یا گاهی اوقات جراحی، می‌تواند تشنج را کنترل کند؛ اما برخی بیماران، برای کنترل تشنج به درمان مادام‌العمر نیاز دارند. در بعضی از بیماران هم (مثل کودکان) ممکن است تشنج خودبه‌خود و با افزایش سن بهبود یابد.
در ضمن، تشنج ناشی از تب هم که معمولاً در کودکان زیر 6 سال دیده می‌شود، در اکثر مواقع خوش‌خیم است و منجر به بروز صرع در بزرگسالی نمی‌شود.
طبق آخرین گزارش‌ها، 1/8 درصد ایرانی‌ها، معادل یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر، به این بیماری مبتلا هستند.
انواع تشنج
تشنج جنرال
این نوع تشنج کل مغز را درگیر می‌کند و در ۶ گروه دسته‌بندی می‌شود:
- غایب (ابسنس)
- تونیک
- آتونیک
- کلونیک
- میوکلونیک
- تونیک-کلونیک (گراندمال)
تشنج کانونی
تشنج کانونی در یک ناحیهٔ مغز آغاز می‌شود و فقط بخشی از آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نوع تشنج به دو دسته تقسیم می‌شود:
- کانونی با حفظ هوشیاری
- کانونی با اختلال در هوشیاری
تشخیص نوع صرع بر عهدهٔ پزشک است و درمان انواع آن تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد.
علائم و نشانه‌ها
از آنجایی که این بیماری به‌دلیل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز ایجاد می‌شود، می‌تواند بر تمام فرآیندها و فعالیت‌های مغز تأثیر بگذارد. علائم و نشانه‌های این بیماری، معمولاً شامل موارد زیر است:
- منقبض‌شدن عضلات
- حرکات غیرقابل‌کنترل بازو و پاها
- از دست‌دادن هوشیاری
- گیجی و سردرگمی موقت
- خیره‌شدن
- علائم روانشناختی مانند ترس، اضطراب یا دژاوو (توهم اینکه قبلاً چیزی را تجربه کرده‌اید، در حالی که در واقعیت اولین بار است که آن را تجربه می‌کنید)
- توهمات حسی مانند تغییر حس شنوایی، بویایی، چشایی، بینایی و…
با توجه به اینکه تشنج انواع مختلفی دارد، علائم صرع هم بسته به نوع آن متفاوت خواهد بود. برای مثال در صرع گراندمال یا تونیک-کلونیک، تشنج از یک کاهش هوشیاری شروع شده و سپس با افتادن فرد، انقباض ریتمیک دست و پاها اتفاق می‌افتد؛ در حالی که در صرع غایب یا ابسنس که در کودکان شایع‌تر است، علامت خیره‌شدن بیشتر دیده می‌شود.
البته در بیشتر موارد، فرد مبتلا در هر حمله، علائم مشابهی خواهد داشت.
عوامل مؤثر در ابتلا
سن
صرع در کودکان و افراد مسن شایع‌تر است؛ اما این بیماری در هر سنی ممکن است رخ دهد.
سابقهٔ خانوادگی
سابقهٔ خانوادگی تشنج، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.
آسیب به سر
آسیب و ضربه به سر می‌تواند عامل برخی از موارد ابتلا به این بیماری باشد.
سکته مغزی و سایر بیماری‌های عروقی
سکته مغزی و برخی بیماری‌های عروق خونی مغز، می‌تواند منجر به آسیب مغزی و به دنبال آن تشنج شود.
آلزایمر
آلزایمر خطر ابتلا به صرع را در افراد مسن افزایش می‌دهد.
عفونت
عفونت، مننژیت (التهاب پرده‌های مغز)، HIV، انسفالیت (التهاب مغز) ویروسی و برخی عفونت‌های انگلی، می‌توانند باعث تشنج و صرع شوند.
تشنج در دوران کودکی
تب بالا در دوران کودکی گاهی اوقات می‌تواند با تشنج همراه باشد. همان‌طور که قبلاً هم اشاره کردیم، کودکانی که به‌دلیل تب بالا دچار تشنج می‌شوند، معمولاً به صرع مبتلا نمی‌شوند و ماهیت این تشنج معمولاً خوش‌خیم است.
خطر این بیماری در صورتی افزایش می‌یابد که کودک، تشنج‌های طولانی‌مدت همراه با تب، بیماری‌های دیگر در سیستم عصبی یا سابقهٔ خانوادگی صرع را داشته باشد.
علائم هشدار
در صورت مشاهدهٔ علائم هشداردهندهٔ زیر، بیمار باید سریعاً به یک مرکز درمانی مجهز منتقل شود:
- تشنج بیش از 5 دقیقه طول بکشد
- پس از تشنج بیمار دچار اختلال در تنفس و هوشیاری باشد
- در طی 24 ساعت، دو بار تشنج رخ دهد
- در هنگام وقوع تشنج، فرد به خود آسیب رسانده باشد
- دفعات تشنج افزایش یافته باشد
در صورتی که فرد، مبتلا به دیابت باشد، باردار باشد یا قصد بارداری داشته باشد، یا اگر بیمار در صورت مصرف صحیح داروها همچنان تشنج می‌کند، باید فوراً به پزشک مراجعه کند.
تشخیص
بیمار مبتلا به صرع معمولاً هنگام مراجعه به پزشک، علائم تشنج را ندارد؛ بنابراین بهتر است بیمار از یکی از نزدیکان خود بخواهد نوع حملات و شرایط را برای پزشک توضیح دهد یا حتی در صورت امکان از آن فیلم بگیرد.
این شرح به تشخیص نوع بیماری و تصمیم‌گیری دربارهٔ درمان مناسب کمک خواهد کرد.
پزشک برای تشخیص این بیماری، از شرح حال بیمار، معاینات فیزیکی و روش‌های تصویربرداری استفاده می‌کند.
بررسی‌های بالینی
در ابتدا پزشک در مورد وضعیت سلامتی، داروهای مصرفی، سابقهٔ خانوادگی صرع، اتفاقاتی که در حین تشنج رخ می‌دهد و بیماری‌های زمینه‌ای سوالاتی از بیمار می‌پرسد.
ممکن است پزشک برای رسیدن به تشخیص دقیق‌تر، از معاینات عمومی و نورولوژیک هم کمک بگیرد.
بررسی‌های آزمایشگاهی
آزمایش‌ها
از آنجایی که برخی عفونت‌ها، بیماری‌های ژنتیکی، تغییرات گلوکز و قند خون، الکترولیت‌ها (سدیم، پتاسیم، کلسیم، فسفر، منیزیم) و برخی داروها می‌توانند منجر به تشنج شوند، پزشک برای بررسی این موارد، آزمایش خون درخواست می‌کند.
علاوه بر این، اثربخشی برخی از داروهای ضدتشنج مثل کاربامازپین و سدیم والپروات (والپروئیک اسید) بر اساس سطح خونی آن‌ها است؛ پس ممکن است پزشک برای بررسی و ارزیابی درمان، آزمایش خون درخواست کند.
حتی شاید پزشک برای رد‌کردن گزینهٔ عفونت که از عوامل مؤثر در تشنج است، درخواست آزمایش CBC، UA (برای بررسی سلامت عمومی بدن) و حتی پونکسیون کمری (یک روش نمونه‌برداری از مایع مغزی-نخاعی) کند.
تجویز تست بارداری هم در خانم‌ها لازم است؛ چون برخی از داروها نباید در دوران بارداری مورد استفاده قرار بگیرند.
بررسی‌های تصویربرداری
برای تشخیص و بررسی دقیق‌تر بیماری صرع، پزشک در صورت نیاز از روش‌های تصویربرداری زیر نیز استفاده خواهد کرد:
سی تی اسکن
در روش سی تی اسکن، با استفاده از اشعهٔ ایکس، ناهنجاری‌های ساختار مغز که می‌تواند باعث ایجاد تشنج شوند (مانند تومورها، خونریزی و کیست‌ها)، مشخص و تصویربرداری می‌شود.
MRI
ام آر آی از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای ایجاد نمای دقیق از مغز استفاده می‌کند. در برخی از انواع صرع، MRI به CT-Scan ترجیح داده می‌شود.
پت اسکن
در روش تصویربرداری پت اسکن، مقدار کمی مادهٔ رادیواکتیو با دوز پایین و به‌‌صورت وریدی به بیمار تزریق، و ناهنجاری‌های مغز نشان داده می‌شود.
تصویربرداری اسپکت (SPECT)
این نوع تصویربرداری عمدتاً در مواردی استفاده می‌شود که بیمار MRI و EEG انجام داده، اما محل شروع حملات در مغز مشخص نشده است. در آزمایش SPECT مقدار کمی مادهٔ رادیواکتیو با دوز پایین به بدن بیمار وارد شده و در نهایت یک نقشهٔ سه‌بعدی دقیق از فعالیت جریان خون در مغز در طول حمله ایجاد می‌شود.
در بیشتر مواقع، نواحیِ با جریان خون بالاتر از حد طبیعی در طول حمله، نشان‌دهندهٔ محل شروع حمله است.
نوار مغز (EEG)
الکتروانسفالوگرافی یا نوار مغز از رایج‌ترین تست‌هایی است که برای تشخیص صرع استفاده می‌شود. در این آزمایش، الکترودها با یک مادهٔ خمیر‌مانند به پوست سر متصل می‌شوند و فعالیت الکتریکی مغز را ثبت میکنند.
وجود هرگونه موج غیرنرمال در نوار مغز، ممکن است پزشک را به تشنج مشکوک کند.
درمان
در بیشتر موارد، درمان با یکی از داروهای ضد صرع آغاز می‌شود. نوع دارو بستگی به نوع تشنج، عوارض جانبی، تداخلات دارویی و قیمت آن دارد.
در صورتی که داروی مورد نظر نتواند بیماری فرد را کنترل کند، پزشک درمان‌های جایگزین را هم امتحان خواهد کرد.
درمان دارویی
مصرف داروی ضدتشنج در اکثر افراد می‌تواند حملات صرع را کنترل کند. بیش از 20 نوع مختلف از داروهای ضدتشنج وجود دارد که در ادامه آن‌ها را معرفی خواهیم کرد.
در بعضی بیماران، مصرف یک نوع دارو افاقه نکرده و با تشخیص پزشک معالج، ترکیبی از داروها، دفعات و شدت تشنج را کاهش می‌دهد.
خبر خوب اینکه بسیاری از کودکان و بزرگسالان مبتلا که پس از گذشت دو یا چند سال از کنترل بیماری، علائمی ندارند، در نهایت می‌توانند مصرف داروها را متوقف کنند و یک زندگی عادی و بدون بروز علائم صرع داشته باشند.
فراموش نکنید که پزشک، دربارهٔ زمان مناسب برای قطع مصرف داروها تصمیم خواهد گرفت. در اکثر مواقع قطع داروی ضدتشنج تدریجی است و قطع ناگهانی داروها منجر به بروز مجدد تشنج می‌شود.
در بیشتر موارد، پزشک ابتدا یک دارو را با دوز نسبتاً کم تجویز می‌کند و در صورت لزوم، تا زمانی که تشنج بیمار به‌خوبی کنترل شود دوز را به‌تدریج افزایش می‌دهد.
برای دستیابی به بهترین نتیجه و کنترل بهینهٔ تشنج با دارو رعایت موارد زیر بسیار مهم است:
- مصرف داروها دقیقاً طبق دستور پزشک
- مشورت با پزشک قبل از هرگونه تغییر دارو یا مصرف سایر داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه یا داروهای گیاهی
- عدم قطع خودسرانهٔ مصرف داروها
اطلاع به پزشک در صورت مشاهدهٔ علائم افسردگی یا تغییرات غیرعادی در خلقوخو یا رفتار
درمان غیر‌دارویی
جراحی
جراحی اولین خط درمان صرع نیست؛ اما در بیمارانی که تشنج‌هایشان نسبت به درمان دارویی مقاوم است، جراحی بهترین شانس برای کنترل کامل بیماری به حساب می‌آید.
با این حال، همهٔ بیماران مبتلا به نوعِ مقاوم‌به‌درمان صرع، کاندید مناسبی برای جراحی نیستند؛ زیرا جراحی زمانی مؤثر است که تشنج فقط در یک قسمت از مغز رخ دهد.
علاوه بر این، ناحیهٔ جراحی باید در بخشی از مغز باشد که اگر برداشته شد، منجر به عوارض عصبی عمده نشود.
تحریک عصب واگ
در روش تحریک عصب واگ، پزشکان دستگاهی به نام «محرک عصب واگ» را در زیر پوست قفسهٔ سینه قرار می‌دهد و سیم‌های محرک عصب واگ به الکترودی در گردن متصل می‌شود.
در این حالت، تحریک الکتریکی توسط عصب به مغز منتقل شده و جلوی تحریک غیرعادی سلول‌های مغزی و بروز حمله را می‌گیرد.
این دستگاه معمولاً می‌تواند تشنج را 20 تا 40 درصد کاهش دهد.
تحریک عمقی مغز (DBS)
در روش تحریک عمقی مغز، جراحان الکترودهایی را در قسمت خاصی از مغز – معمولاً در تالاموس – قرار می‌دهند؛ این الکترودها به یک ژنراتور کاشته‌شده در قفسهٔ سینهٔ متصل شده‌اند.
ژنراتور به‌طور منظم و در فواصل زمانی معین، پالس‌های الکتریکی را به مغز ارسال می‌کند و حملات را کاهش می‌دهد.
تحریک عمیق مغز اغلب برای افرادی که بیماری آن‌ها با دارو بهبود نمی‌‌یابد، گزینهٔ مناسبی است.
روش‌های دیگری مانند لوبکتومی (برداشتن قسمتی از مغز) و لیزر نیز ممکن در درمان برخی بیماران مبتلا به صرع مورد استفاده قرار بگیرد.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
رژیم کتوژنیک
در برخی از کودکان مبتلا به صرع، پیروی از یک رژیم غذایی سخت که سرشار از چربی و کربوهیدرات کم است، باعث کاهش حملات می‌شود. این نوع رژیم غذایی که به رژیم کتوژنیک معروف است، منجر به استفاده بدن از انرژی چربی به جای کربوهیدرات، می‌شود.
در بزرگسالان رژیم غذایی خاصی برای کاهش تعداد حملات صرع وجود ندارد.
مکمل‌ها
از داروهای ضد‌تشنجی مانند کاربامازپین استفاده می‌کنید، ممکن است باعث کاهش سطح برخی ویتامین‌ها از جمله ویتامین B12 در بدن شما شود. مکمل‌های حاوی ویتامین B12 برای جبران این کمبود کمک‌کننده هستند.
اما دقت کنید که در حال حاضر هیچ‌کدام از فرآورده‌های گیاهی و مکمل‌های غذایی، ریسک تشنج را کاهش نمی‌دهند.
زندگی با صرع
خودمراقبتی
- داروهای خود را هر روز، در زمان مشخص مصرف کنید؛ این کار به جلوگیری از بروز حملات صرع و کاهش عوارض جانبی داروها کمک می‌کند.
- استرس خود را کنترل کنید؛ استرس می‌تواند یکی از محرک‌های این بیماری باشد. در این باره می‌توانید با روانپزشک خود مشورت کنید.
- برنامهٔ منظمی برای خواب داشته باشید و حتماً هر شب به اندازهٔ کافی بخوابید. کمبود خواب می‌تواند باعث بروز علائم صرع شود.
- مصرف الکل و استعمال سیگار را قطع کنید.
مراقبت های مهم در زمان بروز تشنج توسط اطرافیان
کمی قبل دربارهٔ علائم هشدار بیماری صحبت کردیم. اگر فرد مبتلا به صرع دچار آن علائم شد و در لحظه تشنج کرد، باید:
- وحشت نکنید و استرس خود را کنترل کنید.
- بیمار را به‌آرامی روی زمین یا یک سطح نرم قرار دهید و زیر سر او بالش بگذارید.
- بیمار را رو به پهلو قرار دهید تا از خفگی او جلوگیری شود.
- اشیای تیز یا سخت را از اطراف بیمار بردارید.
- لباس‌های اطراف سر و گردن بیمار را باز کنید.
- تا اتمام تشنج در کنار بیمار بمانید.
- اگر تنفس بیمار قطع شد یا نبض او را احساس نکردید، سریعاً با اورژانس تماس بگیرید و در همین حال CPR یا احیای قلبی-ریوی را روی بیمار انجام دهید.
ورزش
ورزش به حفظ سلامت جسمی و کاهش افسردگی ناشی از بیماری کمک می‌کند. پس حتماً برنامهٔ منظمی برای ورزش داشته باشید، آب کافی بنوشید و اگر در حین ورزش خسته شدید، استراحت کنید.
درمورد شناکردن و استخر با پزشک خود صحبت کنید. تشنج در آب ممکن است بسیار خطرناک باشد و به قلب یا ریه آسیب جدی برساند.
در صورت موافقت پزشک بهتر است با کسی شنا کنید که در جریان بیماری شما باشد.
سلامت روان
افراد مبتلا به این بیماری بیشتر در معرض اختلالات خلقوخو، به‌ویژه افسردگی و اضطراب هستند. این موضوع می‌تواند در نتیجهٔ مواجهه با خود بیماری یا عوارض جانبی ناشی از داروها باشد.
اختلالات روحی و خلقی می‌توانند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار داده و در روابط کاری و زندگی شخصی فرد تداخل ایجاد کنند.
حتی افرادی که بیماری کنترل‌شده دارند هم از این قاعده مستثنی نیستند و بهتر است در صورت مشاهدهٔ علائم افسردگی و اضطراب، به روانپزشک مراجعه کنند.
بهتر است با گفتن احساسات خود به پزشک توضیح دهید، این علائم هر چند وقت یک بار اتفاق می‌افتد یا اینکه چه مدت طول می‌کشند.
بارداری
برخی از داروهای ضدتشنج اثربخشی قرص‌های ضدبارداری خوراکی (OCP) را کاهش می‌دهند و ممکن است منجر به بارداری فرد شوند. دربارهٔ این داروها حتماً با پزشک مشورت کنید.
علاوه بر این، تشنج در دوران بارداری خطراتی را برای مادر و جنین به‌همراه دارد. از طرفی مصرف برخی از داروهای صرع (مثل والپروات) می‌توانند خطر نقایص مادرزادی را افزایش دهند. پس اگر قصد باردارشدن دارید، هنگام برنامه‌ریزی برای بارداری با پزشک خود صحبت کنید.
خوشبختانه، اکثر زنان مبتلا به صرع می‌توانند باردار شوند و فرزندان سالمی به دنیا بیاورند. فقط لازم است در طول بارداری، برای تنظیم داروها، تحت نظر پزشک باشند.
داروها
- سدیم والپروات
- کاربامازپین
- لوتیراستام
- لاموتریژین
- فنی‌توئین
- لاکوسامید
- اتوسوکسیماید
- توپیرامات
- گاباپنتین
- ویگاباترین
- پرگابالین
- زونیساماید
- کلونازپام
- کلوبازام
بدون دیدگاه