سی تی اسکن چیست؟
تصویربرداری سی تی اسکن یا به انگلیسی CT Scan ابزاری پراستفاده در تشخیص جراحات و بیماری‌هاست. در CT Scan نوعی توالی از تصویربرداری‌ها با استفاده از اشعه X انجام شده و کامپیوتر با پردازش این تصاویر، یک تصویر سه بعدی از استخوان‌ها و بافت‌های نرم می‌سازد. CT Scan یک پروسهٔ بدون درد و غیرتهاجمی است و ممکن است در بیمارستان یا در مراکز تصویربرداری انجام شود.
در تصویربرداری CT Scan، مجموعه‌ای از تصاویر که هر کدام به صورت برشی از مقطع بدن هستند، ایجاد می‌شوند که با کنار هم گذاشتن این عکس‌ها، یک تصویر سه بعدی از بدن بیمار به دست می‌آید.
در دستگاه‌های X-Ray قدیمی‌تر، از یک تیوب ثابت استفاده می‌شد که با تولید اشعه X و عبور آن‌ها از بدن، تصاویر به دست آمده از ساختار‌های درونی، روی کلیشهٔ رادیوگرافی ثبت می‌شد. زمانی که اشعه X از بدن عبور می‌کند، بافت‌های مختلف مقادیر متفاوتی از آن را جذب می‌کنند که این تفاوت در جذب اشعه، منجر به تفکیک بافت‌ها در عکس و ایجاد تصویری از آن‌ها می‌شود.
بافت‌های متراکم‌تر نظیر استخوان‌ها و دندان‌ها بیش از بقیه، امواج را جذب کرده و در تصویر سفید‌تر دیده می‌شوند. بافت‌هایی که تراکم کمتری دارند نظیر بافت ریه و سایر بافت‌های نرم با جذب مقادیر کمتری از اشعه X، سفید‌تر دیده می‌شوند. دستگاه‌های رادیوگرافی قدیمی‌تر تصاویر دو بعدی ایجاد می‌کردند.
دستگاه سی تی اسکن دارای یک تیوب تولید کنندهٔ اشعه X است که به صورت 360 درجه هنگام تصویربرداری، اطراف بیمار می‌چرخد و از بیمار در نماهای مختلف تصویربرداری می‌کند. مشابه با رادیوگرافی، امواج عبوری از بدن توسط یک کلیشهٔ متحرک که روبه‌روی تیوپ قرار دارد، جذب شده و از تجزیه و تحلیل تصاویر به دست آمده، تصاویر سی‌تی‌اسکن ساخته می‌شوند.
CT Scan با کنتراست چیست؟
گاهی اوقات ممکن است در تصویربرداری با CT Scan از ماده حاجب (کنتراست) استفاده شود. این مواد حاجب اشعه بیشتری را جذب کرده و منجر به وضوح بیشتر در برخی از بافت‌های هدف می‌شوند. این کنتراست ممکن است به صورت خوراکی مصرف شده یا به صورت وریدی تزریق شود. انواع دیگر استفاده از ماده حاجب نیز وجود دارند که کمتر متداول هستند. استفاده از هریک از این روش‌ها یا ترکیبی از آن‌ها بستگی به شرایط بیمار و هدف تصویربرداری دارد. این ماده حاجب از طریق ادرار دفع می‌شود.
چگونه برای CT Scan آماده شوم؟
پیش از شروع تصویربرداری، تکنسین رادیولوژی توضیحات لازم را به شما می‌دهد. در روز تصویربرداری باید به موارد زیر دقت داشته باشید:
- از 4 ساعت پیش از تصویربرداری چیزی نخورید. البته ممکن است از شما خواسته شود مادهٔ کنتراست را مصرف کنید اما به جز آن چیز دیگری نخورید.
- در ارتباط با این که آیا لازم است در داروهای مصرفی تغییری ایجاد کنید با پزشک خود مشورت کنید.
- لباس راحت بپوشید. ممکن است از شما خواسته شود لباس خود را در آورده و گان بیمارستانی بپوشید.
- جواهرات، پیرسینگ، زیپ، گوشواره و هر چیز فلزی دیگری را که به همراه دارید، قبل از تصویربرداری در بیاورید. این موارد ممکن است روی کیفیت تصویربرداری تأثیر منفی داشته باشند.
در صورتی که تصویربرداری شما با ماده کنتراست است، لازم است قبل از تصویربرداری موارد دیگری را نیز مد نظر داشته باشید:
- در صورتی که از ماده کنتراست هنگام تصویربرداری شما استفاده شود، در اکثر موارد لازم است قبل از تصویربرداری تست خون بدهید. نتایج این تست در بررسی عملکرد کلیه‌ها و سایر بخش‌های بدن شما قبل از تصویربرداری اهمیت دارد.
- رژیم غذایی خود را در روز تصویربرداری تا قبل از انجام تست، به مایعات محدود کنید. مصرف مایعات شفاف از بروز حالت تهوع در زمان دریافت ماده حاجب پیشگیری می‌کند.
- در صورتی که سابقهٔ حساسیت به ماده کنتراست (مواد حاوی ید) دارید، ممکن است لازم باشد شب قبل از تصویربرداری برای شما دسته‌ای از داروها نظیر آنتی‌هیستامین‌ها و کورتیکواستروئید‌ها استفاده شود تا از ایجاد واکنش حساسیتی جلوگیری شود؛ در این خصوص با پزشک خود مشورت کنید. به خاطر داشته باشید که مواد حاجب مورد استفاده برای CT Scan با MRI متفاوت است و حساسیت نسبت به یکی از این موارد به معنای حساسیت به دیگری نیست.
- ممکن است از شما خواسته شود قبل از شروع تصویربرداری ماده حاجب خوراکی رقیق شده در یک مایع دیگر را مصرف کنید. این مورد به وسیله تکنسین رادیولوژی، پرستار یا پزشک به شما آموزش داده می‌شود.
در طول تصویربرداری با CT Scan چه اتفاقی می‌افتد؟
در حین تصویربرداری از شما خواسته می‌شود بر روی یک تخت دراز بکشید. در صورتی که لازم باشد، ممکن است باز راه وریدی به شما ماده حاجب تزریق شود. هنگام تزریق ماده حاجب ممکن است احساس تهوع یا گر‌گرفتگی کنید. همچنین ممکن است در دهانتان مزهٔ فلزی حس کنید؛ همهٔ این اتفاقات طبیعی است و مشکلی برای شما ایجاد نمی‌کند.
وقتی تصویربرداری شروع شود:
- در ابتدا تخت شما به‌آرامی به داخل یک اسکنر دایره‌ای وارد می‌شود. از این لحظه به بعد باید تا جای ممکن بدون حرکت بمانید. هر حرکتی حتی حرکات ظریف، ممکن است باعث مخدوش شدن تصویر شود.
- تکنسین رادیولوژی از محل‌هایی که لازم است تصویربرداری می‌کند. برخلاف MRI ،CT Scan هنگام کار سر و صدای خاصی ایجاد نمی‌کند.
- وقتی تصویربرداری تمام شود، تخت شما به آرامی از داخل دستگاه خارج می‌شود؛ پس از پایان تصویربرداری می‌توانید بلند شوید و لباس‌هایتان را بپوشید.
تصویربرداری با CT Scan چقدر طول می‌کشد؟
معمولاً پروسهٔ تصویربرداری با سی‌تی‌اسکن حدود 1 ساعت طول می‌کشد که البته بخش عمدهٔ آن مربوط به آمادگی قبل از تصویربرداری است. خود تصویربرداری بسته به میزان دقت مورد نیاز و محل تصویربرداری، بین 10 تا 30 دقیقه یا حتی شاید کمتر طول می‌کشد.
CT Scan چه چیزی را نشان می‌دهد؟
CT Scan به پزشک در تشخیص طیف وسیعی از بیماری‌ها و وضعیت‌ها کمک می‌کند. با استفاده از CT Scan می‌توان استخوان‌ها، اندام‌ها، عروق خونی و سایر بافت‌های نرم را بررسی کرد. معمولاً یافته‌های CT Scan شامل یکی از موارد زیر خواهد بود:
- انواع خاصی از سرطان‌ها و تومورهای خوش‌خیم
- شکستگی‌های استخوانی
- بیماری‌های قلبی
- لخته‌های خونی
- بیماری‌های گوارشی (انسداد‌ها و بیماری کرون)
- بیماری‌ها و جراحات مغز و نخاع
- خون‌ریزی داخلی
دیدن ارگان‌ها و بافت‌ها گاهی با استفاده از رادیوگرافی ساده نیز ممکن است، اما در تصویربرداری X-Ray ممکن است وضوح ساختار‌ها به‌خوبی مشخص نبوده یا سایهٔ ساختار‌های مختلف روی یکدیگر بیفتد، به‌طوری که دیدن جزئیات به‌خوبی ممکن نباشد. در CT Scan تصاویر تهیه شده، سه بعدی هستند و این مشکل وجود ندارد.
CT Scan یا MRI
این دو روش تصویربرداری هر دو از روش‌های بسیار متداول در پزشکی هستند. با توجه به ماهیت سریع‌تر CT Scan در تهیهٔ تصاویر، معمولاً در موارد اورژانسی و مواردی که سرعت اهمیت بیشتری دارد، تصویربرداری با CT Scan ترجیح داده می‌شود. همچنین به‌طور خاص برای بررسی خون‌ریزی‌ها، شکستگی‌ها و سایر آسیب‌های بافت سخت CT Scan ارجحیت دارد.
از MRI بیشتر برای بررسی بافت‌های نرم و همچنین در مواردی که تصویربرداری‌های متوالی لازم است، استفاده می‌شود.
آیا CT Scan بی‌خطر است؟
CT Scan به صورت کلی امن محسوب می‌شود. این روش تصویربرداری به صورت کلی برای کودکان نیز امن است. در تصویربرداری از کودکان معمولاً تکنسین دستگاه را به صورتی تنظیم می‌کند که اشعه کمتری به بیمار برخورد کند.
در CT Scan از اشعه‌های یونیزان برای تصویربرداری استفاده می‌شود. این اشعه‌ها ممکن است باعث بروز خطرات زیر شوند:
- CT Scan مانند تمامی انواع تصویربرداری‌های پزشکی که از اشعه استفاده می‌کنند، منجر به افزایش اندکی ریسک ابتلا به سرطان می‌شود. این افزایش ریسک به‌قدری خفیف است که به‌خوبی قابل اندازه‌گیری نیست و یک نوبت انجام این تصویربرداری، تأثیری در افزایش ریسک این عارضه ندارد.
- گاهی اشعه مورد استفاده ممکن است منجر به واکنش‌های حساسیتی شود. این موارد در تصویربرداری‌هایی که از ماده حاجب استفاده می‌کنند، جدی‌تر است.
آیا CT Scan در بارداری بی‌خطر است؟
اگر ممکن است باردار باشید یا بارداری تشخیص داده شده دارید، تکنسین رادیولوژی را در جریان بگذارید. CT Scanهای ناحیهٔ لگن و شکم جنین را در معرض اشعه قرار می‌دهند. این اشعه عموماً منجر به بروز مشکلی نمی‌شود، اما لازم است با پزشکتان در این مورد مشورت کنید. CT Scan سایر نواحی شکم برای جنین بی‌خطر است.
چقدر طول می‌کشد که نتیجهٔ تصویربرداری انجام‌شده آماده شود؟
تصویر تهیه‌شده معمولاً دقایقی پس از تصویربرداری قابل دریافت و مشاهده است. در صورتی که نیاز به گزارش رادیولوژیست باشد، ممکن است تهیهٔ گزارش از چند ساعت تا چند روز به طول بیانجامد. در این موارد تصاویر برای پزشک متخصص رادیولوژی فرستاده می‌شود و رادیولوژیست تصاویر را توضیح، تفسیر و جمع‌بندی می‌کند. تهیهٔ ریپورت، به میزان اهمیت تصویربرداری و نتایج آن وابسته دارد. در اورژانس ممکن است این پروسه یک ساعت طول بکشد.
بدون دیدگاه