اطلاعات عمومی
بیماری آلزایمر چیست؟
آلزایمر یک اختلال مغزی است که با گذشت زمان باعث تحلیل‌رفتن حافظه و ایجاد اختلالاتی در نحوهٔ تفکر، رفتار و یادآوری مسائل می‌شود. این بیماری شایع‌ترین نوع زوال عقل یا دمانس است.
بیماری آلزایمر پیش‌رونده است؛ یعنی با از دست دادن حافظه به‌صورت خفیف شروع شده و به‌تدریج پیشرفت می‌کند و منجر به ازدست‌دادن توانایی فرد در انجام فعالیت‌های روزانه و برخی توانایی‌ها نظیر صحبت‌کردن و واکنش به محیط می‌شود.
آلزایمر معمولاً از سنین 65 تا 70 سالگی شروع می‌شود؛ اما ممکن است زودتر هم رخ بدهد. علت آلزایمر هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست.
در ایران نیز بیش از ۷۰۰ هزار نفر مبتلا به این بیماری هستند و بخش بزرگی از بیماری آلزایمر در ایران پنهان است.
ناگفته نماند که با توجه به روند پیرشدن در جامعهٔ ایرانی، تقریباً هر ۷ دقیقه یک نفر به این بیماری مبتلا می‌شود.
علائم و نشانه‌ها
علائم بیماری آلزایمر از فردی به فرد دیگر متفاوت است و با گذشت زمان و در صورت عدم پیگیری درمان، شدت پیدا می‌کند.
به‌علاوه، این علائم در همهٔ افراد مبتلا، به‌صورت کامل و یکجا نمایان نمی‌شود و با توجه به سن و شدت بیماری، متفاوت خواهند بود.
بارزترین علائم آلزایمر معمولاً شامل موارد زیر است:
- از دست دادن حافظه
- قراردادن اشیا در مکان‌های عجیب و نامرتبط
- سردرگمی دربارۀ رویدادها، زمان، مکان و اشخاص
- پرسش‌های تکراری
- اختلال در مدیریت هزینه و پرداخت قبوض
- اختلال در انجام‌دادن کارهای آشنا
- گم‌شدن و سرگردانی
- اختلالات خواب
- بی‌قراری، اضطراب و پرخاشگری
- ناتوانی در مراقبت از خود
- داشتن سوءظن نسبت به خانواده، دوستان و پرستاران
- نشناختن خانواده و دوستان
- اختلال در یادگیری، به‌خاطر‌سپردن اطلاعات جدید و رویدادهای اخیر
- ناتوانی در انجام کارهای چند مرحله‌ای، مانند لباس‌پوشیدن یا آشپزی
- توهم و هذیان
- اختلال در تکلم
- اختلال در خواندن، نوشتن و کار با اعداد
- اختلال در راه‌رفتن
- ناتوانی در کنترل ادرار
- اختلال در بلع
دریافت مشاورهٔ پزشکی آنلاین
پرسش‌های مرتبط با بیماری خود را می‌توانید از طریق «اپلیکیشن مشاوره آنلاین اکسون» با پزشکان مرتبط، مطرح کنید.
نوبت‌گیری
عوامل مؤثر در ابتلا
این عوامل ریسک ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهند:
- سن بالا
- سابقۀ خانوادگی و ژنتیک
- جنسیت زن
- ضربه به سر
- بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشارخون بالا، دیابت، چربی خون، سکته مغزی و چاقی
- مصرف الکل و سیگار
- کمتر از 8 سال درس‌خواندن
- نبود یادگیری مداوم در زندگی (یادگیری باعث تحریک مغز می‌شود)
- خواب کم و بدون کیفیت
- آلودگی هوا
علائم هشدار
بیماری آلزایمر به‌تنهایی علامت هشدار جدی که نیازمند مراجعهٔ مستقیم به اورژانس باشد، ندارد؛ ولی در صورتی که علائم بیماری شدیدتر شود یا علامت جدیدی اضافه شود حتماً باید به پزشک مراجعه کرد.
در ضمن در صورت افتادن بیمار یا آسیب به خود، مراجعهٔ فوری به اورژانس ضروری است.
تشخیص
پزشک در مرحلهٔ اول بیمار را معاینه و درمورد علائم و زمان بروز آن‌ها سؤال می‌کند. برای تشخیص بیماری آلزایمر، شرح حال بیمار، معاینات فیزیکی، بررسی‌های تصویربرداری و آزمایش‌های مختلفی وجود دارند که پزشک بسته به شرایط بیمار ممکن است از آن‌ها استفاده کند.
بررسی‌های بالینی
پزشک در ابتدا دربارۀ سابقۀ خانوادگی آلزایمر، علائم بیمار (که بالاتر ذکر شد)، داروهای مصرفی و مصرف الکل یا دخانیات سؤال خواهد کرد.
موارد دیگری که پزشک آن‌ها را مورد بررسی قرار خواهد داد، عبارتند از:
تست عملکرد ذهنی
ممکن است از بیمار خواسته شود یک ساعت بکشد که زمان مشخصی را نشان دهد یا ممکن است از بیمار سؤال شود که در حال حاضر چه ماهی از سال است یا در کدام شهر زندگی می‌کند.
آزمایش حافظه
آزمایش حافظه به‌طور منظم انجام می‌شود تا پزشک بتواند تغییرات حافظه را با گذشت زمان کنترل کنند.
پزشک با پرسیدن سؤالاتی در مورد خاطرات گذشته، حافظۀ بلندمدت و با درخواست برای به‌یاد‌آوردن حقایق و خاطرات اخیر، حافظۀ کوتاه‌مدت فرد را بررسی می‌کند.
معاینۀ فیزیکی
پزشک معاینۀ فیزیکی هم انجام می‌دهد و احتمالاً سلامت کلی عصبی را با بررسی موارد زیر ارزیابی می‌کند:
- رفلکس‌های عصبی
- توان و قدرت عضلانی
- توانایی بلندشدن از روی صندلی و راه‌رفتن در اتاق
- حس بینایی و شنوایی
- هماهنگی
- تعادل
بررسی‌های آزمایشگاهی
ممکن است از آزمایش خون برای رد کردن سایر بیماری‌هایی که می‌تواند این علائم را ایجاد کند، استفاده شود. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر است:
- آزمایش کامل خون (CBC)
- بررسی عملکرد کبد و کلیه
- بررسی عملکرد غدۀ تیروئید
- بررسی سطح ویتامین‌ها و مواد معدنی
بررسی‌های تصویربرداری
در صورت صلاحدید پزشک، به‌منظور بررسی دقیق‌تر، مداخلات تصویربرداری زیر هم مورد استفاده قرار می‌گیرد:
- MRI (نسبت به سایر روش‌ها از اولویت بالاتری برخوردار است)
- سی تی اسکن
درمان
بیماری آلزایمر به‌طور کامل درمان نمی‌شود؛ اما می‌توان آن را تا حدودی کنترل کرد. فراموش نکنید که درمان و مدیریت بیماری آلزایمر، باعث حفظ کیفیت زندگی فرد می‌شود.
اهداف درمانی آلزایمر عبارتند از:
- کمک به حفظ سلامت مغز
- کنترل علائم رفتاری
- کندکردن یا به‌تأخیرانداختن علائم بیماری
درمان دارویی
داروهای فعلی آلزایمر می‌توانند برای مدتی به علائم مربوط به اختلال حافظه و سایر تغییرات شناختی کمک کنند. در حال حاضر، از دو نوع دارو برای درمان علائم شناختی استفاده می‌شود:
مهارکننده‌های کولین استراز
این داروها با حفظ یک مادۀ شیمیایی به نام استیل کولین که در اثر بیماری آلزایمر در مغز تحلیل می‌رود، سطح ارتباط بین سلول‌ها را افزایش می‌دهند.
مهارکننده‌های کولین استراز معمولاً اولین داروهایی هستند که تجویز می‌شوند. کاربرد عمدهٔ این دستهٔ دارویی در آلزایمر خفیف تا متوسط است.
معمولاً این داروها در ابتدای درمان منجر به بروز عوارض گوارشی مانند اسهال می‌شوند؛ اما بیشتر افراد پس از مصرف آن بهبودی جزئی در علائم خود مشاهده می‌کنند.
مهارکننده‌های کولین استراز همچنین می‌توانند علائمی مانند بی‌قراری یا افسردگی را بهبود بخشند. از این دستۀ دارویی می‌توان به دونپزیل، ریواستیگمین و گالانتامین اشاره کرد.
آنتاگونیست گیرنده NMDA
از داروهای این دسته می‌توان ممانتین را نام برد. این دارو با تأثیر بر شبکۀ ارتباطی سلول‌های مغز، پیشرفت علائم بیماری آلزایمر را کند می‌کند.
ممانتین در اغلب اوقات در آلزایمر متوسط تا شدید مورد استفاده قرار می‌گیرد و گاهی اوقات در ترکیب با یک مهارکنندۀ کولین استراز تجویز می‌شود.
درمان غیردارویی
درمان‌های غیردارویی نیز توسط پزشکان توصیه می‌شود؛ اما شروع آن به‌معنای کاربردی‌نبودن سایر درمان‌ها نیست.
همچنین، بسته به شرایط بیمار، پزشک ممکن است از ترکیبی از درمان‌های دارویی و غیردارویی استفاده کند.
گفت‌وگو درمانی
گفت‌وگو درمانی مانند برگزاری جلسات با روانشناس یا یک گروه پشتیبانی است که برای کنارآمدن با چالش‌های عاطفی این بیماری، برای بیماران انجام می‌شود.
در این روش، بیماران دغدغه‌های خود را مطرح کرده و به‌صورت گروهی به حل مشکلات می‌پردازند.
درمان تحریک شناختی
در این روش درمانی، برای فعال نگه‌داشتن ذهن، با انجام فعالیت‌هایی که مغز را به چالش می‌کشد، تلاش می‌شود تا حیطه‌های شناختی درگیر در بیماران، بازتوانی شود.
توانبخشی شناختی، برای یادگیری مجدد مهارت‌های ازدست‌رفته و مهارت‌های جبران‌کنندۀ جدید کاربرد دارد.
سایر درمان‌ها
گوش‌دادن به موسیقی، آروماتراپی یا رایحه‌درمانی و پت‌تراپی هم موثر است.
تغذیه و مکمل
رژیم خاصی برای مبتلایان به بیماری آلزایمر وجود ندارد؛ اما تغذیۀ مناسب می‌تواند برخی علائم را کاهش دهد و به بیمار شما کمک کند تا احساس بهتری داشته باشد.
رژیم غذایی
افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است غذاخوردن را فراموش کنند و علاقهٔ خود را به غذا درست‌کردن از دست بدهند. آن‌ها همچنین ممکن است نوشیدن آب کافی را فراموش کنند که منجر به کم‌آبی بدن و یبوست شود. بنابراین مهم است که نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- تغذیهٔ سالم و مورد علاقهٔ بیمار تهیه شود.
- نوشیدن آب کافی در طی روز فراموش نشود.
- از مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین که ممکن است منجر به افزایش بی‌قراری شود، خواب را مختل کند و نیاز مکرر به ادرار‌کردن را ایجاد کند، خودداری شود.
- نوشیدنی‌ها و اسموتی‌های سالم و پرکالری برای فرد مبتلا به آلزایمر تهیه شود.
مکمل‌ها
با توجه به نبود اطلاعات دقیق و معتبر درمورد اثربخشی و عوارض اکثر این مکمل‌ها، مصرف خودسرانهٔ آن‌ها توصیه نمی‌شود و تنها با تأیید و تجویز پزشک مجاز به مصرف آن‌ها هستید.
برخی از مکمل‌ها و ویتامین‌هایی که احتمالاً به بهبود علائم آلزایمر کمک می‌کنند، عبارتند از:
ویتامین E
اگرچه ویتامین E از آلزایمر جلوگیری نمی‌کند، اما مصرف روزانه ممکن است به تأخیر در پیشرفت بیماری در افرادی که آلزایمر خفیف تا متوسط دارند، کمک کند.
جینکو بیلوبا
شاید در مورد جینکو بیلوبا به‌عنوان یک تقویت‌کنندهٔ حافظه شنیده باشید و ممکن است فکر کنید که می‌تواند به درمان آلزایمر کمک کند؛ اما محققان در طول سال‌ها مطالعه، هیچ مدرکی در مورد بهبود حافظه با مصرف جینکو بیلوبا حتی در افرادی که آلزایمر ندارند، پیدا نکرده‌اند.
تحقیقات نشان داده است که جینکو عوارض جانبی دیگری از جمله افزایش ریسک خون‌ریزی، کاهش قند خون و تغییر فشارخون دارد؛ بنابراین از مصرف خودسرانهٔ آن اجتناب کنید.
امگا 3
اسیدهای چرب امگا 3 موجود در ماهی یا مکمل‌ها، ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل را کاهش دهند؛ اما مطالعات بالینی هیچ نتیجهٔ مثبتی برای درمان علائم بیماری آلزایمر نشان نداده است.
زندگی با آلزایمر
خود مراقبتی
در بیماران مبتلا به آلزایمر (متوسط و شدید)، باید یکی از اعضای خانواده یا دوستان در انجام کارهای روزمره کمک کنند.
این فرد می‌تواند به بیمار یادآوری و کمک کند که غذا و داروهای خود را سر وقت مصرف کند یا از دستشویی استفاده کند و در تهیهٔ وعده‌های غذایی و استحمام نیز او را تنها نگذارد.
پیشگیری
اگر در خانوادهٔ خود بیمار مبتلا به آلزایمر دارید و نگران ابتلای خود به این بیماری هستید، رعایت موارد زیر در پیشگیری از بیماری به شما کمک خواهد کرد:
- کنترل فشارخون
- ورزش منظم
- سرگرمی‌های فکری
- کنترل وزن
- ترک سیگار
- خواب کافی
- حضور در جمع دوستان
- کنترل بیماری‌های زمینه‌ای
- تغذیهٔ سالم
ورزش
ورزش مزایای بسیاری از جمله کاهش خطر بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت، تقویت استخوان‌ها، عضلات و کاهش استرس برای سلامتی جسم و روان شما دارد.
ورزش همچنین باعث افزایش جریان خون و اکسیژن‌رسانی به مغز می‌شود که ممکن است مستقیماً بر سلامت سلول‌های مغز تأثیر بگذارد.
به نظر می‌رسد که فعالیت بدنی منظم برای سلامت مغز نیز بسیار مفید است. مطالعات نشان می‌دهد افرادی که از نظر جسمی فعال هستند، کمتر دچار افت عملکرد ذهنی می‌شوند و کمتر در معرض خطر ابتلا به بیماری آلزایمر قرار می‌گیرند. به‌علاوه، ورزش منظم به بیمار برای مقابله با عوارض ناشی از آلزایمر مانند افسردگی و چاقی، کمک می‌کند.
سلامت روان
فرد مبتلا به آلزایمر زمانی که اعضای خانواده سعی در کمک به آن‌ها دارند، ممکن است عصبانی شود. حتی احتمال دارد این افراد، منزوی و دچار افسردگی و اضطراب هم بشوند.
در این صورت، زندگی اجتماعی دشوارتر می‌شود و شخص ممکن است دوستان قدیمی یا اعضای خانواده را نشناسد.
اختلال خواب نیز تأثیر منفی بر کیفیت زندگی بیماران دارد.
بنابراین پزشک ممکن است برای کنترل این علائم و ارتقا کیفیت زندگی بیماران، داروهای ضدافسردگی و اضطراب تجویز کنند.
در کنار داروها، توجه به سرگرمی‌های بیماران مبتلا به آلزایمر نیز در افزایش کیفیت زندگی این افراد موثر است. البته اهمیت مراجعه به روانپزشک در صورت عدم بهبود علائم بیمار را هم فراموش نکنید.
