MRI چیست؟
تصویربرداری تشدید مغناطیسی یا به اختصار MRI، یک روش تصویربرداری در پزشکی است که برای تصویربرداری از ساختار، عملکرد و برخی آسیب‌های مرتبط با ارگان‌ها و ساختارهای داخلی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این روش برای تصویربرداری از آهنرباهای بزرگ، امواج رادیویی و کامپیوتر برای بازسازی و تولید جزئیات تصاویر استفاده می‌شود. در تصویربرداری MRI از اشعه X که در برخی از تصویربرداری‌های دیگر نظیر CT-Scan و رادیوگرافی کاربرد دارد، استفاده نمی‌شود.
با توجه به اینکه در این روش از اشعه X یا اشعه دیگری استفاده نمی‌شود، عموماً در صورتی که فرد نیازمند تصویربرداری‌های متوالی برای تشخیص یا پایش درمان باشد؛ خصوصاً در ارتباط با بیماری‌ها و اختلالات مغزی، استفاده از این روش ارجحیت دارد. همچنین ام آر آی، معمولاً در تصویربرداری از بافت‌های غیر‌استخوانی دقت قابل قبولی داشته و نسبت به سایر روش‌های تصویربرداری بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انواع دستگاه ام آر آی
به صورت کلی از لحاظ طراحی، دو نوع دستگاه ام آر آی وجود دارد؛ نوع بسته و نوع باز. در دستگاه نوع بسته، یک آهنربای بزرگ شبیه به فنر برای ایجاد میدان مغناطیسی استفاده می‌شود. در این نوع دستگاه، بیمار درون یک فضای لوله‌ای شکل قرار می‌گیرد.
در انواع باز، از دو آهنربا استفاده می‌شود و بیمار بین این دو آهنربا قرار می‌گیرد. مزیت این طراحی این است که بیمار فضای بیشتری داشته و وارد یک محیط بسته نمی‌شود. با وجود این، دقت انواع MRI باز از انواع بسته کمتر است و کیفیت تصاویر تولید شده، کمی پایین‌تر از انواع کلاسیک است. استفاده از انواع MRI باز برای بیمارانی که ترس از فضای بسته (کلاستروفوبیا) دارند، کاربرد دارد.
در‌صورتی که با قرار گرفتن در فضای بسته برای مدت طولانی مشکل دارید، با پزشک خود مشورت کنید. پزشک شما در صورت امکان، از انواع MRI باز استفاده کرده یا حتی ممکن است برای شما از تصویربرداری تحت بیهوشی استفاده کند یا آرامبخش تجویز کند.
MRI چگونه کار می‌کند؟
در طی تصویربرداری، با استفاده از آهنرباهای بزرگ و قدرتمند، یک میدان مغناطیسی قوی ایجاد می‌شود که به منظم شدن مولکول‌های آب در میدان مغناطیسی ایجاد‌شده منجر می‌شود. سپس امواج رادیویی مشخصی تولید و دریافت می‌شوند که روی بافت‌های مختلف بدن تأثیر گذاشته و بسته به نوع و تراکم بافتی، سیگنال‌های متفاوتی تولید می‌کنند. دستگاه MRI این سیگنال‌ها را جمع‌آوری کرده و کامپیوتر با پردازش سیگنال‌های دریافتی، تصویری سه بعدی از ناحیهٔ اسکن شده ایجاد می‌کند.
بسته به نوع تکنیک مورد استفاده، ممکن است در جزئیات این فرایند تفاوت‌هایی ایجاد شود. در مواردی که از کنتراست استفاده می‌شود، ماده حاجب منجر به تشدید سیگنال‌های بافتی شده و تصاویر بهتری از بافت‌های هدف ایجاد می‌شود.
MRI با کنتراست (ماده حاجب) چیست؟
در برخی از انواع بررسی‌های تصویربرداری با ام آر آی، از ماده حاجب (کنتراست) استفاده می‌شود. در تصویربرداری MRI، ماده حاجب مورد استفاده، گادولینیوم است که یک فلز کمیاب به شمار می‌رود.
استفاده از گادولینیوم در تصویربرداری منجر به افزایش حرکت مولکول‌های آب شده و سیگنال تولید شده را افزایش می‌دهد. در نهایت ماده حاجب منجر به تهیهٔ تصاویر با‌کیفیت‌تری از ساختارهای بدن می‌شود. در موارد زیر ممکن است استفاده از ماده حاجب سودمند باشد:
- تومورها
- التهاب
- عفونت‌ها
- بررسی خون‌رسانی به برخی از ارگان‌ها
- بررسی عروق خونی
در صورتی که نیاز به استفاده از ماده حاجب داشته باشید، پیش از شروع تصویربرداری، با استفاده از یک راه وریدی از محل دست، ماده حاجب وارد بدنتان می‌شود. این مواد عموماً مشکل‌ساز نیستند و بروز واکنش شدید به این مواد، نادر است.
فرق بین CT-Scan و MRI چیست؟
در تصویربرداری MRI از آهنرباهای قدرتمند، امواج رادیویی و کامپیوتر برای تهیهٔ تصاویر استفاده می‌شود. این در حالی است که در CT-Scan کامپیوتر با کمک اشعه X تصویربرداری می‌شود. با این حساب، استفاده از MRI در مقایسه با CT-Scan به علت وجود نداشتن اشعه‌های خطرناک در تصویربرداری، امن‌تر است.
برای مشاهدهٔ بخش‌های مختلف بدن و بررسی شرایط مختلف، پزشکان ممکن است استفاده از یکی از این دو تصویربرداری را ترجیح دهند. به صورت کلی، برای مشاهدهٔ بافت‌های غیر‌استخوانی استفاده از این روش ارجحیت بیشتری دارد. در بررسی مغز، ستون فقرات، عصب‌ها، عضلات، رباط‌ها و تاندون‌ها، تصاویر تهیه شده با استفاده از MRI جزئیات بیشتری را در مقایسه با سایر روش‌های تصویربرداری نشان می‌دهند.
با وجود این، استفاده از این روش در برخی از موارد نیز مناسب نیست. برای افرادی که از مواد فلزی داخل بدن آن‌ها استفاده شده است، استفاده از این روش ممکن نیست. همچنین استفاده از ام آر آی ممکن است عملکرد برخی از دستگاه‌های مورد استفاده نظیر دستگاه‌های ضربان‌ساز قلب (Pace Maker) یا پمپ‌های انسولین را مختل کند.
تصویربرداری با MRI معمولاً گران‌تر بوده و مدت زمان بیشتری طول می‌کشد. از این رو در مواردی که از دست ندادن زمان اهمیت دارد یا در مواردی که ملاحظات اقتصادی وجود داشته باشد، استفاده از CT-Scan ارجحیت دارد.
موارد استفاده ام آر آی
از این روش تصویربرداری برای تهیهٔ تصاویر از بسیاری از بافت‌ها و اندام‌های بدن استفاده می‌شود. برخی از ساختارهایی که با استفاده از این روش تصویربرداری بررسی می‌شوند، عبارتند از:
- مغز و بافت‌های عصبی
- اندام‌های داخلی نظیر قلب، کبد، مجاری صفراوی، کلیه‌ها، طحال، روده‌ها، پانکراس و غدد فوق کلیه
- بافت پستان
- ستون فقرات و نخاع
- اندام‌های لگنی نظیر مثانه و اندام‌های تناسلی نظیر رحم، تخمدان‌ها و پروستات
- رگ‌های خونی
- گره‌های لنفاوی
در ادامه به صورت مختصر به کاربردهای MRI می‌پردازیم:
ام آر آی مغز و نخاع
برخی از بیماری‌های مغزی و نخاعی که برای تصویربرداری از آن‌ها از MRI استفاده می‌شود، عبارتند از:
- آنوریسم‌های مغزی
- تومورهای مغزی و نخاعی
- التهاب یا تحت فشار بودن اعصاب و نخاع (نظیر مشکلات دیسک ستون فقرات)
- بیماری MS
- مشکلات وضعیت و آناتومی نخاع
- سکته مغزی
ام آر آی قلب و عروق
برخی از وضعیت‌ها و بیماری‌های قلبی و عروقی که برای بررسی آن‌ها از این روش تصویربرداری استفاده می‌شود، عبارتند از:
- بررسی وضعیت آناتومیک و عملکرد حفره‌های قلبی، دریچه‌های قلبی، بررسی اندازه و جریان رگ‌های بزرگ و ساختارهای مجاور آن‌ها
- تشخیص حملات قلبی و عروقی و وضعیت‌هایی نظیر تومورهای قلبی عروقی، عفونت‌ها و التهاب‌ها
- بررسی بیماری‌های عروق کرونری قلب و بررسی وضعیت قلب پس از حملهٔ قلبی
- بررسی آناتومی و عملکرد قلب و رگ‌های خونی در کودکان و بزرگسالان با بیماری‌های مادرزادی قلب
MRI اندام‌های داخلی
برخی از وضعیت‌ها و بیماری‌های اندام‌های داخلی که برای بررسی آن‌ها از این روش تصویربرداری استفاده می‌شود، عبارتند از:
- تومورهای قفسه سینه، شکم و لگن
- بیماری‌های کبدی نظیر سیروز کبدی، مشکلات مجاری صفراوی و مشکلات پانکراس
- بیماری‌های التهابی روده نظیر بیماری کرون و کولیت اولسراتیو
- ناهنجاری‌های رگ‌های خونی و التهاب عروقی (واسکولیت‌ها)
- بررسی جنین در حال رشد
MRI استخوان و مفاصل
برخی از بیماری‌های استخوان‌ها و مفاصل که برای بررسی آن‌ها از این روش تصویربرداری استفاده می‌شود، عبارتند از:
- عفونت‌های استخوانی (استئومیلیت)
- تومورهای استخوانی
- ناهنجاری‌های دیسک در ستون فقرات
- مشکلات مفصلی ناشی از آسیب و التهاب مفاصل
MRI پستان
پزشکان گاهی از این روش برای بررسی پستان در کنار ماموگرافی برای تشخیص سرطان پستان استفاده می‌کنند. دقت MRI پستان در مقایسه با ماموگرافی بیشتر است؛ از این رو استفاده از این روش برای تشخیص سرطان پستان خصوصاً در افرادی که بافت پستان متراکمی داشته یا در معرض ریسک بیشتری برای ابتلا به سرطان پستان هستند، کاربرد دارد. با وجود این، ماموگرافی برای اکثر موارد روش انتخابی برای غربالگری است.
آیا MRI ایمن است؟
تصویربرداری با این روش به‌صورت کلی یک روش ایمن و بی‌خطر به‌شمار می‌رود و در صورتی که مطابق دستورالعمل‌های استفاده از MRI تصویربرداری انجام شود، تقریباً هیچ خطری برای یک فرد معمولی ندارد.
میدان مغناطیسی قدرتمندی که به وسیلهٔ دستگاه MRI ایجاد می‌شود، برای افراد ضرری ندارد اما ممکن است منجر به اختلال در عملکرد برخی از دستگاه‌ها شده یا تصاویر تهیه شده در اثر برخی از دستگاه‌ها یا ایمپلنت‌ها و پروتزها مخدوش شوند. از این رو در استفاده از ام آر آی در این افراد ملاحظاتی وجود دارد.
در صورتی که برای تهیهٔ تصاویر از ماده حاجب (کنتراست) استفاده شود، ریسک خفیفی برای وقوع واکنش‌های آلرژیک وجود دارد که این عوارض عموماً با دارو قابل کنترل‌اند. در صورتی که سابقهٔ واکنش آلرژیک دارید، پیش از تصویربرداری با پزشک خود مشورت کنید.
همچنین استفاده از گادولینیوم در افراد باردار به علت نامعلوم بودن اثرات این ماده روی جنین در حال رشد متداول نیست. با این حال ممکن است بسته به شرایط، در برخی موارد خاص تصویربرداری با کنتراست برای افراد باردار نیز انجام شود.
استفاده از گادولینیوم در افراد با نارسایی کلیه، ممکن است باعث مشکلاتی شود که حتماً در صورت نیاز به استفاده از آن، پزشک معالج باید از بیماری کلیوی بیمار مطلع باشد.
چه افرادی نباید با استفاده از MRI، تصویربرداری شوند؟
برخلاف تصور عمومی، در بیشتر مواقع، استفاده از این روش تصویربرداری در افرادی که ایمپلنت‌های فلزی دارند، بدون اشکال است. با این حال، در برخی از موارد ممکن است لازم باشد که پیش از تصویربرداری بررسی‌های بیشتری انجام شود. همچنین در صورتی که به هر علتی از دستگاه‌های زیر استفاده می‌کنید، مگر در حالتی که سازگاری دستگاه با MRI تأیید شده باشد، استفاده از این روش برای شما ممکن است با محدودیت روبه‌رو باشد:
- برخی از حلزون‌های گوش مصنوعی
- برخی از پروتزهای مفصلی فلزی
- برخی از انواع کلیپس‌های مورد استفاده در آنوریسم‌های مغزی
- برخی از فنرهای فلزی مورد استفاده داخل رگ‌ها
- برخی از ضربان‌سازها و دفیبریلاتور‌های قلبی قدیمی
- تحریک کننده‌های عصب واگ
در صورتی که هر یک از موارد فوق برای شما استفاده شده است، پیش از تصویربرداری با استفاده از این روش، پزشک خود را در جریان بگذارید.
آمادگی برای MRI
در تصویربرداری MRI، میدان مغناطیسی قدرتمندی ایجاد می‌شود که می‌تواند موجب گرم شدن وسایل فلزی و جابه‌جایی آن‌ها شود. این ویژگی ممکن است در صورتی که بیمار قطعه‌ای فلزی همراه داشته یا ایمپلنت فلزی داشته باشد، منجر به ایجاد مشکلاتی شود. همچنین میدان ایجاد شده ممکن است منجر به اختلال در عملکرد برخی از دستگاه‌های طبی مورد استفاده از جمله ضربان‌ساز قلب، پمپ‌ها یا محرک‌های الکتریکی کاشته شده در بدن شود.
در صورتی که هر یک از موارد زیر را دارید، پیش از شروع اسکن به متصدی دستگاه MRI اطلاع دهید:
- ضربان‌ساز و دفیبریلاتور قلبی
- دستگاه‌ها یا ایمپلنت‌های الکترونیکی نظیر تحریک کننده‌های عمقی مغز (DBS)، محرک‌های عصب واگ، مثانه، نخاعی، عصبی و الکترودها و سیم‌های کاشته شده.
- پروتزهای مفصلی فلزی
- حلزون مصنوعی یا سایر ایمپلنت‌های گوش
- پمپ‌های دارویی نظیر پمپ درد یا انسولین
- شانت‌های قابل برنامه‌ریزی
- کلیپس‌ها و فنرهای آنوریسم
- استنت‌های غیرقلبی
- فیلترها نظیر فیلترهای لخته خون
- قطعات فلزی باقی مانده در بدن نظیر گلوله، ساچمه و ترکش
همچنین در صورتی که باردار هستید یا نمی‌توانید بین 30 تا 60 دقیقه در یک‌جا بی‌حرکت بمانید، ترس از فضای بسته (کلاستروفوبیا) یا نارسایی کلیه دارید، پیش از تصویربرداری، به پزشک خود اطلاع دهید.
جواهرات، اکسسوری‌ها و سایر وسایل فلزی همراه خود را قبل از اسکن درآورید؛ همچنین از آوردن این وسایل به داخل اتاق خودداری کنید. برخی از وسایلی که نباید وارد اتاق شوند، عبارتند از:
- جواهرات، ساعت، کارت‌های اعتباری و گوشواره
- گیره مو، اکسسوری‌های مو، لباس‌های زیر دارای قطعات فلزی و همچنین لباس‌هایی با زیپ فلزی
- دندان مصنوعی و دنچرها
- خودکار، چاقوی جیبی و عینک
- پیرسینگ
- تلفن همراه، ساعت و دستگاه‌های الکترونیکی همراه
در طول تصویربرداری چه اتفاقی می‌افتد؟
مراحل کلی یک اسکن معمولاً به صورت زیر است:
- در ابتدا از شما خواسته می‌شود قبل از تصویربرداری گان بیمارستانی بپوشید.
- در مرحلهٔ بعدی از شما خواسته می‌شود به پشت روی دستگاه دراز بکشید و دستگاه شما را به داخل آهنربا می‌برد.
- با شروع اسکن، صداهای متنوعی شبیه به کلیک خواهید شنید و در این زمان، تصویربرداری در حال انجام است. در طی تصویربرداری ممکن است صداها تغییر کنند یا قطع و وصل شوند.
- قبل از شروع تصویربرداری به شما هدفون یا گوش‌گیر داده می‌شود تا شنوایی شما تحت تأثیر قرار نگرفته و صداهای اضافی شما را اذیت نکنند.
- از شما خواسته می‌شود به مدت 30 تا 60 دقیقه بدون حرکت داخل دستگاه دراز بکشید تا تصویربرداری کامل شود.
- برای جلوگیری از افت کیفیت در تصاویر، مهم است که تا جایی که ممکن است، بی‌حرکت بمانید؛ حتی حرکات کوچک می‌توانند منجر به افت کیفیت قابل ملاحظه در تصاویر شوند.
- ممکن است هنگام تصویربرداری حس کنید برخی از قسمت‌های بدن شما گرم می‌شوند؛ این اتفاق طبیعی است و خطری برای شما ندارد.
- به خاطر داشته باشید که تکنسین رادیولوژی در تمام طول تصویربرداری شما را می‌بیند، می‌توانید با او ارتباط برقرار کنید و او به شما پاسخ می‌دهد.
در برخی از مواقع لازم است که از ماده حاجب هنگام تصویربرداری استفاده شود. در این صورت، معمولاً قبل از شروع تصویربرداری، از طریق یک دسترسی وریدی، ماده حاجب به شما تزریق می‌شود.
رگ‌گیری برای تزریق ماده کنتراست ممکن است کمی درد در محل ایجاد کند که جای نگرانی نیست. همچنین ممکن است هنگام تزریق گادولینیوم مزهٔ فلزی در دهان خود احساس کنید که موضوع نگران کننده‌ای نیست.
در صورتی که ترس از فضای بسته (کلاستروفوبیا) دارید، ممکن است از دستگاه‌های نوع باز باز برای تصویربرداری از شما استفاده شود یا قبل از تصویربرداری داروی آرامبخش یا بیهوشی به شما داده شود.
مدت زمان یک اسکن
براساس نوع دستگاه و تکنیک مورد استفاده و همچنین ناحیهٔ مورد بررسی، پروسهٔ تصویربرداری حدود 30 تا 60 دقیقه به طول می‌انجامد.
عوارض MRI
به صورت عمومی، تصویربرداری با استفاده از این روش در صورتی که طبق دستورالعمل انجام شود، بدون عارضه است. فقط ممکن است در مواردی که نیاز به استفاده از ماده حاجب باشد، برخی عوارض به صورت موقتی در برخی از افراد بروز پیدا کنند.
آیا ماده حاجب (کنتراست) MRI عارضهٔ خاصی دارد؟
در موارد نادر ممکن است در صورت استفاده از ماده حاجب، برخی از علائم زیر برای شما پیش بیاید. این علائم موقتی و خفیف هستند و عارضه‌ای جدی به شمار نمی‌روند:
- تهوع
- سردرد
- درد در محل تزریق
در موارد نادر ممکن است دچار کهیر، خارش چشم یا سایر علائم حساسیت به گادولینیوم شوید. در صورتی که علائم مذکور را تجربه کردید، تکنسین رادیولوژی را در جریان بگذارید.
انواع ام‌آر‌آی پیشرفته
امروزه انواع پیشرفته‌تری از اسکن‌های مرتبط نیز در بالین مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ از انواع تخصصی MRI می‌توان به اسکن‌های زیر اشاره کرد:
- پرفیوژن MRI
- دیفیوژن MRI یا DWI
- MRI عملکردی یا fMRI
- اسپکتروسکوپی تشدید مغناطیسی یا MRS
- آنژیوگرافی با MRI یا MRA
نتایج MRI چه زمانی آماده می‌شود؟
معمولاً پس از انجام تست، به فاصلهٔ چند دقیقه تصاویر قابل دریافت است. این تصاویر روی کلیشه‌های رادیولوژی پرینت شده یا به صورت الکترونیک روی CD، یا به صورت آنلاین قابل دسترسی هستند.
لازم است تصاویر تهیه شده به‌وسیلهٔ متخصص رادیولوژی گزارش شوند. در این مواقع، یک پزشک متخصص رادیولوژی تصاویر را بررسی کرده و گزارشی از یافته‌های طبیعی و غیرطبیعی می‌نویسد. این پروسه، زمان‌بر بوده و ممکن است چندروزی به طول بیانجامد.
بدون دیدگاه