اطلاعات عمومی
بیماری مزمن کلیه یا نارسایی کلیه چیست؟
بیماری مزمن کلیه که نارسایی مزمن کلیه نیز نامیده می‌شود، شامل از دست دادن تدریجی عملکرد کلیه است. کلیه‌ها مواد زائد و مایعات اضافی خون را فیلتر می‌کنند و سپس از طریق ادرار دفع می‌کنند.
بیماری مزمن کلیوی پیشرفته می‌تواند باعث ایجاد سطوح خطرناک مایعات، الکترولیت‌ها ومواد زائد در بدن شود. در مراحل ابتدایی این بیماری ممکن است علائم خفیف باشد و این مسئله باعث می‌شود فرد تا مراحل پیشرفته، گاهی متوجه بیماری نشود.
هدف از درمان این بیماری، کاهش سرعت آسیب به کلیه است که معمولاً با کنترل علت بیماری امکان پذیر می‌شود.
علائم و نشانه‌ها
علائم بیماری مزمن کلیه (نارسایی کلیه) بسته به شدت بیماری متفاوت است. همچنین ممکن است علائم تا زمانی که بیماری پیشرفت قابل توجهی نداشته باشد، ظاهر نشوند. لازم به ذکر است که این علائم اختصاصی نیستند و این به این معنی است که این علائم می‌توانند توسط بیماری‌های دیگر نیز ایجاد شوند. اختلال در عملکرد کلیه می‌تواند باعث:
- تغییر در تعداد دفعات ادرار،
- تنگی نفس (در صورت تجمع مایعات در ریه‌ها)،
- خستگی یا ضعف،
- گرفتگی عضلات،
- افزایش فشار خون،
- اختلال خواب،
- تورم پا و مچ پا،
- درد قفسهٔ سینه (در صورت تجمع مایعات در اطراف دیواره قلب)،
- حالت تهوع،
- استفراغ
- و کاهش اشتها شود.
عوامل مؤثر در ابتلا
به‌طور کلی، عوامل زیر خطر ابتلا به بیماری مزمن کلیه را افزایش می‌دهند:
- فشارخون بالا
- دیابت
- بیماری قلبی و عروقی
- افزایش سن
- استعمال سیگار
- عفونت کلیه یا سایر اختلالات کلیوی مثل سرطان کلیه، سنگ کلیه و…
- بزرگی پروستات
- چاقی
- مصرف مداوم داروهای آسیب‌زننده به کلیه
- سابقهٔ خانوادگی ابتلا به بیماری‌های کلیه
علائم هشدار
اگر علائمی از این بیماری را مشاهده کردید یا دربارهٔ وضعیت خود سوالی داشتید، با پزشک خود تماس بگیرید.
تشخیص
تشخیص بیماری مزمن کلیه به‌همراه مجموعه‌ای از معاینات، بررسی‌های آزمایشگاهی، تصویربرداری و بیوپسی است.
بررسی‌های بالینی
اولین قدم برای تشخیص بیماری کلیوی، بررسی شرح حال، سوابق پزشکی و خانوادگی شما توسط پزشک است. پزشک درمورد ابتلا به فشار خون بالا، داروهای مصرفی شما که ممکن است بر عملکرد کلیه‌ها تأثیر بگذارد و همچنین درمورد علائم و تغییرات در دفع ادرار از شما سؤالاتی می‌پرسد.
در مرحلهٔ بعد، پزشک معاینه فیزیکی (مانند بررسی رنگ پوست بیمار و بزرگ شدن پروستات) و معاینهٔ عصبی (مانند بررسی سطح هوشیاری و نوروپاتی محیطی) انجام می‌دهد. همچنین پزشک بیمار را از نظر مشکلات قلبی و عروقی بررسی می‌کند.
بررسی‌های آزمایشگاهی
آزمایش خون
برای بررسی عملکرد کلیه، نمونهٔ خون از بیمار برای سنجش سطوح مواد و الکترولیت‌های مختلف از جمله اوره، کراتینین، آلبومین گرفته می‌شود.
نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR)
پزشک میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) شما را با استفاده از نتایج آزمایش‌ها و عوامل دیگر مانند سن، جنسیت و وزن محاسبه می‌کند. محاسبهٔ GFR بهترین راه برای بررسی سطح عملکرد کلیه و تعیین مرحله بیماری کلیوی شماست.
آزمایش ادرار
آنالیز نمونهٔ ادراری برای بررسی هرگونه ناهنجاری مانند وجود پروتئین آلبومین در ادرار و… در تشخیص نارسایی کلیه کمک‌کننده است. همچنین حجم کم ادرار نشان‌دهندهٔ انسداد مجاری ادرار و بیماری‌های کلیوی است.
بررسی‌های تصویربرداری
پزشک ممکن است از مداخلات تصویربرداری برای ارزیابی ساختار و اندازهٔ کلیه‌ها استفاده کند که عبارتند از:
بیوپسی
بیوپسی روشی برای برداشتن نمونهٔ بافت از کلیه است و برای یافتن علت بیماری انجام می‌شود. بیوپسی کلیه اغلب با بی‌حسی موضعی و با استفاده از یک سوزن بلند و نازک که از طریق پوست به کلیه وارد می‌شود، همراه است. نمونهٔ بیوپسی برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا علت بیماری کلیوی مشخص شود.
درمان
درمان نارسایی کلیه معمولاً شامل اقداماتی برای کنترل علائم و نشانه‌ها، کاهش عوارض و کندکردن پیشرفت بیماری است. کنترل بیماری مزمن کلیه با کمک یک نفرولوژیست و فوق تخصص کلیه، انجام می‌شود. مراجعه زودهنگام به نفرولوژیست احتمال بروز عوارض مرتبط با نارسایی کلیه را کاهش می‌دهد.
فرد مبتلا باید تحت نظر متخصصانی مانند متخصص تغذیه و قلب باشد. برنامهٔ درمان بستگی به مرحلهٔ بیماری و سابقهٔ پزشکی او دارد.
درمان دارویی
پزشک شما تلاش خواهد کرد تا علت بیماری کلیوی را کنترل کند؛ بنابراین گزینه‌های درمانی بسته به علت متفاوت است. لازم به ذکر است افرادی که بیماری زمینه‌ای مانند دیابت و فشارخون دارند، متوجه آسیب کلیه شدید‌تری هستند. همچنین پزشک عوارض ناشی از بیماری کلیوی را با تجویز برخی از داروها کنترل می‌کند تا شرایط بیمار راحت‌تر باشد؛ این داروها عبارتند از:
داروهای کنترل کنندهٔ فشارخون
افراد مبتلا به بیماری نارسایی کلیه ممکن است مبتلا به فشار خون بالایی باشند که به‌تدریج هم بالاتر رود. پزشک شما ممکن است داروهایی را تجویز کند که سبب کاهش فشار خون شود؛ مانند داروهای مهار کننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACEI).
دیورتیک‌ها یا داروهای ادرارآور
بیشتر مبتلایان به نارسایی کلیه به علت احتباس مایعات دچار تورم در پاها و فشارخون بالا می‌شوند؛ این داروها به حفظ تعادل مایعات در بدن کمک می‌کنند.
داروهای کاهندهٔ سطح کلسترول
پزشک ممکن است داروهایی مانند استاتین‌ها را برای کاهش سطح کلسترول توصیه کند. افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی اغلب دارای سطوح بالایی از کلسترول هستند که می‌تواند خطر ابتلا به بیماری قلبی را افزایش دهد.
داروهای کنترل کنندهٔ کم خونی
هورمون اریتروپویتین گاهی اوقات همراه با آهن، به تولید گلبول‌های قرمز بیشتر کمک می‌کند. تجویز این دارو ممکن است خستگی و ضعف مرتبط با کم‌خونی را از بین ببرد.
درمان غیردارویی
اگر کلیه‌های شما نتوانند به خودی خود دفع مواد زائد و مایعات را حفظ کنند، ممکن است دچار نارسایی کامل کلیه شوید. در این مرحله، شما نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه خواهید داشت.
دیالیز
وقتی کلیه‌ها عملکرد خود را از دست می‌دهند، دیالیز گزینه‌ای مناسب برای جبران عملکرد کلیه‌ها و دفع مواد زائد خون است. دیالیز به‌طور مصنوعی مواد زائد و مایعات اضافی را از خون شما خارج می‌کند.
۲ نوع دیالیز وجود دارد:
همودیالیز یا دیالیز خونی
در این نوع دیالیز مواد زائد و آب اضافی از طریق عبور خون از دستگاه دیالیز و به کمک صافی دیالیز برداشته می‌شوند.
دیالیز صفاقی
در دیالیز صفاقی، یک لولهٔ نازک داخل شکم قرار می‌گیرد و محلول دیالیز در فواصل زمانی مشخصی به داخل شکم وارد شده، برای مدتی داخل آن باقی می‌ماند و از این طریق، آب و مواد زائد را برمی‌دارند. این روش از دیالیز نیاز به دستگاه نداشته و می‌توان آن را در منزل انجام داد.
پیوند کلیه
پیوند کلیه شامل قرار دادن کلیهٔ سالم از اهدا کننده به بدن شما با جراحی است. کلیه‌های پیوندی می‌تواند از اهداکنندگان مرده یا زنده باشد. پس از پیوند، باید از داروهایی برای جلوگیری از رد عضو استفاده کنید؛ برای پیوند کلیه نیازی به دیالیز ندارید.
تغذیه و مکمل
پاسخ این سؤال برای همه یکسان نیست و محدودیت پروتئین، فسفر و پتاسیم رژیم بسته به میزان عملکرد کلیه، متفاوت است.
به‌طور کلی، رژیم غذایی مناسب بخش مهمی در برنامهٔ درمانی بیماری مزمن کلیه است. اگرچه مصرف پروتئین در این رژیم محدود است، اما شما باید روزانه مقداری پروتئین باکیفیت مصرف کنید.
رژیم غذایی
از مهمترین موادی که باید در غذای مبتلایان به بیماری‌های مزمن کلیه وجود داشته باشد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
پروتئین
مقدار پروتئین مصرفی خود را محدود کنید. برای کاهش میزان کاری که کلیه‌ها باید انجام دهند، ممکن است پزشک مصرف پروتئین کمتر را توصیه کند. یک متخصص تغذیه می‌تواند راه‌هایی را برای کاهش مصرف پروتئین درحالی‌که رژیم غذایی سالمی دارید، پیشنهاد دهد.
مواد غذایی با پروتئین بالا شامل گوشت، تخم‌مرغ، شیر، پنیر و آجیل است. مواد غذایی که پروتئین کمتری دارند شامل سبزیجات، میوه‌ها و نان می‌شوند. فراموش نکنید که مصرف محدود به معنای تعادل در مصرف است و نه قطع کامل مصرف فرآورده‌های پروتئینی.
پتاسیم
هنگامی که عملکرد کلیه‌ها دچار اختلال می‌شود، اغلب باید مصرف غذاهای خاصی را که می‌توانند سطح پتاسیم خون را افزایش دهند، محدود کرد. مواد غذایی که پتاسیم زیادی دارند شامل موز، پرتقال، سیب‌زمینی، اسفناج و گوجه است. مواد غذایی با میزان پتاسیم کم شامل سیب،هویج، توت‌فرنگی و انگور می‌شوند.
سدیم
محدودکردن مصرف سدیم بسیار مهم است، بنابراین نمک سر میز را حذف کنید. همچنین پیش از مصرف محصولات غذایی، برچسب مواد غذایی پشت محصولات را بخوانید. بسیاری از غذاهای آماده، لوبیای کنسروشده، گوشت‌ها و پنیرها سرشار از سدیم هستند.
مکمل‌ها
افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کلیه به سبب نقص در عملکرد کلیه، ممکن است به گسترهٔ وسیعی از مواد معدنی، ویتامین‌ها و مکمل‌ها نیاز داشته باشند.
در صورت نیاز، پزشک می‌تواند برخی از مکمل‌های زیر را توصیه کند:
ویتامین‌های گروه B
انواع ویتامین‌های B در یک گروه قرار می‌گیرند، اما هرکدام وظیفهٔ متفاوتی دارند.
یکی از وظایف مهم ویتامین B6 ،B12 و اسید فولیک جلوگیری از کم‌خونی است. اگر کم‌خونی دارید، به این معنی است که به اندازهٔ کافی گلبول قرمز ندارید. سایر ویتامین‌های گروه B از جمله تیامین، ریبوفلاوین، اسیدپانتوتنیک و نیاسین نیز کمک می‌کنند تا غذاهایی که می‌خورید به انرژی تبدیل شوند.
آهن
نارسایی کلیه عوارض مختلفی ایجاد می‌کند. با پیشرفت بیماری، بیمار دچار ادم (تورم پا، مچ پا یا ساق پا)، کاهش اشتها، تهوع، استفراغ، خواب‌آلودگی و گیجی می‌شود. مبتلایان اغلب دچار فشارخون بالا، اختلال در تعادل الکترولیت‌ها مانند غلظت بالای پتاسیم و کم‌خونی می‌شوند و کم‌خونی خود باعث بروز خستگی و سایر علائم می‌شود. اگر برای درمان کم‌خونی دارو مصرف می‌کنید، ممکن است به قرص آهن یا آهن تزریقی نیز نیاز داشته باشید.
ویتامین C
ویتامین C به حفظ سلامت بافت کمک می‌کند. همچنین باعث ترمیم سریع‌تر زخم‌ها و کبودی‌ها شده و از ابتلا به عفونت جلوگیری می‌کند.
ویتامین D
ویتامین D برای حفظ سلامت استخوان‌ها مهم است. انواع مختلفی از ویتامین D وجود دارند و سطوح پایین ویتامین D در بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیه شایع است.
بر اساس یافته‌ها، کمبود ویتامین D با بدترشدن بیماری و بروز شرایط مختلف مانند بیماری‌های استخوانی، بیماری‌های قلبی‌عروقی، اختلالات خودایمنی، بدخیمی‌ها، ضعف اسکلتی‌عضلانی و مقاومت به انسولین همراه است. بنابراین، درمان کمبود ویتامین دی مزایای بالقوه‌ای دارد. در صورت نیاز به ویتامین دی، پزشک حتماً برای شما تجویز خواهد کرد.
کلسیم و فسفر
کلسیم به‌همراه ویتامین D به سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند. دوز کلسیم تجویز شده توسط متخصص بسیار مهم است. مصرف بیش از حد کلسیم باعث ترکیب آن با فسفر شده و در اندام‌هایی مانند قلب، رگ‌های خونی، ریه‌ها و سایر بافت‌های بدن رسوب می‌کند. اگر سطح فسفر در خون شما زیاد باشد، پزشک داروی کاهندهٔ فسفر تجویز می‌کند.
برخی از این داروهای مورد استفاده در نارسایی کلیه، واجد کلسیم هستند که به فسفر غذا متصل می‌شود و اجازه جذب آن را نمی‌دهد؛ بنابراین فرد مبتلا دچار افزایش سطح فسفر خون نمی‌شود.
زندگی با بیماری مزمن کلیه
خودمراقبتی
برای کنار آمدن با بیماری‌های مزمن کلیوی و نارسایی کلیه، یکی از مهمترین کارها تغییر در سبک زندگی است که بخش مهمی از مدیریت بیماری را شامل می‌شود.
- فشار خون خود را کنترل کنید
- اگر دیابت دارید، قند خون خود را کنترل کنید
- از یک رژیم غذایی سالم، کم چرب و کم نمک پیروی کنید
- سیگار نکشید
- الکل مصرف نکنید
- حداقل ۵روز در هفته به مدت ۳۰دقیقه ورزش کنید
- وزن خود را در محدودهٔ سالم حفظ کنید
- داروهای مسکن بدون نسخه را فقط طبق دستور پزشک مصرف کنید مصرف بیش از حد تجویزشده می‌تواند به کلیه‌های شما آسیب برساند.
سلامت روان
بروز احساساتی نظیر افسردگی و نگرانی در مبتلایان به نارسایی کلیه بسیار رایج است. اگر این علائم و احساسات را تجربه می‌کنید، آیا به این معنی است که افسرده‌اید؟ نه الزاما. بروز این احساسات طبیعی و قابل انتظار است. چنین احساساتی می‌تواند موقت یا زودگذر باشد، اما در برخی از افراد بیشتر طول می‌کشد.
اگر احساساتی نظیر غم و اندوه طی چند هفته کاهش پیدا نکرد، با پزشک متخصص صحبت کنید تا به شما کمک کند، متوجه شوید علائم شما مربوط به نارسایی کلیه است یا افسردگی. زیرا بسیاری از علائم نارسایی کلیه مانند خستگی، مشکلات خواب، اشتهای ضعیف و اختلال در تمرکز با افسردگی مشابه است. کادر درمان می‌توانند شما را در پیداکردن حمایت‌های بیشتر و راه‌های مقابله با احساسات منفی کمک کنند.
واکسیناسیون
بیماری مزمن کلیه خطر ابتلا به برخی عفونت‌ها را افزایش می‌دهد. واکسن‌ها سبب ایجاد ایمنی در برابر این عفونت‌ها می‌شوند. بنابراین از پزشک خود دربارهٔ واکسن‌های ضروری مانند آنفولانزا، پنوموکوک، هپاتیت B و بهترین زمان تزریق آن سؤال کنید.
سپاس فراوان بسیار عالی بودآگاهی انسان را بالا میبردوبیشترمیتوان هوشیاربود