اطلاعات عمومی
فشار خون بالا چیست؟
فشار خون بالا یک بیماری شایع است که در طی آن نیرویی که خون به دیواره‌های عروق وارد می‌کند به اندازه ای زیاد می‌شود که در نهایت ممکن است باعث بروز بیماری‌های مختلف شود.
فشار خون، هم با مقدار خونی که قلب پمپاژ می‌کند و هم با میزان مقاومت شریان‌ها در برابر جریان خون تعیین می‌شود. هرچه قلب خون بیشتری پمپاژ کند و شریان‌ها باریک‌تر باشد، فشار خون بالاتر می‌رود. اندازه‌گیری فشار خون بر حسب میلی‌متر جیوه است و دو عدد دارد:
عدد بالا (فشار سیستولیک)
اولین یا عدد بالایی فشار موجود در شریان‌ها را هنگام ضربان یا انقباض قلب اندازه‌گیری می‌کند.
عدد پایین (فشار دیاستولیک)
عدد دوم یا عدد پایین، فشار موجود در شریان‌ها را بین ضربان‌ها زمانی که قلب در حال استراحت است، اندازه‌گیری می‌کند.
انواع فشارخون بالا
فشار خون اولیه
علل این نوع فشارخون بالا شامل افزایش سن و عادات غذایی ناسالم است و به‌تدریج در طی سالیان متمادی ایجاد می‌شود.
فشار خون ثانویه
بعضی از افراد به‌دلیل برخی از بیماری‌های زمینه‌ای (مانند بیماری‌های کلیوی) یا مصرف برخی از داروها (مانند قرص‌های ضد بارداری) دچار فشار خون بالا می‌شوند که به آن فشارخون ثانویه می‌گویند.
فشار خون بالا در بزرگسالان ایرانی شیوع ۴۲ درصدی دارد و تقریبا نیمی از مبتلایان از بیماری خود بی‌خبر اند. شیوع فشار خون بالا در کودکان ۶ تا ۱۲ سال کشور نیز در حدود ۹ درصد است.
متاسفانه تنها ۳۸ درصد مبتلایان فشار خون بالا تحت درمان قرار دارند و فقط ۳۲ درصد افراد تحت درمان، موفق به کنترل فشار خون می‌شوند. این موضوع فشار خون را به یکی از مهم ترین عوامل مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی تبدیل کرده است.
علائم و نشانه‌ها
اکثر افراد مبتلا به فشار خون بالا هیچ علامتی ندارند. تعداد کمی از افراد مبتلا به فشار خون بالا ممکن است سردرد، تنگی نفس یا خون‌ریزی از بینی داشته باشند، اما این علائم و نشانه‌ها در همهٔ افراد مبتلا به فشارخون بالا لزوماً بروز پیدا نمی‌کنند و معمولاً تا زمانی که افزایش فشار خون به مرحلهٔ شدید یا تهدید کنندهٔ زندگی نرسد، رخ نمی‌دهند، به همین دلیل به این بیماری Silent Killer یا قاتل خاموش هم گفته می‌شود.
دریافت مشاورهٔ پزشکی آنلاین
پرسش‌های مرتبط با بیماری خود را می‌توانید از طریق «اپلیکیشن مشاوره آنلاین اکسون» با پزشکان مرتبط، مطرح کنید.
نوبت‌گیری
عوامل مؤثر در ابتلا
موارد زیر خطر ابتلا به فشار خون را افزایش می‌دهد:
- سن بالاتر از ۵۵ سال
- سابقهٔ خانوادگی ابتلا به فشار خون یا بیماری قلبی
- اضافه وزن
- رژیم غذایی ناسالم (رژیم غذایی حاوی مقادیر زیاد نمک یکی از عوامل خطر مهم برای ابتلا به فشارخون بالا است).
- مصرف تنباکو، الکل و استعمال سیگار
- استرس
- سابقهٔ ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند دیابت، بیماری‌های کلیوی و…
عوارض فشارخون کنترل نشده
علائم هشدار
در صورت مشاهدۀ علائم زیر سریعا به اورژانس مراجعه کنید:
- احساس فشار یا درد در قفسهٔ سینه
- احساس درد در پشت، گردن، فک، معده یا بازو
- تنگی نفس
- حالت تهوع یا استفراغ
- سبکی سر یا عرق سرد ناگهانی
- سردرد شدید
- اختلال بینایی
- احساس ضعف و گیجی شدید
- اختلال در گفتار
تشخیص
برای تشخیص بیماری فشار خون بالا، ممکن است پزشک از مجموعه‌ای از معاینات، بررسی‌های آزمایشگاهی و بررسی‌های تصویربرداری بسته به علائم و بیماری زمینه‌ای استفاده کند.
بررسی‌های بالینی
شرح حال گیری
پزشک شرح حال کاملی در رابطه با سابقهٔ خانوادگی ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی، داروهای مصرفی بیمار، مصرف الکل ، تلاش‌های قبلی بیمار برای درمان و… می‌گیرد.
فوندوسکوپی (معاینه شبکیه)
برای بررسی عوارض فشار خون بر شبکیه انجام می‌شود.
اندازه‌گیری فشار خون با استفاده از دستگاه فشارسنج
از آنجایی که فشار خون به‌طور معمول در طول روز متفاوت است و ممکن است به هنگام ویزیت پزشک افزایش یابد (فشار خون روپوش سفید که افزایش موقتی فشار خون در مقابل پزشکان است)، پزشک احتمالاً قبل از تشخیص بیماری، چندین بار و در طی چند جلسه فشار خون را اندازه‌گیری کند. با توجه به اینکه لازم است در هر ویزیت فشار خون اندازه‌گیری شود رعایت موارد زیر به اندازه‌گیری دقیق‌تر فشار خون کمک می‌کند:
- از مصرف کافئین، ورزش و سیگار کشیدن از 30 دقیقه قبل از اندازه گیری اجتناب شود.
- بیمار باید حداقل به مدت 5 دقیقه قبل از اندازه‌گیری فشار خون بر روی یک صندلی که پشتی دارد، آرام بنشیند و پاهای خود را روی زمین قرار دهد.
- بازوی بیمار باید در سطح قلب باشد.
بررسی‌های آزمایشگاهی
آزمایش‌های زیر در بیماران مبتلا به فشار خون که به‌‌تازگی تشخیص داده شده است، ممکن است انجام شود:
- بررسی سطح الکترولیت‌ها
- بررسی سطح کراتینین سرم
- آزمایش قند خون ناشتا
- آزمایش ادرار
- آزمایش CBC یا شمارش کامل سلول‌های خون
- بررسی سطح هورمون‌های تیروئیدی
- بررسی پروفایل لیپیدی
بررسی‌های تصویربرداری
اکوکاردیوگرافی (اکوی قلبی)
بسته به شرایط بیمار، نشانه‌ها و نتایج آزمایش، پزشک ممکن است برای بررسی بیشتر بیماری‌های قلبی، بیمار را به متخصص قلب و عروق ارجاع دهد تا اکوکاردیوگرافی تجویز کند. اکوکاردیوگرافی از امواج فراصوتی برای مشاهدهٔ قلب استفاده می‌کند و می‌تواند آسیب احتمالی فشار خون به ساختمان قلب را مشخص کند.
هولتر فشارخون (پایش ۲۴ ساعته فشارخون)
دستگاه مورد استفاده برای این آزمایش، فشار خون را در فواصل منظم در یک دوره 24 ساعته اندازه‌گیری می‌کند و نمای دقیق‌تری از تغییرات فشار خون در طول روز و شب و در محیط عادی و انجام فعالیت‌های بیمار در خارج از مطب پزشک به‌طور متوسط ارائه می‌دهد. در مطب یا بیمارستان فشارخون بیمار یک یا دوبار اندازه‌گیری می‌شود و فشار خون در شرایط مختلف بررسی نمی‌شود.
الکتروکاردیوگرام (نوار قلب)
این روش سریع و بدون درد است و فعالیت الکتریکی قلب را اندازه گیری می‌کند.
درمان
تغییر سبک زندگی می‌تواند به کنترل فشار خون بالا کمک کند. اما گاهی اوقات تغییر سبک زندگی کافی نیست. اگر رژیم غذایی و ورزش کمکی نکرد، پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش فشار خون توصیه کند. نوع دارویی که پزشک تجویز می‌کند بستگی به میزان فشارخون و شرایط بیمار دارد. در اغلب مواقع، ترکیب دو یا چند داروی فشارخون بهتر از یک دارو عمل می‌کند.
درمان دارویی
داروهای مورد استفاده برای درمان فشارخون در دو دسته خط اول درمان و خط دوم درمان قرار می‌گیرند:
خط اول درمان پرفشاری خون
در خط اول درمان 4 دسته دارویی قرار دارند:
دیورتیک‌ها یا داروهای ادرارآور
دیورتیک‌ها داروهایی هستند که به کلیه‌ها کمک می‌کنند سدیم و آب را از بدن دفع کنند. انواع مختلفی از دیورتیک‌ها وجود دارد. شرایط بیمار و میزان فشارخون بر انتخاب دیورتیک تاثیرگذار است. از دیورتیک‌های رایج که برای درمان فشارخون استفاده می‌شوند، میتوان هیدروکلروتیازید را نام برد. فوروزماید هم دیورتیک است ولی در خط اول درمان فشار خون در بیمارانی که بیماری زمینه ای دیگری ندارند نباید استفاده شود.
داروهای مهارکنندهٔ آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACEI)
داروهای مهارکنندهٔ آنزیم مبدل آنژیوتانسین مانند کاپتوپریل و انالاپریل از طریق مهار تولید یک مادهٔ شیمیایی طبیعی (آنژیوتانسین 2) که عروق خونی را تنگ می‌کند، باعث گشاد شدن عروق خونی و کاهش فشارخون می‌شوند.
داروهای مسدودکنندهٔ گیرندهٔ آنژیوتانسین 2 (ARB)
این داروها با مسدود کردن گیرنده آنژیوتانسین 2 و مهار عملکرد آنژیوتانسین 2 وظیفه خود را انجام می‌دهند و به کاهش فشار خون کمک می‌کنند. مهم ترین ARBIها عبارتند از لوزارتان، والزارتان و تلمیزارتان.
داروهای مسدودکنندهٔ کانال کلسیم (CCB)
این داروها مانند آملودیپین، وراپامیل و دیلتیازم به انبساط (شل شدن) عضلات دیواره عروق و کاهش فشارخون کمک می‌کنند. همچنین برخی از این داروها ضربان قلب را نیز کاهش می‌دهند.
اگر ترکیبی از داروهای فوق بیمار را به فشارخون هدف نرساند، پزشک از داروهای خط دوم استفاده خواهد کرد:
داروهای مسدودکنندهٔ آلفا یا آلفا بلاکر‌ها
این داروها باعث گشاد شدن عروق خونی و کاهش فشار خون می‌شوند. از مهم ترین داروهای این دسته میتوان به پرازوسین و ترازوسین اشاره کرد.
بتا بلاکر‌ها یا داروهای مسدود کننده گیرنده بتا
این داروها فشار وارده به قلب را کاهش داده و عروق خونی را منبسط می‌کنند و باعث می‌شوند ضربان قلب کاهش یابد و قلب با نیروی کمتری خون را پمپ کند. متوپرولول، آتنولول پروپرانولول و کارودیلول در این دسته قرار دارند.
داروهای آنتاگونیست آلدوسترون
این داروها نیز دیورتیک محسوب می‌شوند. از داروهای این دسته میتوان به اسپیرونولاکتون و اپلرنون اشاره کرد.
داروهای وازودیلاتور
این داروها مستقیماً روی عضلات دیوارهٔ عروق تأثیر می‌گذارند و از انقباض عضلات و تنگ شدن عروق جلوگیری می‌کنند. معمولا از داروهای این دسته به عنوان خط آخر درمان پرفشاری خون استفاده می‌شوند. هیدرالازین و ماینوکسیدیل در این دسته قرار دارند.
درمان غیردارویی
ورزش‌های مبتنی بر ریلکس کردن و بیوفیدبک ممکن است در کاهش فشار خون موثر باشد. در این زمینه با پزشک مشورت شود.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
رژیم غذایی دش (DASH)
بهترین، معتبرترین و موثرترین رژیم غذایی در کاهش فشار خون رژیم غذایی DASH است. این رژیم بر افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل، مرغ، ماهی و لبنیات کم‌چرب تأکید دارد و در عین حال توصیه به مصرف حداقل میزان سدیم دارد.
کاهش مصرف نمک (سدیم)
توصیه می‌شود میزان نمک در رژیم غذایی کمتر از 1500 میلی گرم سدیم در روز باشد. برای جلوگیری از فشار خون بالا، باید میزان نمک مصرفی کمتر از این مقدار باشد. اکثر غذاهای رستورانی (به‌ویژه فست‌فودها) و بسیاری از غذاهای فرآوری شده و منجمد، حاوی مقادیر زیادی نمک هستند. بهتر است از ادویه‌هایی که نمک ندارند برای طعم دادن به غذا استفاده شود.
کاهش مصرف غذاهای پرچرب
مصرف غذاهای پرچرب مانند کره، سس‌های سالاد، محصولات لبنی پرچرب، غذاهای سرخ شده و… باید به حداقل برسد.
مکمل‌ها
اگرچه رژیم غذایی و ورزش مناسب‌ترین روش‌ها برای کاهش فشار خون هستند، اما برخی از مکمل‌ها نیز ممکن است به کاهش فشار خون کمک کنند. با این حال، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است و شواهد اثربخشی آن‌ها کامل نیست.
- فیبرها مانند سبوس گندم
- مواد معدنی مانند منیزیم، کلسیم و پتاسیم
- اسید فولیک
- مکمل‌ها یا محصولاتی که رگ‌های خونی را متسع می‌کنند مانند کوآنزیم Q10، ال-آرژنین و سیر
- اسیدهای چرب امگا 3
قبل از افزودن هر یک از این مکمل‌ها به رژیم دارویی خود، با پزشک مشورت کنید. برخی از مکمل‌ها ممکن است با داروها تداخل داشته باشند و عوارض جانبی ایجاد کنند.
زندگی با فشار خون بالا
خود مراقبتی
رعایت موارد ذکرشده برای کنترل فشارخون تأثیر قابل توجهی دارد:
- کنترل وزن در محدودهٔ نرمال
- ورزش و افزایش فعالیت‌های فیزیکی
- اجتناب از مصرف الکل
- کنترل استرس و اضطراب
- قطع استعمال سیگار
- پایش فشارخون در منزل
- کنترل بیماری‌های زمینه‌ای که می‌توانند باعث افزایش فشارخون شوند
- کنترل رژیم غذایی
ورزش
فعالیت بدنی منظم می‌تواند به کاهش فشار خون، مدیریت استرس، کنترل وزن و کاهش خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها کمک کند. اگر فشار خون بالا دارید، تمرینات مداوم با شدت متوسط تا بالا می‌تواند فشارخون را کاهش دهد.
حداقل در طول هفته 150 دقیقه فعالیت هوازی متوسط یا 75 دقیقه فعالیت هوازی شدید انجام دهید. برای مثال، سعی کنید در بیشتر روزهای هفته حدود 30 دقیقه پیاده‌روی سریع داشته باشید همچنین سعی کنید حداقل دو روز در هفته ورزش‌های تقویت کنندهٔ عضلات را انجام دهید. لازم به ذکر است قبل از افزایش فعالیت بدنی با پزشک خود مشورت کنید و بپرسید که چه نوع فعالیت ورزشی برای شما مناسب است.
سلامت روان
استرس می‌تواند منجر به افزایش فشار خون شود. عوامل استرس‌زا شامل کار، خانواده، امور مالی یا بیماری و… هستند. شناخت عوامل استرس‌زا اولین قدم برای بین بردن یا کاهش استرس است. اگر نمی‌توانید تمام عوامل استرس‌زا را از بین ببرید، حداقل سعی کنید آن‌ها را کنترل کنید. استراتژی‌های مدیریت استرس شامل موارد زیر است:
- فعالیت بدنی منظم
- تمرین تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا و ماساژ
- سپری کردن اوقات با خانواده و دوستان
- اختصاص دادن زمان برای خواندن کتاب، گوش دادن به موسیقی، استراحت و فعالیت‌هایی که از نظر فرد لذت بخش است
بارداری
اکثر افراد مبتلا به فشار خون بالا، بارداری طبیعی خواهند داشت. اما این افراد در معرض مشکلات بیشتری در دوران بارداری هستند انواع فشار خون بالا در دوران بارداری عبارتند از:
فشار خون مزمن
فرد قبل از بارداری فشارخون بالا دارد. افراد بارداری که فشار خون مزمن دارند در معرض افزایش خطر ابتلا به پره اکلامپسی هستند.
پره اکلامپسی
یک وضعیت خطرناک است و معمولاً در نیمهٔ دوم بارداری ایجاد می‌شود و منجر به افزایش فشارخون، دفع پروتئین از ادرار و تورم عمومی در فرد باردار می‌شود. همچنین می‌تواند سایر اندام‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهد.
زنان مبتلا به فشار خون بالا باید با پزشک خود در مورد چگونگی کنترل فشار خون در دوران بارداری صحبت کنند.
