اطلاعات عمومی
سنگ کلیه چیست؟
سنگ کلیه در واقع یک توده‌ٔ جامد یا کریستالی غیرعادی است که اندازه‌ٔ آن میتواند از کوچکی یک دانه‌ٔ شن تا بزرگی یک توپ گلف متغیر باشد. حتی سنگ‌های کوچک می‌توانند باعث درد شدید شوند؛ زیرا از طریق دستگاه ادراری از بدن شما خارج می‌شوند.
نوشیدن مایعات ممکن است به این روند کمک کند، اما ممکن است تا سه هفته طول بکشد. یک سنگ کلیه بزرگ میتواند در حالب شما (لوله‌ای که ادرار را از کلیه شما به سمت مثانه تخلیه می‌کند) گیر کند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، سنگ میتواند باعث خونریزی شود و از خروج ادرار از بدن جلوگیری کند. ممکن است برای سنگی که به خودی خود نمی‌تواند از بین برود، نیاز به جراحی داشته باشید.
انواع سنگ کلیه
دانستن نوع سنگ کلیه به پزشک در تعیین علت آن کمک می‌کند و ممکن است سرنخ‌هایی در مورد چگونگی کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه نشان دهد. در صورت امکان، سعی کنید سنگ کلیه دفع شدۀ خود را نگه دارید تا بتوانید آن را برای بررسی به پزشک تحویل دهید.
انواع سنگ کلیه عبارتند از:
سنگ‌های کلسیمی
بیشتر سنگ‌های کلیه، سنگ‌های کلسیمی هستند که معمولاً به شکل اگزالات کلسیم وجود دارند. اگزالات ماده‌ای است که روزانه توسط کبد ساخته شده یا از رژیم غذایی شما جذب می‌شود. برخی از میو‌ه‌ها و سبزیجات و همچنین آجیل و شکلات دارای اگزالات بالایی هستند.
رژیم غذایی، دوزهای بالای ویتامین D، جراحی روده و برخی از اختلالات متابولیک می‌توانند غلظت کلسیم یا اگزالات را در ادرار افزایش دهند.
سنگ‌های استروویتی یا شاخ گوزنی
سنگ‌های استروویت در پاسخ به عفونت دستگاه ادراری تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها می‌توانند به‌سرعت رشد کرده و بزرگ شوند. سنگ‌های استروویت ممکن است یک آسیب دائمی به کلیه‌های شما وارد کنند.
سنگ‌های اسید اوریکی
سنگ‌های اسید اوریک می‌توانند در این افراد مشاهده شوند:
- افرادی که به دلیل اسهال مزمن یا سوء جذب، مایعات زیادی از دست می‌دهند.
- افرادی که رژیم غذایی پرپروتئین مصرف می‌کنند.
- افراد مبتلا به دیابت یا سندرم متابولیک
برخی عوامل ژنتیکی نیز ممکن است خطر ابتلا به سنگ‌های اسید اوریک را افزایش دهند.
سنگ سیستینی
این سنگ‌ها در افراد مبتلا به یک اختلال ارثی به نام سیستینوری تشکیل می‌شوند. وجود این سنگ‌ها باعث می‌شود که کلیه‌ها مقدار زیادی اسید آمینه خاص را دفع کنند.
علائم و نشانه‌ها
گاهی وجود سنگ در کلیه علامتی ندارد. ممکن است شما به دلایل دیگری مجبور به انجام سونوگرافی یا عکس‌برداری باشید؛ اما ناگهان پزشک متوجه وجود سنگ در کلیه شما شود.
دقت کنید یک سنگ میتواند سالیان سال و بدون بروز هیچ نشانه‌ای در کلیه باقی بماند؛ با این همه، سنگ‌های کلیه معمولاً هنگامی که از کلیه‌ها به مجرای ادراری منتقل می‌شوند علائمی را از خود نشان خواهند داد.
عوامل مؤثر در ابتلا
برخی بیماری‌های پیشینه‌ای، عادات غذایی خاص یا برخی از داروها می‌توانند خطر ابتلای شما به سنگ کلیه را افزایش دهند.
علاوه بر اینکه ممکن است این موضوع ریشه در وراثت داشته باشد، نباید فراموش کرد که داشتن سابقۀ سنگ کلیه میتواند زمینه را برای ابتلای مجدد شما فراهم کند.
از دلایل اصلی ابتلا به سنگ کلیه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مصرف نکردن مایعات کافی
- داشتن رژیم غذایی نامناسب (مصرف غیراصولی غذاهایی که احتمال ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند و مقادیر بالایی فسفات و پروتئین دارند؛ مانند گوشت قرمز، ماهی و لوبیا)
- داشتن سابقهٔ ارثی سنگ کلیه در خانواده
- انسداد در مجاری ادراری
- برخی از بیماری‌ها به دلیل اینکه می‌توانند سطح مواد تشکیل دهندۀ سنگ کلیه را افزایش و یا کاهش دهند، شانس ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند.
بیماری‌های زیر بیشترین تأثیر را در تشکیل سنگ کلیه دارند:
- هایپر کلسیوری (میزان بالای کلسیم موجود در ادرار)
- فشارخون بالا
- دیابت
- چاقی مفرط
- نقرس و سیستیک فیبروزیس (CF)
- کیست کلیه
- بیماری‌های غده پاراتیروئید
- بیماری‌های التهاب روده و اسهال مزمن
- عوارض جانبی برخی اعمال جراحی مانند جراحی کاهش وزن یا جراحی‌های دیگری که روی معده یا روده انجام می‌گیرند.
احساس درد
درد و سوزش هنگام دفع ادرار، اصلی‌ترین نشانۀ ابتلای فرد به سنگ کلیه است. عموماً زمانی که سنگ کلیه به عنوان یک مسدودکننده در مجاری ادراری وجود داشته باشد، بیمار درد را برای اولین بار احساس می‌کند. درد جابه‌جایی سنگ کلیه میتواند از یک سوزش جزئی تا دردهای شدیدی که لزوم بستری شدن فرد را ایجاد می‌کنند، متغیر باشد.
به طور کلی درد ناشی از سنگ کلیه افزایش یا کاهش پیدا می‌کند؛ اما اگر سنگ دفع نشود، این درد هرگز به طور کامل از بین نمی‌رود.
درد کلیه در این موارد چه ویژگی‌هایی دارد؟
درد شدید کلیه که به نام قولنج کلیه یا کولیک کلیه نیز شناخته می‌شود، بین بیست تا شصت دقیقه ادامه می‌یابد
این درد از بین دنده‌ها و لگن یا از ناحیهٔ زیر شکم شروع شده و تا کشالۀ ران ادامه پیدا می‌کند. اگر زمانی چنین درد شدیدی را احساس کردید، بهتر است در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنید.
پزشک بعد از معاینۀ شما درمان مختص به نوع بیماری را تجویز خواهد کرد. اگر میزان درد شما بسیار شدید بود و به پزشک متخصص دسترسی نداشتید، سریعاً به اورژانس مراجعه کنید.
آیا دفع سنگ کلیه همیشه با درد همراه است؟
دقت کنید که حتی کوچک‌ترین سنگ‌های کلیه هم هنگام دفع از طریق مجرای ادراری می‌توانند درد شدیدی را برای شما به وجود بیاورند؛ اما فراموش نکنید که نوشیدن مایعات فراوان کمک زیادی به تسریع این روند خواهد کرد. (دفع سنگ کلیه حدود 3 هفته به طول می‌انجامد).
در ضمن سنگ‌هایی که سایز بزرگ‌تری دارند، ممکن است در میزراه (مجرایی که دفع ادرار از آن صورت می‌گیرد) گیر کنند. در صورت رخ دادن این اتفاق، خونریزی اتفاق می‌افتد و ادرار از بدن شما خارج نخواهد شد. در این موقعیت برای خارج کردن سنگ کلیه، لازم است که بیمار تحت عمل جراحی قرار گیرد.
خون در ادرار
اکثر افراد مبتلا به سنگ کلیه، در ادرار خود خون مشاهده می‌کنند که در اصطلاح پزشکی به آن هماچوری یا ادرار خونی گفته می‌شود و ادرار به رنگ قرمز یا صورتی در می‌آید. اما فراموش نکنید که همیشه خون در ادرار قابل مشاهده نیست و گاهی فقط با آزمایش ادرار و از طریق مشاهدات آزمایشگاهی قابل تشخیص خواهد بود.
پس اگر در ادرار خود خون مشاهده کردید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید تا با تجویز آزمایش و راه‌های تخصصی به شما در پیدا کردن علت این موضوع کمک کند.
شن
خروج شن در برخی از بیماران مبتلا به سنگ کلیه نیز مشاهده شده است؛ البته منظور از شن، سنگ‌هایی با ابعاد بسیار ریز است.
از نشانه‌های دیگر ابتلا به سنگ کلیه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حالت تهوع و استفراغ
- سوزش هنگام خروج ادرار
- نیاز فوری به دفع ادرار
تشخیص
بررسیهای بالینی
پزشک معالج شما در ابتدا راجع به سابقۀ بیماری با شما صحبت کرده و سپس برای کسب اطمینان از علت مشکل، آزمایش‌های خاصی را برایتان تجویز خواهد کرد.
بررسیهای آزمایشگاهی
آزمایش خون
یک آزمایش خون ساده به شما در شناسایی سطح کارکرد کلیه‌ها، تشخیص عفونت و مشکلات ناشی از مواد شیمیایی که ممکن است منجر به ابتلای شما به سنگ کلیه شده باشند، کمک شایانی خواهد کرد.
آزمایش ادرار
این آزمایش نیز به دنبال مشاهدۀ علائم عفونت و بررسی سطوح مواد تشکیل دهندۀ سنگ کلیه انجام می‌شود.
بررسیهای تصویربرداری
رادیوگرافی، سی تی اسکن و سونوگرافی به پزشک شما کمک می‌کند که اندازه، شکل، مکان دقیق و تعداد سنگ‌های کلیۀ شما را شناسایی کند؛ زیرا این موضوع به پزشک شما برای تصمیم‌گیری دربارۀ روش درمان کمک زیادی خواهد کرد.
درمان
درمان سنگ‌های کلیوی بستگی به نوع، اندازه و دلیل بروز سنگ دارد.
درمان دارویی
اگر سایز سنگ کلیۀ شما کوچک باشد، احتمالاً پزشک داروهایی را برای کمک به دفع این سنگ‌ها تجویز می‌کند.
این نوع داروها که به عنوان آلفا بلاکر شناخته می‌شوند، نوعی شل کنندۀ عضلات هستند که عضلات موجود در مجاری ادراری شما را شل کرده و به شما در دفع سریع‌تر و کم‌دردتر سنگ کمک می‌کنند.
مصرف مسکن
دفع سنگ کلیه (چه بزرگ و چه کوچک) با ناراحتی و کمی درد همراه است. اگر درد شما شدید نباشد، ممکن است پزشک داروهایی مانند ایبوپروفن را برایتان تجویز کند. فراموش نکنید که مصرف دارو بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌شود.
سنگ‌های ریزی که علائم ضعیفی از خود نشان داده‌اند، معمولاً نیازی به درمان فوری و مستقیم ندارند و شما می‌توانید با رعایت چند نکتۀ ساده با موفقیت این سنگ‌ها را دفع کنید.
درمان غیردارویی
نوشیدن حدود 1.8 تا 3.6 لیتر آب در طول روز، ادرار شما را رقیق نگه داشته و از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری می‌کند؛ پس اگر پزشک شما را از نوشیدن مایعات فراوان منع نکرده است، تا حد ممکن مایعات (ترجیحاً آب) بنوشید.
سنگ‌های بزرگتر که علائم شدیدتری دارند، به خودی خود دفع نمی‌شوند و ممکن است موجب خونریزی و عفونت ادراری یا حتی آسیب به کلیه‌ها شوند. در این موارد نیاز به روش‌های درمانی جدی‌تری وجود دارد که از میان آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ESWL
برای درمان برخی از انواع خاص سنگ کلیه از این دستگاه استفاده می‌شود.
بسته به مکان و اندازۀ سنگ، ممکن است پزشک نوعی درمان به نام سنگ شکن برون اندامی یا (ESWL) را پیشنهاد کنند. در این روش از امواج صوتی برای شکستن و کوچک کردن سنگ‌ها استفاده می‌شود.
درواقع ESWL از امواجی استفاده می‌کند که لرزش‌هایی قدرتمند ایجاد کرده و سنگ‌ها را به قطعاتی ریزتر تبدیل می‌کند. با این روش امکان دفع سنگ از طریق ادرار برای شما فراهم می‌شود. این فرایند بین 45 دقیقه تا یک ساعت به طول می‌انجامد و ممکن است حین آن مقداری درد نیز احساس کنید؛ بنابراین احتمال تجویز مسکن یا داروهای بیهوشی در این روش دور از انتظار نیست.
جراحی
جراحی برای خارج کردن سنگ‌های بسیار بزرگ از درون کلیه انجام می‌شود.
روشی به نام نفرولیتوتومی از راه پوست وجود دارد که شامل برداشتن سنگ کلیه با استفاده از اسکوپی کوچک و ابزاری است که از طریق یک برش کوچک در پشت شما وارد می‌شود. فرد قبل از شروع عمل جراحی بیهوش شده و پس از عمل، به مدت یک تا دو روز در بیمارستان بستری خواهد بود تا به‌طور کامل بهبود یابد. این نوع درمان تنها زمانی پیشنهاد می‌شود که ESWL موفقیت‌آمیز نباشد.
استفاده از اسکوپی برای برداشتن سنگ‌ها
برای خروج سنگ‌های کوچکتر، ممکن است پزشک از یک لولۀ باریک مجهز به یک دوربین (یورتروسکوپی) استفاده کند. در طی این فرایند از بیهوشی یا بی‌حسی موضعی استفاده شده و یک لوله به مجاری ادرار و مثانه وارد می‌شود.
جراحی غده پاراتیروئید
غدد پاراتیروئید پرکار ممکن است باعث تولید سنگ‌هایی شوند که از کلسیم فسفات تشکیل شده‌اند. با تولید بیش از حد هورمون از غدد پاراتیروئید، احتمال افزایش بیش از حد میزان کلسیم در بدن و در نتیجۀ آن ایجاد سنگ کلیه‌های تشکیل شده از کلسیم، بالا خواهد رفت. در نظر داشته باشید این نوع جراحی تنها در افرادی که دچار پرکاری پاراتیروئید هستند کاربرد دارد؛ نه همه افراد مبتلا به سنگ‌های کلیوی.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
با رعایت کردن نکات زیر، می‌توانید ریسک ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهید:
در طول روز آب بنوشید
پزشکان معمولاً برای افرادی که پیشینۀ سنگ کلیه در خانوادۀ خود دارند، دفع حدوداً 2 لیتر ادرار را در طول روز پیشنهاد می‌کنند. ممکن است پزشک از شما بخواهد تا میزان دفع ادرار خود را در طول روز اندازه‌گیری کنید تا از رسیدن آب کافی به کلیه‌هایتان مطمئن شود.
اگر در آب‌و‌هوای گرم و خشک زندگی می‌کنید یا در طول روز فعالیت بدنی زیادی دارید، پیشنهاد می‌شود که حتی بیشتر از حالت عادی آب بنوشید.
دقت کنید که داشتن ادرار شفاف و روشن نشانۀ این است که به اندازۀ کافی آب به بدنتان رسیده است.
کاهش مصرف غذاهایی که میزان بالایی اگزالات دارند
اگر کلیه‌های شما سنگ‌های کلسیمی تولید می‌کنند، به احتمال زیاد پزشک معالج پیشنهاد مصرف کمتر غذاهای محتوی مقادیر بالای اگزالات را خواهد داد.
اگزالات در غذاهایی مثل چغندر، ریواس، اسفناج، بامیه، سیب زمینی، مغزیجات، چای، شکلات، فلفل سیاه و محصولات بر پایه سویا وجود دارد.
کاهش مصرف نمک و پروتئین در رژیم غذایی
بهتر است میزان نمک غذای خود را کاهش داده و به جای نمک از طعم دهنده‌های مصنوعی استفاده کنید.
در مورد پروتئین نیز استفاده از پروتئین‌های گیاهی مثل حبوبات، توصیه می‌شود.
مصرف کلسیم
در صورت موافقت پزشک معالج‌تان، مانعی برای مصرف موادغذایی با میزان کلسیم بالا وجود ندارد. علت آن نیز این است که کلسیم موجود در مواد غذایی طبیعی تأثیری بر ساخت سنگ در کلیه نخواهد داشت. پس اگر سنگ‌های کلسیمی در کلیه شما ایجاد شده است و به فکر حذف کلسیم از رژیم غذایی خود افتاده‌اید، صبر کنید.
این کار دقیقا برعکس کاری است که باید انجام دهید؛ چراکه، مصرف میزان کافی (نه بیش از حد کلسیم) باعث کاهش میزان اگزالات و بروز سنگ‌های اگزالاتی می‌شود.
اگر شما در کلیه‌هایتان سنگ کلسیمی دارید (رایج‌ترین نوع سنگ) پیشنهاد می‌شود تا مصرف رژیمی را پیش رو بگیرید که کلسیم بیشتر و املاح (اگزالات) کمتری داشته باشد.
مواد غذایی سرشار از کلسیم شامل:
- شیر گاو
- ماست
- پنیر
- کلم بروکلی
- کلم
- آب میوه‌های غنی شده با کلسیم
- لوبیای خشک
- ماهی سالمون
- غلات صبحانه غنی شده با کلسیم
مواد غذایی سرشار از اگزالات شامل:
- اسفناج
- ریواس
- توت فرنگی
- چای
- نخود سبز و لوبیای خشک
- مغزیجات و کره‌ی تولید شده از آنها
- سبوس گندم
تأکید می‌شود که مایعات کافی همراه این غذاها نوشیده شود تا به انحلال مواد مغذی در ادرار کمک کند.
مکمل‌ها
حتماً قبل از مصرف مکمل‌های کلسیمی با پزشک خود مشورت کنید؛ زیرا بارها ثابت شده است که این مکمل‌ها با تشکیل سنگ‌های کلیه در ارتباطند.
شما می‌توانید ریسک ابتلا به سنگ کلیه را با مصرف مکمل به همراه غذا کاهش دهید. جالب است بدانید که رژیم‌هایی با میزان کلسیم پایین، در برخی افراد ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند؛ ازاین‌‌رو بهتر است از پزشک خود بخواهید تا شما را به یک متخصص تغذیه برای تجویز یک رژیم غذایی مناسب ارجاع دهد.
زندگی با سنگ کلیه
آیا می‌شود با سنگ کلیه یک زندگی عادی داشت؟
سنگ‌های کلیه، ممکن است آزاردهنده باشند؛ اما در حدی نیستند که شما را از انجام کارهای روزانه بازدارند.
خودمراقبتی
آیا غذا یا نوشیدنی خاصی وجود دارد که برای درمان سنگ کلیه مفید باشد؟
سرکه سیب
سرکه سیب یک مایع اسیدی است که گاهی اوقات میتواند تأثیرات مثبتی برای جلوگیری از ایجاد سنگ کلیه در افراد ایجاد کند؛ اما همیشه هم کارساز نیست.
(پیش از مصرف سرکه سیب با پزشک خود مشورت کنید)
آبلیمو
آب لیمو سرشار از سیترات است که از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری می‌کند. سیترات اغلب در مرکباتی مثل لیمو، پرتقال و همچنین هندوانه به‌وفور یافت می‌شود.
قهوه
تحقیقات نشان داده است که قهوه میتواند ریسک ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد؛ اما از مصرف نوشابه و نوشیدنی‌های کافئین‌دارِ دیگر که میزان فروکتوز بالایی دارند، خودداری کنید؛ زیرا خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند.
ورزش
براساس تحقیقات اخیر، کمی فعالیت ورزشی مثل هفته‌ای یک ساعت دویدن یا سه ساعت پیاده‌روی میتواند ریسک ابتلا به سنگ کلیه را تا 31 درصد کاهش دهد.
پیشگیری
چگونه می‌توانم جلوی تشکیل سنگ در کلیه‌هایم را بگیرم؟
راه‌های متعددی برای کاهش ریسک ابتلا به سنگ کلیه وجود دارد که شامل موارد زیر است:
آب بنوشید
روزانه حداقل 6 الی 8 لیوان بزرگ (250 میلی لیتر و جمعاً حدود 1.8 لیتر) آب بنوشید. نوشیدن آب به مقدار زیاد به دفع بیشتر ادرار کمک می‌کند و این موضوع سبب دفع موادی می‌شود که امکان تشکیل سنگ کلیه را افزایش می‌دهند.
از طرفی حواستان باشد که اگر زیاد عرق می‌کنید، باید بیشتر از بقیۀ افراد آب بنوشید.
میزان نمک را کاهش دهید
بهتر است با یک متخصص تغذیه مشورت کنید تا در انتخاب غذاهایی که مصرف می‌کنید شما را راهنمایی کند.
وزن خود را کاهش دهید
اگر اضافه وزن دارید، وزن خود را کاهش دهید و از پزشک خود برای رسیدن به وزن ایده‌آل راهنمایی بخواهید.
داروهای خود را به صورت روتین مصرف کنید
ممکن است پزشکان برای شما چند داروی کاهندۀ ریسک ابتلا به سنگ کلیه تجویز کند. بدیهی است که نوع دارو با نوع سنگ کلیه ارتباط مستقیم دارد.
درد پس از دفع سنگ کلیه چقدر باقی می‌ماند؟
درد پس از دفع کامل سنگ، ممکن است تا چند روز ادامه داشته باشد؛ اما اگر درد بیشتر از یک هفته ادامه یافت، مجدد سونوگرافی انجام می‌شود تا وجود احتمالی بخشی از یک سنگ در مجاری ادراری مشخص شود.
بارداری
ابتلا به سنگ کلیه معمولاً در سه ماه دوم یا سوم دوران بارداری اتفاق می‌افتد. رایج‌ترین نشانۀ ابتلا به این بیماری احساس درد در ناحیه بالای شکم یا در پشت و پهلو است که اغلب به کشالۀ ران و زیر شکم نیز سرایت می‌کند.
معمول‌ترین علائم شامل حالت تهوع یا استفراغ، نیاز فوری به دفع ادرار و تکرر ادرار است.
همچنین ادرار خونی نیز نشانهٔ دیگری است که ممکن است مشاهده کنید.
علت تشکیل سنگ کلیه در دوران بارداری چیست؟
احتمالاً علت تشکیل سنگ در کلیه‌ها در دوران بارداری تغییرات ناگهانی است که در بدن زنان رخ می‌دهد. در اواخر بارداری، جنین کاملاً رشد کرده و به مثانه فشار می‌آورد که منجر به تکرر ادرار در بانوان باردار خواهد شد.
این مسئله ممکن است تمایل به مصرف نکردن مایعات را کاهش دهد که نهایتاً شرایط ابتلا به سنگ کلیه را فراهم می‌کند. تشخیص و درمان سنگ کلیه میتواند به‌طور تقریباً ایمن و با خطر بسیار کم برای مادر و جنین انجام شود.
اکثر سنگ‌های کوچک به طور خودکار از بدن دفع می‌شوند؛ اما سنگ‌های بزرگتر نیاز به درمان دارند. لازم به ذکر است که سنگ‌های بزرگ حتماً باید درمان شوند؛ زیرا ممکن است منجر به زایمان زودرس شده یا در زایمان به‌موقع اختلال ایجاد کنند که برای سلامتی جنین خطری جدی محسوب می‌شود.
درمان سنگ‌های کلیه در دوران بارداری تقریباً در استراحت درازکش، مسکن، نوشیدن کافی مایعات یا در بدترین حالت استفاده از روش‌های تخصصی پزشکی و شکستن سنگ توسط دستگاه‌های مخصوص خلاصه می‌شود.
داروها
- تامسولوسین
- روواتینکس
- دیورتیک‌های (ادرارآور) تیازیدی
- آنتی بیوتیک‌ها
- آلوپورینول
بدون دیدگاه