هورمون انسولین از پانکراس ترشح می‌شود و سطح قند خون را تنظیم می‌کند. مقاومت به انسولین ناشی از اختلال در پاسخ بدن به انسولین است. عوامل مختلف ژنتیکی و سبک زندگی ناسالم در ایجاد مقاومت به انسولین نقش دارند.
مقاومت به انسولین چیست؟
هنگامی که حساسیت سلول‌های بافت‌های مختلف از جمله عضله، چربی و کبد به انسولین کاهش می‌یابد، بدن به انسولین پاسخ مناسب نمی‌دهند. مقاومت به انسولین می‌تواند موقت یا مزمن باشد و در برخی موارد قابل درمان است.
انسولین چگونه قند خون را کاهش میدهد؟
- بدن مواد غذایی را به گلوکز (قند) تجزیه می‌کند. گلوکز منبع اصلی تأمین انرژی بدن است.
- هنگامی که سطح قند خون بالا می‌رود، بدن به پانکراس پیام میدهد تا انسولین ترشح کند.
- انسولین باعث ورود گلوکز خون به سلول‌های عضلات، چربی و کبد می‌شود. سلول‌ها برای تأمین انرژی از گلوکز استفاده می‌کنند یا آن را برای بعد ذخیره می‌کنند.
- پس از ورود گلوکز به سلول‌ها، سطوح قند خون کاهش می‌یابد و در نتیجه، پانکراس تولید انسولین را متوقف می‌کند.
- اگر سلول‌ها به انسولین پاسخ مناسب ندهند، ورود قند به سلول‌ها مختل می‌شود و سطح قند خون بالا می‌رود؛ اختلالی که مقاومت به انسولین نام دارد. در نتیجه، پانکراس برای جبران سطح بالای قند خون انسولین بیشتری تولید می‌کند.
- اگر سلول‌ها نسبت به انسولین بیش از حد مقاوم شوند، منجر به هایپرگلیسمی یا افزایش سطح گلوکز خون، بروز پیش‌دیابت و دیابت نوع ۲ می‌شود.
اختلالات مرتبط با مقاومت به انسولین
علاوه بر دیابت نوع ۲، مقاومت به انسولین با سایر اختلالات نیز مرتبط است، از جمله:
- چاقی
- بیماری‌های قلبی‌عروقی
- بیماری کبد چرب غیر الکلی
- سندرم متابولیک
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
تفاوت بین مقاومت به انسولین و دیابت چیست؟
- اگر این اختلال مزمن شود و درمان نشود، با گذشت زمان منجر به پیش‌دیابت و سپس دیابت نوع ۲ می‌شود.
- در پیش‌دیابت سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی اما پایین‌تر از سطح قند خون افراد مبتلا به دیابت است. پیش‌دیابت معمولاً در افرادی که مقاومت به انسولین دارند، اتفاق می‌افتد.
- دیابت نوع ۲ شایع‌ترین نوع دیابت است. بروز دیابت نوع ۲ ناشی از اختلال عملکرد لوزالمعده یا پانکراس برای تولید انسولین کافی یا در اثر مقاومت به انسولین است.
- دیابت نوع ۱ بیماری خودایمنی و مزمن است که در اثر حملهٔ سیستم ایمنی به سلول‌های تولید‌کنندهٔ انسولین در پانکراس و از بین‌بردن آن‌ها ایجاد می‌شود. تزریق انسولین در دیابت نوع ۱ ضروری است.
- دیابت بارداری یک اختلال موقت در دوران بارداری است. علت آن مقاومت به انسولین در اثر هورمون‌هایی است که جفت می‌سازد. دیابت بارداری معمولا پس از زایمان از بین می‌رود.
پزشک برای برای تشخیص دیابت از آزمایش هموگلوبین A1C استفاده می‌کند. HbA1c میانگین قند خون در سه ماه گذشته را نشان میدهد. به طور کلی:
- سطح طبیعی HbA1c کمتر از ۵/۷ است.
- HbA1c بین ۵/۷ الی ۶/۴ به عنوان پیش‌دیابت در نظر گرفته می‌شود.
- سطح HbA1c بالاتر ۶/۵ در دو آزمایش جداگانه نشان‌دهندهٔ دیابت نوع ۲ است.
چه کسانی مستعد بروز مقاومت به انسولین هستند؟
- مقاومت به انسولین مختص به افراد دیابتی نیست و در هر کسی می‌تواند اتفاق بیفتد. با این حال، افراد مبتلا به پیش‌دیابت و دیابت نوع ۲ معمولاً مقاومت به انسولین دارند.
- برخی از بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ نیز سطوحی از مقاومت به انسولین را دارند.
- مقاومت به انسولین در برخی افراد یک اختلال موقت است و در برخی بیماران مزمن می‌شود. مصرف داروهای استروئیدی باعث بروز این اختلال به‌طور موقت می‌شود.
- اضافه وزن (چربی اضافی به ویژه در اطراف شکم) و فعالیت بدنی کم از عوامل اصلی بروز مقاومت به انسولین هستند.
اثر مقاومت به انسولین بر بدن چیست؟
این اختلال باعث تولید انسولین بیش از حد (هایپرانسولینمی) برای جبران قند خون بالا می‌شود. افزایش سطح انسولین منجر به افزایش وزن و در نتیجه افزایش مقاومت سلول‌ها به انسولین می‌شود.
علاوه بر این، افزایش سطح انسولین با اختلالات زیر نیز همراه است:
- افزایش سطح تری‌گلیسیرید
- سخت‌شدن دیوارهٔ شریان‌ها (آرتریوسکلروز)
- فشار خون بالا
مقاومت به انسولین یکی از ویژگی‌های اصلی سندرم متابولیک است. سندرم متابولیک مجموعه‌ای از اختلالات است، از جمله چربی اضافی اطراف شکم، که خطر بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی، سکتهٔ مغزی و دیابت نوع ۲ را افزایش میدهد.
ویژگی‌های سندرم متابولیک عبارتند از:
- افزایش سطح گلوکز خون
- افزایش سطح تری‌گلیسیرید
- سطوح پایین کلسترول خوب (HDL)
- فشار خون بالا
برای داشتن سندرم متابولیک، لازم نیست هر چهار مورد از این ویژگی‌ها را داشته باشید.
عوامل مؤثر در ابتلا به مقاومت به انسولین چیست؟
برخی از عوامل ژنتیکی و سبک زندگی احتمال ابتلا به مقاومت به انسولین و پیش‌دیابت را افزایش می‌دهند. عوامل خطر عبارتند از:
- عوامل ژنتیکی
- ابتلای یکی از بستگان درجهٔ یک (والدین یا خواهر و برادر) به دیابت
- سن بالای ۴۵ سال
- اضافه وزن یا چاقی، به خصوص چربی اطراف شکم و همچنین چربی احشایی. چربی اطراف شکم باعث التهاب مزمن می‌شود و التهاب می‌تواند در مقاومت به انسولین نقش داشته باشد.
- فعالیت بدنی کم: ورزش حساسیت سلول‌ها به انسولین را افزایش میدهد. همچنین، با افزایش حجم عضله، جذب گلوکز خون را بالا می‌برد. فعالیت بدنی کم باعث افزایش وزن و مقاومت به انسولین می‌شود.
- رژیم غذایی: رژیم حاوی غذاهای فرآوری‌شده با کربوهیدرات بالا و چربی‌های اشباع‌شده با مقاومت به انسولین همراه است. سرعت هضم این غذاها بالا است؛ بنابراین قند خون به سرعت بالا می‌رود. چنین رژیمی با اعمال فشار مضاعف بر پانکراس برای تولید انسولین بیشتر منجر به بروز مقاومت به انسولین می‌شود.
- برخی داروها، از جمله استروئیدها، برخی از داروهای فشار خون، HIV و برخی داروهای روانپزشکی.
- ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند فشار خون بالا، اختلال خواب مانند آپنهٔ خواب
- سطوح غیر‌طبیعی کلسترول
- سابقهٔ ابتلا به دیابت بارداری، بیماری قلبی یا سکتهٔ مغزی.
- استعمال سیگار
اختلالات هورمونی که باعث مقاومت به انسولین می‌شوند:
هورمون‌ها مواد شیمیایی هستند که با انتقال پیام از طریق خون به سایر بافت‌ها عملکردهای مختلفی را انجام می‌دهند. اختلالات هورمونی که باعث مقاومت به انسولین می‌شوند عبارتند از:
- سندرم کوشینگ: کورتیزول، هورمون استرس است و در مواقع نیاز با افزایش سطح قند خون انرژی بدن را تأمین می‌کند. در سندرم کوشینگ کورتیزول بیش از حد ترشح می‌شود و کورتیزول اضافی می‌تواند اثرات انسولین را خنثی کند و باعث مقاومت به انسولین شود.
- آکرومگالی: آکرومگالی یک بیماری نادر اما جدی است که در آن سطح هورمون رشد (GH) بالا است و باعث افزایش تولید گلوکز و در نتیجه مقاومت به انسولین می‌شود.
- کم‌کاری تیروئید: هورمون تیروئید نقش مهمی در تنظیم سوخت‌و‌ساز بدن دارد. در کم‌کاری تیروئید هورمون تیروئید کافی تولید نمی‌شود؛ در نتیجه، سوخت‌و‌ساز گلوکز کاهش می‌یابد که می‌تواند منجر به مقاومت به انسولین شود.
اختلالات ژنتیکی که منجر به مقاومت به انسولین می‌شوند:
این سندرم‌های ژنتیکی به‌ترتیب از خفیف‌ترین تا شدیدترین عبارتند از:
- سندرم مقاومت به انسولین نوع A: افراد مبتلا به این سندرم در نهایت مبتلا به دیابت می‌شوند. علائم اغلب تا بلوغ آشکار نمی‌شوند. این سندرم تهدید‌کنندهٔ حیات نیست.
- سندرم رابسون-مندنهال: افرادی مبتلا به این سندرم هنگام تولد وزن کم دارند و نوزادان مبتلا به‌خوبی رشد نمی‌کنند. علائم و نشانه‌ها از اوایل زندگی آشکار می‌شود.
- سندرم داناهیو: افراد مبتلا به این سندرم هنگام تولد به‌طور غیرعادی کم‌وزن هستند و رشد نمی‌کنند. سایر علائم بلافاصله پس از تولد آشکار می‌شوند. علائم عبارتند: ۱-نبود چربی زیر پوستی؛ ۲-تحلیل عضلات؛ ۳-رشد بیش از حد موهای بدن (هیرسوتیسم).
سایر اختلاات ارثی که باعث مقاومت به انسولین می‌شوند:
- دیستروفی میوتونیک: این بیماری عضلات، چشم‌ها و اندام‌های سیستم غدد درون ریز، شامل پانکراس را درگیر می‌کند. حساسیت به انسولین در افراد مبتلا حدود ۷۰ درصد کاهش می‌یابد.
- سندرم آلستروم: یک بیماری ارثی نادر که با از دست‌دادن پیشروندهٔ بینایی و شنوایی، اختلالات عضلهٔ قلب، چاقی، دیابت نوع ۲ و کوتاهی قد مشخص می‌شود.
- سندرم ورنر: یک اختلال پیشرونده و نادر است که روند پیری به‌طور غیرمعمول تسریع می‌یابد. این سندرم علاوه بر ایجاد اختلال در بسیاری از عملکردهای بدن، باعث اختلال در تولید انسولین می‌شود.
- لیپودیستروفی ارثی: افراد مبتلا قادر به ذخیرهٔ چربی نیستند؛ بنابراین، گلوکز اضافی نمی‌تواند در بافت چربی ذخیره شود.
علائم مقاومت به انسولین چیست؟
تا وقتی لوزالمعده (پانکراس) با افزایش تولید هورمون انسولین سطح قند خون را کنترل کند، هیچ علامتی نخواهید داشت.
به مرور زمان، عملکرد سلول‌های پانکراس کاهش می‌یابد. در نهایت، پانکراس دیگر قادر به تولید انسولین کافی برای غلبه بر مقاومت سلول‌ها نیست؛ در نتیجه، قند خون بالا می‌رود و علائم زیر ایجاد می‌شود:
- تشنگی و گرسنگی بیش از حد
- تکرر ادرار
- تاری دید
- سردرد
- عفونت واژن
- عفونت پوست
- طولانی‌شدن ترمیم زخم
بسیاری از افراد در مرحلهٔ پیش‌دیابتی، هیچ علامتی ندارند. برخی از افراد مبتلا به پیش‌دیابت علائم زیر را تجربه می‌کنند:
- آکانتوز نیگریکانس: نوعی اختلال پوستی به‌صورت تیره‌شدن پوست زیر بغل و اطراف گردن
- منگولهٔ پوستی
- تغییرات بینایی که می‌تواند منجر به اختلالات بینایی مرتبط با دیابت شود.
درصورت مشاهدهٔ این علائم به پزشک مراجعه کنید.
مقاومت به انسولین چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص مقاومت به انسولین دشوار است؛ زیرا، هیچ تستی برای تشخیص آن وجود ندارد و تا مدتی، بیمار هیچ علامتی ندارد.
پزشک برای تشخیص عوامل مختلفی را بررسی می‌کند، از جمله:
- سوابق پزشکی بیمار
- سابقهٔ پزشکی خانوادگی
- معاینهٔ فیزیکی
- علائم و نشانه‌ها
- نتایج آزمایش
درمان مقاومت به انسولین چیست؟
درمان دارویی
در حال حاضر هیچ داروی اختصاصی برای درمان آن وجود ندارد. پزشک درصورت صلاح‌دید برای درمان اختلالات همزمان از جمله موارد زیر دارو تجویز می‌کند:
- داروی فشار خون
- متفورمین برای دیابت
- استاتین‌ها برای کاهش کلسترول LDL
درمان غیر دارویی
برخی از عوامل مؤثر در ایجاد مقاومت به انسولین مانند عوامل ژنتیکی و سن قابل اصلاح نیستند؛ بنابراین، اصلاح سبک زندگی درمان اولیه است.
روش‌های اصلاح سبک زندگی عبارتند از:
- رژیم غذایی سالم: از مصرف مقادیر بیش از حد کربوهیدرات که تولید انسولین اضافی را تحریک می‌کند، خودداری کنید. مصرف چربی‌های ناسالم، شکر، گوشت قرمز و نشاسته‌های فرآوری‌شده را کاهش دهید. رژیم غذایی مناسب شامل سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل، ماهی و مرغ بدون چربی است.
- فعالیت بدنی: فعالیت بدنی منظم با شدت متوسط باعث افزایش مصرف گلوکز و افزایش حساسیت عضلات به هورمون انسولین می‌شود. یک جلسه ورزش با شدت متوسط جذب گلوکز را تا ۴۰ درصد افزایش میدهد.
- کاهش وزن: کاهش وزن یک روش بسیار مؤثر برای درمان مقاومت به انسولین است.
فواید اصلاح سبک زندگی:
- کاهش مقاومت به انسولین
- کاهش سطح قند خون
- کاهش فشار خون
- کاهش سطح تری‌گلیسیرید و کلسترول بد (LDL)
- افزایش سطح کلسترول خوب (HDL)
می‌توانید با مراجعه به متخصص تغذیه و متخصص غدد، برنامهٔ درمانی مناسب را دریافت کنید.
آیا مقاومت به انسولین بهبود می‌یابد؟
- مقاومت به انسولین علل و عوامل متعددی دارد. اصلاح سبک زندگی مقاومت به انسولین را کاهش میدهد، اما همهٔ علل بیماری قابل اصلاح نیستند.
- برای کنترل بهتر آن توصیه می‌شود با پزشک مشورت کنید و مطابق با دستورات پزشک پیش روید.
بدون دیدگاه