به کمک دیالیز، آب و مواد زائدی را که در نتیجه نارسایی کلیه در بدن تجمع پیدا کرده‌اند، برداشت می‌کنند. دیالیز در مبتلایان به اختلال حاد عملکرد کلیوی یا نارسایی کلیه، نجات‌دهنده حیات است.
چگونه دیالیز در مبتلایان به نارسایی شدید کلیوی کمک‌کننده است؟
دیالیز موقتاً عملکردهای زیر که به‌صورت طبیعی کلیه‌ها مسئول انجام آن‌ها هستند را بر عهده می‌گیرد:
- پاک‌سازی خون با حذف مواد زائدی مثل کراتینین، اوره و…
- حذف آب اضافه از بدن و حفظ تعادل مایعات
اگرچه با وجود تمام این کارها، دياليز نمی‌تواند تمامی نقش‌های کلیه در بدن را ایفا کند؛ همانند تولید هورمون اریتروپوئتين که نقش مهمی در تولید گلبول‌های قرمز در بدن دارد.
چه زمانی دیالیز لازم است؟
زمانی که در حدود 85 تا 90 درصد عملکرد کلیه از بین رفته باشد، باید دیالیز شروع شود. در این مرحله، تجمع مواد زائد منجر به بروز علائمی همانند تهوع و استفراغ، خستگی، تورم بدن و تنگی نفس می‌شود. به مجموع این علائم، اورمی می‌گویند. در این زمان است که درمان دارویی و حمایتی برای کنترل علائم کافی نبوده و بیمار بایستی دیالیز شود.
آیا دیالیز می‌تواند منجر به بازگشت عملکرد کلیوی شود؟
خیر، بیماری مزمن کلیوی برگشت‌پذیر نیست و زمانی که عملکرد کلیوی شدیداً کاهش پیدا کند، بیمار بایستی برای مادام‌العمر دیالیز شود؛ مگراین‌که پیوند موفقیت‌آمیز کلیه برای او امکان‌پذیر شود. در عین حال در مبتلایان به نارسایی حاد کلیوی، دیالیز موقتاً تا رفع علت نارسایی انجام شده و با رفع عامل زمینه‌ای بیماری کلیوی و بهبود عملکرد کلیوی، نیاز به دیالیز برطرف می‌شود.
دیالیز درمان سریع و مؤثر در بیماران علامت‌دار ناشی از نارسایی شدید کلیوی است.
انواع دیالیز کدام است؟
دو نوع کلی دیالیز وجود دارد: خونی و صفاقی
دیالیز خونی (همودیالیز)
در این نوع، مواد زائد و آب اضافی از طریق عبور خون از دستگاه دیالیز و به کمک صافی دیالیز برداشته می‌شوند.
دیالیز صفاقی
در نوع صفاقی با گذاشتن یک لوله باریک و نرم داخل شکم، مایع دیالیز در فواصل زمانی مشخصی به داخل شکم وارد شده و برای مدتی داخل آن باقی می‌ماند و از این طریق آب و مواد زائد را برداشت می‌کند. این روش، نیازی به دستگاه نداشته و می‌تواند در منزل انجام شود.
چه فاکتورهایی در انتخاب نوع دیالیز برای هر فرد کمک‌کننده هستند؟
هیچ‌کدام از این دو روش یک درمان کامل نیستند و بعد از بررسی فواید و مضرات هر کدام از انواع آن و با در نظر گرفتن ترجیح بیمار، نوع دیالیز انتخاب می‌شود. معیارهایی که در انتخاب نوع آن در نظر گرفته می‌شوند، به شرح زیر است:
- هزینه
- سن
- سایر بیماری‌های فرد
- فاصله از مراکز دیالیز
- سطح تحصیلات
- شرایط زندگی افراد
- انتخاب خود بیمار
آیا بیمارانی که دیالیز می‌شوند، ملزم به رعایت رژیم غذایی هستند؟
بیماران دیالیزی بایستی در مصرف سدیم، پتاسیم، فسفر و مایعات محدودیت داشته باشند. اگرچه محدودیت‌های غذایی در مبتلایان به بیماری مزمن کلیوی، به دنبال شروع دیالیز کمتر می‌شود. همچنین توصیه می‌شود بیماران دیالیزی میزان بیشتری پروتئین و نیز میزان کافی کالری، مواد معدنی و ویتامین‌های محلول در آب را در مقایسه با بیماران مزمن کلیوی بدون دیالیز، دریافت کنند.
وزن خشک چیست؟
در بیماران دیالیزی وزنی که در آن تمام آب اضافی بدن با دیالیز برداشته شده باشد را وزن خشک می‌گویند. وزن خشک بیماران ممکن است در زمان‌های مختلف بر اساس تغییرات در وزن حقیقی بدن، تغییر کند.
همودياليز
در همودیالیز یا دیالیز خونی، خون بیمار به کمک دستگاه دیالیز و مایع و صافی دیالیز، تصفیه می‌شود.
همودیالیز چگونه انجام می‌شود؟
دیالیز در بیمارستان‌ها یا مراکز مستقل همودیالیز و زیر نظر پزشک، پرستار و تکنسین همودیالیز انجام می‌شود.
- ماشین دیالیز خون را به کمک یک پمپ از بدن به داخل دستگاه دیالیز می‌کشد. برای جلوگیری از لخته شدن خون، از هپارین یا تزریق مداوم نرمال سالین (سرم نمکی) استفاده می‌کنند.
- صافی دیالیز یک فیلتر مخصوص است که با عبور خون از آن، آب و مواد زائد را برداشت می‌کنند. فیلتر به کمک مایعی به نام مایع دیالیز که برای این امر ساخته شده است، تصفیۀ خون را انجام می‌دهد.
- بعد از تصفیه، خون توسط دستگاه مجدداً به بدن بازگردانده می‌شود.
- در اغلب موارد دیالیز سه بار در هفته و هر بار به مدت حدوداً چهار ساعت، انجام می‌شود.
در روند دیالیز خون چگونه و از چه راهی از بدن وارد دستگاه شده و سپس به آن بازگردانده می‌شود؟
3 راه برای این مسئله وجود دارد:
- تعبیه کاتتر ورید مرکزی
- تعبیه فیستول
- تعبیه گرافت
کاتتر ورید مرکزی
- زمانی که تصميم برای شروع دياليز گرفته شد، بایستی یک راه عروقی برای دیالیز تعبیه شود. از این راه خون از بدن وارد دستگاه دیالیز شده و پس از تصفیه مجدداً به داخل بدن بازگردانده می‌شود.
- تا زمانی که فیستول یا گرافت قابل‌استفاده باشد، از این روش به عنوان روش موقتی استفاده می‌شود.
- کاتتر ورید مرکزی در محل گردن، قفسه سینه یا کشالۀ ران و به ترتیب در وریدهای ژوگولار داخلی، ساب کلاوین و فمورال تعبیه می‌شود. از این راه می‌توان در هر دقیقه ۳۰۰ میلی‌لیتر خون را از بدن به داخل دستگاه کشیده و تصفیه نمود.
- کاتتر در واقع یک لولۀ توخالی، دوراهی و قابل‌انعطاف است. در حقیقت خون از یک حفرۀ این لوله از بدن خارج و وارد دستگاه دیالیز شده و بعـد از تصفیه از راه حفرۀ دیگر مجدداً وارد بدن می‌شود. كاتتر وريد مركزی به‌محض نصب قابل‌استفاده است ولی این روش موقتی است و بعد از مدتی باید این لوله خارج شود.
- دو نوع کلی از کاتتر وجود دارد. در یکی از انواع آن‌ها کاتتر از داخل تونلی از زیر پوست رد شده و وارد بدن می‌شود. به این نوع از کاتترها اصطلاحاً پرمی کت یا کاتتر دائم گفته می‌شود و تا ماه‌ها قابل‌استفاده هستند. در نوع دیگر، کاتتر مستقیماً وارد بدن می‌شود. زمان استفاده از این نوع محدودتر بوده و بعد از چند هفته بایستی خارج شود.
فیستول شریانی – وریدی
- ازآنجایی‌که احتمال بروز لخته یا عفونت در این روش کمتر از دو روش دیگر است، این راه شایع‌ترین و بهترین راه برای دیالیز طولانی‌مدت محسوب می‌شود.
- فیستول شریانی – وریدی از طریق اتصال و برقراری ارتباط بين شریان و ورید ایجاد می‌شود. به‌صورت معمول، محل اتصال آن در ساعد دست و نزدیک به مچ است.
- ازآنجایی‌که فشارخون و جریان آن در شریان بیشتر از ورید است، جریان خون از سمت شریان به ورید خواهد بود. بعد از گذشت چند هفته تا چند ماه، دیوارۀ ورید به دليل افزایش جریان و فشارخون ضخیم شده و گشاد می‌شود. در این زمان به اصطلاح می‌گویند که فيستول رسیده است. ازآنجایی‌که این روند زمان‌بر است، فیستول به‌محض تعبيه قابل‌استفاده نخواهد بود و بایستی تا زمان رسیدن فیستول، از روش دیگری برای دیالیز استفاده شود.
- لازم به ذکر است برخلاف تصور عموم در مورد کار گذاشتن فیستول، وسیله‌ای در دست کار گذاشته نمی‌شود؛ بلکه شریان را به ورید وصل می‌کنند و یک راه ارتباطی در آن ایجاد می‌کنند تا خون شریان وارد ورید شود.
- در زمان انجام دیالیز، دو سوزن داخل فیستول وارد می‌شود. یکی برای رساندن خون از بدن به داخل دستگاه دیالیز و دیگری برای برگرداندن مجدد خون به داخل بدن.
- درصورتی‌که فيستول به‌خوبی نگهداری شود تا سال‌ها قابل‌استفاده است. تمامی کارهای روزانه را با وجود فیستول می‌توان انجام داده و وجود آن محدودیتی در عملکرد فرد ایجاد نمی‌کند.
چرا فیستول نیاز به مراقبت ویژه دارد؟
- زندگی افراد مبتلا به نارسایی کلیوی وابسته به تصفیۀ متناوب خون از طریق دیالیز بستگی دارد. ازآنجایی‌که استفاده از فیستول تا سال‌ها امکان‌پذیر است، به آن خط حیات در بیماران نیازمند به دیالیز مزمن گفته می‌شود؛ بنابراین لازم است از آن مراقبت ویژه به عمل آید.
- به دلیل اتساع ورید، در طول زمان مقدار زیادی از خون با فشار بالا از فیستول عبور می‌کند. در نتیجه وارد آمدن آسيب تصادفی به آن، می‌تواند منجر به خونریزی وسیع و شدید گردد. به همین دلیل باید از آن مراقبت کرد.
مراقبت از فیستول
در مراقبت از فیستول توجه به نکات زیر ضروری است:
جلوگیری از بروز عفونت
محل فيستول بایستی همیشه تمیز نگه داشته شود. برای این منظور توصیه می‌شود روزانه و قبل از هر بار دیالیز، محل فيستول شسته شود. در عین حال ضدعفونی‌کردن دقیق ناحيه قبل و حين انجام دياليز، به جلوگیری از بروز عفونت کمک می‌کند.
نگهداری از فیستول
- از فیستول باید فقط برای دیالیز استفاده شود. به‌هیچ‌وجه اجازه تزریق، خون‌گیری یا گرفتن فشار از دست دارای فیستول را ندهید.
- از بروز آسیب بـه فيستول جلوگیری نمایید. به همین دلیل، توصیه می‌شود از بستن جواهرات یا ساعت مچی و پوشیدن لباس‌های دارای آستین تنگ در سمت دارای فيستول اکیداً خودداری کنید. آسیب به فیستول می‌تواند منجر به خونریزی ناگهانی، شدید و تهدیدکنندۀ حیات شود.
- در صورت بروز ناگهانی خونریزی، برای کنترل آن سریعاً به کمک بانداژ یا دست دیگر، اقدام به ایجاد فشار زیاد روی محل خونریزی نمایید. بعد از کنترل خونریزی با پزشک خود تماس بگیرید. برای بندآوردن خونریزی به‌تنهایی اقدام نکرده و سریعاً به بیمارستان مراجعه کنید.
- از بلندکردن اجسام سنگین با دست دارای فیستول یا واردکردن فشار روی آن خودداری کنید. همچنین از خوابیدن روی دست دارای فیستول نیز اجتناب کنید.
نحوۀ اطمینان از عملکرد فیستول
عبور جریان خون از فیستول بایستی سه مرتبه در روز (قبل از صبحانه، نهار و شام) و با لمس ناحيه فيستول کنترل شود. هنگام لمس، باید زیر دستتان حس لرزش داشته باشید. درصورتی‌که لرزشی احساس نکردید، سریعاً با پزشک خود تماس بگیرید. ممکن است داخل فيستول لخته تشکیل شده باشد. تشخیص زودرس و اقدام به‌موقع برای از بین بردن یا خارج کردن لخته، می‌تواند عملکرد فیستول را حفظ نماید.
فشار پایین عملکرد فیستول را به خطر می‌اندازد، بنابراین باید از بروز آن جلوگیری کرد.
ورزش منظم
ورزش دادن دست دارای فیستول به‌صورت منظم، به رسیدن فیستول کمک می‌کند. حتی بعد از شروع همودیالیز نیز ورزش منظم دست به افزایش ضخامت و قدرت عروق درون فیستول کمک می‌کند.
گرافت
- گرافت شریانی-وریدی یکی دیگر از راه‌های انجام همودیالیز است، از این روش زمانی استفاده می‌شود که بیمار رگ مناسب برای فیستول ندارد یا فیستول وی از کار افتاده است.
- برای ایجاد گرافت، شریان و ورید از طریق یک لولۀ کوتاه مصنوعی و در زیر پوست به هم متصل می‌شوند. سپس برای انجام دیالیز سوزن‌هایی را از داخل این گرافت وارد بدن می‌کنند.
- در مقایسه با فيستول، احتمال عفونت و تشکیل لخته در گرافت بیشتر بوده و گرافت‌ها معمولاً طول عمر کمتری دارند.
عملکرد ماشین دیالیز چگونه است؟
- با عبور مایع دیالیز از صافی دیالیز، خون تصفیه می‌گردد.
- ماشین دیالیز با توجه به عملکرد خود، غلظت الکترولیت‌ها، دمای مایع، حجم و فشار مایع دیالیزیت را مطابق با شرایط هر بیمار تنظیم می‌کند. از این طریق آب و مواد زائد موجود در بدن حذف می‌شود.
- به منظور سلامت بیماران، دستگاه دیالیز مجهز به قسمت‌هایی برای هشدار در مورد نشت خون از دستگاه یا وجود حباب هوا در داخل جریان خون هستند.
تصفیۀ خون در صافی دیالیز
در روند همودياليز، خون از طریق راه عروقی موجود از بدن خارج‌شده و بعد از طریق لوله‌ای وارد دستگاه دیالیز می‌شود. سپس وارد رشته‌های توخالی به نام صافی دیالیز می‌شود. هم‌زمان مايع دياليز نیز از طریق لولۀ دیگری وارد دستگاه دیالیز شده و سپس در مسیر خود از بین رشته‌ها، جریان پیدا می‌کند.
- در هر دقیقه در حدود ۳۰۰ سی‌سی خون و ۵۰۰ سی‌سی محلول دیالیز در مسیر خود به‌صورت برعکس نسبت به یکدیگر، داخل صافی دیالیز جریان پیدا می‌کنند و این امر به‌صورت مداوم ادامه پیدا خواهد کرد. به‌این‌ترتیب، مواد زائد و آب اضافی از طریق غشاء نیمه‌تراوا که دیوارۀ رشته‌های توخالی را تشکیل می‌دهد و مابین خون و مایع دیالیز قرار دارد، از خون به داخل مایع کشیده می‌شود.
- خون بعد از تصفیه از انتهای دیگر صافي دياليز خارج می‌شود. مایع دیالیز حاوی مواد زائد و آب اضافی نیز از قسمتی که خون وارد شده، از صافی خارج می‌شود.
- در همودیالیز، خون بیمار در حدود دوازده بار از صافی برای تصفیه عبور می‌کند. بعد از گذشت چهار ساعت از همودیالیز، سطح اوره و کراتینین سرم به‌صورت قابل‌توجهی کاهش پیدا کرده، آب اضافی بدن برداشته می‌شود و سطح الکترولیت‌ها اصلاح خواهد شد.
مایع دیالیز چیست و عملکرد آن در همودیالیز کدام است؟
- دیالیزیت یا همان مایع دیالیز، مایع مخصوصی است که از آن در همودیالیز به منظور خارج کردن آب اضافی و مواد زائد بدن استفاده می‌شود.
- ترکیبات مایع دیالیز استاندارد مشابه مایع خارج سلولی است؛ اما بر اساس نیاز بیماران می‌توان ترکیب آن را تغییر داد.
- هر بیمار در یک نوبت دیالیز چهارساعته با ۱۵۰ لیتر آب در تماس قرار گرفته و تصفیه لازم صورت می‌گیرد.
همودیالیز در کجا انجام می‌شود؟
همودیالیز در بیمارستان‌ها یا مراکز دیالیز انجام می‌شود.
آیا همودیالیز دردناک است؟ در طول دیالیز بیمار چه می‌کند؟
همودیالیز اصلاً دردناک نیست. تنها در زمان واردکردن سوزن، بیمار درد خفیفی را تجربه می‌کند. هر شخص برای انجام دیالیز باید به‌صورت متوسط سه مرتبه در هفته به بیمارستان یا مراکز دیالیز مراجعه کند. در طول مدت دیالیز بیمار می‌تواند دراز بکشد، مطالعه کند، به موسیقی گوش دهد یا تلویزیون تماشا کند. بیماران حتی می‌توانند میزان کمی غذای سبک یا نوشیدنی دریافت کنند.
مشکلات اصلی در طی همودیالیز کدام است؟
افت فشارخون، تهوع و استفراغ، انقباضات عضلانی، ضعف و سردرد از مشکلات اصلی و احتمالی در روند همودیالیز هستند. برای جلوگیری از بروز این عوارض، بایستی وضعیت حجمی بیماران قبل از شروع هر نوبت ارزیابی شود. هرگونه افزایش وزن در فواصل همودیالیز و نیز در سطح الکترولیت‌های خون و هموگلوبین بیمار، بایستی به‌دقت کنترل شود.
فواید و مضرات همودیالیز کدام است؟
- ازآنجایی‌که همودیالیز توسط پرستاران و افراد باتجربه و دوره‌دیده انجام می‌شود، بیماران تحت همودیالیز در معرض کمترین عارضه قرار دارند. بسیاری از بیماران به همین دلیل همودیالیز را به دياليز صفاقی ترجیح می‌دهد.
- هموپالیز نسبت به دیالیز صفاقی سریع‌تر و مؤثرتر است.
- انجام همودیالیز در مراکز درمانی فرصت مناسبی را برای آشنایی بیماران با یکدیگر فراهم می‌کند که این امر در کاهش استرس آن‌ها مؤثر است.
اصلی‌ترین ویژگی همودیالیز، ایمنی، مؤثربودن و راحتی آن است.
مضرات همودياليز
لزوم انجام همودیالیز در مراکز مجهز، بیمار را مجبور می‌کند تا مسافتی را به‌صورت منظم برای همودیالیز طی کند. این امر خصوصاً برای آن دسته از افرادی که دور از این مراکز هستند، مشکل‌ساز خواهد بود.
- ازآنجایی‌که برنامه همودیالیز ثابت و از پیش تعیین‌شده است، بیماران مجبور هستند تمامی برنامه‌های خود را منطبق با برنامه تنظیم کنند.
- در طی همودیالیز سوزن‌زدن به دست بیمار به‌صورت مداوم، ایجاد ناراحتی می‌کند. برای کاهش درد و ناراحتی بیماران می‌توان از بی‌حس‌کننده‌های موضعی استفاده کرد.
- محدودیت مصرف مایعات، نمک، پتاسیم و فسفر بایستی در بیماران همودیالیزی مرتباً كنترل و ارزیابی شود و در صورت نیاز توسط بیماران رعایت شود.
- در صورت عدم رعایت شرایط استریل در روند همودیالیز، احتمال انتقال عفونت‌هایی مثل هپاتیت B و C وجود دارد.
بیماران همودیالیز چه‌کاری را باید یا نباید انجام دهند؟
- بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی نیازمند دياليز، بایستی طبق برنامۀ تعیین‌شده جهت انجام همودیالیز بـه مركز همودياليز مراجعه نمایند. غفلت از درمان و عدم انجام درمان‌های دیالیز به‌صورت منظم، سلامت بیماران را به خطر می‌اندازد.
- بیماران بایستی رژیم خود را به‌صورت منظم رعایت کنند. این رژیم می‌تواند شامل محدودیت مصرف مایعات، نمک، پتاسیم و فسفر باشـد
- سوءتغذیه در بیماران همودیالیز شایع بوده و این امر سلامت آنان را به خطر می‌اندازد. ارجاع این بیماران به متخصص تغذیه برای دریافت کالری و پروتئین مناسب و کافی و با نظارت پزشک خود بیمار، ضروری است.
- میزان نیاز بیماران همودیالیزی به پروتئین‌ها بیشتر از آن دسته از بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی است که دیالیز نمی‌شوند. به همین دلیل در این بیماران محدودیت پروتئین توصیه نمی‌شود.
- ممکن است برخی از بیماران نیازمند ویتامین‌های محلول در آب همانند B و C باشند. این افراد بایستی از مصرف مولتی‌ویتامین‌های موجود در بازار به‌صورت سرخود و بدون تجویز پزشک خودداری نمایند؛ چراکه احتمال وجود ویتامین‌های غیر لازم و مضر مثل ويتامين A، E و K و نبودن ویتامین‌های ضروری در این ترکیبات، وجود دارد.
اصلی‌ترین اشکال همودیالیز لزوم مراجعه منظم بیماران به مراکز همودیالیز است.
- ممکن است برحسب سطح کلسیم، فسفر و هورمون پاراتیروئید در خون، بیماران نیازمند دریافت کلسیم یا ویتامین D باشند.
- برخی تغییرات در سبک زندگی افراد ضروری است. بیماران بایستی سیگار و الکل را ترک کرده، وزن خود را کنترل نمایند و به‌طور منظم ورزش کنند.
بیماران همودیالیزی چه زمانی باید به پرستار همودیالیز یا پزشک مراجعه کنند؟
در صورت ایجاد شرایط زیر بیمار بایستی سریعاً به پزشک خود یا پرستار همودیالیز مراجعه کند:
- خونریزی از فیستول یا کاتتر
- ازبین‌رفتن نبض قابل‌لمس در زمان لمس محل فيستول
- افزایش وزن غیرقابل‌انتظار، قابل‌توجه یا ایجاد تنگی نفس
- درد سینه، کاهش یا افزایش شدید ضربان قلب
- افزایش یا کاهش شدید فشارخون
- تب و لرز، استفراغ شدید، استفراغ حاوی خون و ضعف شدید
دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی روش دیگری برای کنترل عوارض نارسایی کلیوی در بیماران مبتلا به این بیماری بوده و روشی مؤثر و پذیرفته‌شده است. همچنین دیالیز صفاقی را به‌راحتی می‌توان در منزل انجام داد.
در بیماران همودیالیزی محدودیت مصرف مایعات و نمک در بین دفعات دیالیز به منظور کنترل وزن، ضروری است.
دیالیز صفاقی چیست؟
- صفاق یک پرده نازک است که سطح داخلی حفره شکم و بین روده‌ها را می‌پوشاند.
- صفاق، غشای نیمه‌تراوای طبیعی است که امکان عبور مواد زائد و سموم از طریق آن و در زمانی که مایع دیالیز حفره شکم را پر کرده است، وجود دارد.
- به روند تصفیه خون از طریق پرده پریتوئن، دیالیز صفاقی گفته می‌شود.
انواع دیالیز صفاقی کدام است؟
دیالیز صفاقی مشتمل بر انواع زیر است:
- دیالیز صفاقی مداوم سرپایی یا CAPD
- دیالیز صفاقی اتوماتیک
۱. دیالیز صفاقی مداوم سرپایی
معنای CAPD چیست؟
- C-continuous: به معنای مداوم است. به این معنی که دیالیز در این روش در ۲۴ ساعت شبانه‌روز و ۷ روز هفته انجام خواهد شد.
- A-Ambulatory: به معنای سرپایی و بدون نیاز به بستری است. به‌این‌ترتیب که در این روش، بیمار می‌تواند در حین انجام دیالیز راه برود و فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهد.
- P- Peritoneal: همان صفاق است که در روش صفاقی به عنوان غشایی برای تصفیه خون عمل می‌کند.
- D- Dialysis: همان دیالیز که روش تصفیۀ خون در مبتلایان به نارسایی کلیوی است.
دیالیز پریتونئال مداوم سرپایی نوعی از دیالیز است که می‌تواند توسط خود بیمار و در منزل و خارج از بیمارستان انجام شود و نیازی به دستگاه دیالیز ندارد. ازآنجایی‌که در این روش بیمار وابسته به بیمارستان نبوده و احساس راحتی بیشتری می‌کند، در بسیاری از کشورها این روش را برای دیالیز انتخاب می‌کنند.
روند انجام دیالیز پریتونئال مداوم سرپایی
کاتتر دیالیز پریتونئال مداوم سرپایی: کاتتر دائمی دیالیز صفاقی، یک لوله از جنس سیلیکون است که نرم، نازک و قابل‌انعطاف بوده و حاوی سوراخ‌های متعدد در اطراف خود است. این کاتتر بایستی ۱۰ تا ۱۴ روز قبل از شروع دياليز صفاقی تعبیه شود. نقش این کاتتر همانند عملکرد فیستول در همودیالیز است.
روش انجام دیالیز پريتونئال مداوم سرپایی چگونه است؟
در این روش مایع دیالیز صفاقی از طریق کانتر وارد حفره شکمی شده و برای مدتی داخل شکم نگه داشته شده و سپس خارج می‌شود. به یک نوبت واردکردن مایع، نگه‌داشتن آن داخل حفره شکمی و خارج کردن آن، تبادل (Exchange) گفته می‌شود.
پرکردن شکم از محلول دیالیز
محلول دیالیز که در یک کیسه استریل قرار دارد به کمک جاذبه و از طریق لوله‌ای که به کاتتر وصل شده، به داخل حفره شکمی تزریق می‌شود. در این حالت، به‌طورمعمول دو لیتر مایع وارد شکم می‌شود. کیسه خالی مایع دیالیز تا شده و برای سیکل تبادل بعدی نگهداری می‌شود.
نگهداری مایع دیالیز داخل شکم (Dwell)
به زمانی اطلاق می‌شود که مایع دیالیز داخل حفره شکمی نگه داشته می‌شود تا تبادل صورت بگیرد. به‌طورمعمول این زمان بین چهار تا شش ساعت در روز و شش تا هشت ساعت در شب است. در این زمان، تصفیه خون انجام می‌شود.
پردۀ صفاق به‌صورت یک غشاء نیمه‌تراوا عمل کرده و اجازه می‌دهد تا آب اضافی، مواد زائد و سموم از خون به داخل محلول دیالیز کشیده شود. بیمار محدودیتی برای انجام حرکات و فعالیت‌های روزانه خود ندارد و به همین دلیل است که به این روش، آن سرپایی گفته می‌شود.
خروج محلول دیالیز از شکم (Drain)
وقتی زمان انجام این کار به اتمام می‌رسد، محلول دیالیز به داخل کیسه‌ای که در زیر لباس بیمار تا شده، تخلیه می‌شود و سپس کیسه پرشده را دور می‌اندازند. در نهایت بیمار وزن خود را اندازه گرفته و یادداشت می‌کند.
مایع کشیده‌شده از شکم بایستی شفاف باشد. کشیدن مایع قبلی از شکم و ورود محلول دیالیز تازه به داخل شکم، در حدود ۳۰ تا ۴۰ دقیقه زمان می‌برد. این روند بایستی سه تا پنج مرتبه در روز و یک‌مرتبه در شب انجام شود. مایعی که شب وارد حفره شکمی شده، در تمام طول شب باقی می‌ماند و صبح تخلیه می‌شود. دیالیز بایستی با رعایت تمامی نکات بهداشتی انجام شود.
۲. دیالیز صفاقی اتوماتیک
به این روش دیالیز پریتونئال خودکار نیز می‌گویند. در این نوع، روند دیالیز به کمک یک ماشین مخصوص و در منزل انجام می‌شود. ماشین به‌صورت خودکار محلول دیالیز را وارد شکم کرده و از آن خارج می‌نماید.
هر دورۀ این نوع، بین یک تا دو ساعت طول کشیده و در هر بار دیالیز باید چهار تا پنج دوره انجام شود؛ بنابراین برای این نوع، چیزی در حدود هشت تا ۱۰ ساعت زمان لازم است که این کار را در شب و زمانی که بیمار خوابیده، انجام می‌دهند. صبح روز دیالیز ماشین جدا شده و در حدود دو تا سه لیتر مایع داخل حفره شکم باقی می‌ماند. محلول باقی‌مانده عصر و قبل از شروع نوبت بعدی دیالیز از شکم خارج می‌شود.
فایده این نوع از دیالیز صفاقی عدم ایجاد هرگونه محدودیت در فعالیت‌های روزمرۀ فرد است. همچنین ازآنجایی‌که بیمار تنها یک نوبت در روز به کیسه دیالیز وصل و از آن جدا می‌شود، این روش راحتی بیشتری داشته و احتمال بروز عفونت در آن کمتر است. اگرچه این روش در برخی از کشورها گران بوده و مقرون‌به‌صرفه نیست.
محلول دیالیزی که در نوع صفاقی به کار برده می‌شود چیست؟
محلول دیالیز صفاقی نوع محلول استریل است که حاوی مواد معدنی و دکستروز (یک نوع قند) بوده و قند موجود در این محلول، امکان خارج کردن آب اضافی از شکم را فراهم می‌کند.
بر اساس غلظت قند موجود در محلول، سه نوع محلول در اغلب کشورها در دسترس است که شامل محلول 1.5، 2.5 و 4.5 درصد می‌شود. نوع محلول بر اساس نیاز فردی هر بیمار و اینکه چه میزان آب اضافی بایستی از بدن خارج شود، انتخاب می‌شود.
در محلول‌های جدید دیالیز که در برخی از کشورها در دسترس است، از مواد دیگری به جای قند استفاده شده است و لذا برای افراد دیابتی و دارای اضافه‌وزن توصیه می‌شوند. حجم محلول‌ها در کیسه‌های حاوی محلول دیالیز از یک تا 2.5 لیتر متغیر است.
مشکلات رایج در استفاده از دیالیز صفاقی کدام است؟
اگرچه بروز عفونت در این روش شیوع زیادی ندارد اما اصلی‌ترین مشکل آن بوده و شایع‌ترین عفونت ایجادشده در این روش نیز عفونت حفرۀ شکم است که به آن پریتونیت گفته می‌شود. درد شکم، تب و لرز و تیره‌شدن محلول دیالیز خارج‌شده از شکم نیز از علائم شایع پریتونیت است. برای پیشگیری از بروز این مشکل، باید نوع صفاقی در شرایط کاملاً استریل انجام شود. همچنین بیماران نباید یبوست داشته باشند.
در صورت ایجاد پریتونیت، درمان آن تجویز آنتی‌بیوتیک انجام کشت از محلول خارج‌شده از شکم (برای تنظیم نوع آنتی‌بیوتیک) و در برخی موارد و در صورت نیاز، خارج‌کردن کاتتر است. اگرچه ممکن است عفونت تنها قسمت خروجی کاتتر دياليز صفاقی را درگیر کند.
مشکل دیگری که ممکن است نوع صفاقی برای بیماران ایجاد کند، اتساع حفرۀ شکمی، ضعف عضلات شکم و در نتیجه ایجاد فتق، احتباس آب در بدن، یبوست، درد پشت، اختلال در خارج‌شدن محلول و افزایش وزن است.
بیمارانی که نوع صفاقی را انجام می‌دهند، به منظور جلوگیری از بروز سوءتغذیه و کاهش ریسک عفونت، باید رژیم پرپروتئین داشته باشند.
بدون دیدگاه