اطلاعات عمومی
تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (بیماری PCOS) چیست؟
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک اختلال هورمونی رایج در بین زنانی است که در سنین باروری قرار دارند. شیوع این بیماری در بین زنان ایرانی بین 4 تا 10 درصد است. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولا دوره‌های قاعدگی نامنظم و طولانی مدت یا سطح هورمون مردانه (آندروژن) بیش از حد دارند. تخمدان‌ها ممکن است مجموعه‌های کوچک متعددی از مایعات (فولیکول‌ها) ایجاد کنند و نتوانند به‌طور منظم تخمک‌ها را آزاد کنند. علت دقیق PCOS ناشناخته است؛ تشخیص و درمان زودهنگام همراه با کاهش وزن ممکن است خطر عوارض طولانی‌مدت مانند دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی را کاهش دهد.
علائم و نشانه‌‌ها
زنان مبتلا به تنبلی تخمدان معمولاً قبل از بلوغ علامتی ندارد. زمانی که تخمدان‌ها شروع به تولید هورمون در مقادیر قابل توجه می‌کنند. ممکن است برخی یا همه علائم زیر در فرد مبتلا وجود داشته باشد:
- قاعدگی نامنظم یا نداشتن چرخهٔ عادت ماهانه (کمتر از 8 قاعدگی در سال)
- رشد موی زائد روی صورت، سینه و پشت (هیرسوتیسم)
- آکنه
- نازک‌شدن مو
- افزایش وزن، به‌ویژه در اطراف شکم
- افزایش قند خون یا فشار خون بالا
- ناباروری
- تیره‌شدن پوست اطراف گردن، کشالهٔ ران و زیر سینه‌ها
- لکه یا زائده پوستی زیر بغل یا گردن
- ریزش مو با الگوی مردانه
- مردانه شدن صدا
سایر علائم شامل موارد زیر می‌شوند:
- درد شکم ناشی از عادت ماهانه
- قاعدگی نامنظم
- افزایش حجم و مدت خونریزی ماهانه
- لکه‌بینی
- ناباروری
- سقط مکرر جنین بدون دلیل مشخص
عوامل مؤثر در ابتلا
مقاومت به انسولین
انسولین هورمونی است که در لوزالمعده یا پانکراس تولید می‌شود و به سلول‌ها اجازه می‌دهد که از قند موجود در خون برای تامین انرژی استفاده کنند. اگر سلول‌های بیمار در برابر انسولین مقاوم باشند، نمی‌توانند قند را از خون دریافت کنند و بنابراین سطح قند خون افزایش می‌یابد. بدن نیز در پاسخ به افزایش قند خون، انسولین بیشتری تولید میکند. این انسولین اضافی ممکن است تولید آندروژن را افزایش داده و باعث ایجاد مشکل در تخمک‌گذاری شود.
سابقهٔ خانوادگی
زنانی که مادر یا خواهرشان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک یا دیابت نوع 2 هستند، بیشتر در معرض ابتلا به PCOS هستند.
وزن
اضافه وزن می‌تواند منجر به سندرم تخمدان پلی کیستیک شود و تقریبا 20 درصد از زنان مبتلا به PCOS چاق نیستند. از سوی دیگر بسیاری از زنان دارای اضافه وزن به این بیماری مبتلا نمی‌شوند.
علائم هشدار
زنان با خونریزی سنگین و طولانی مدت باید سریعا به پزشک مراجعه کنند.
تشخیص
هیچ آزمایشی برای تشخیص قطعی کیست تخمدان وجود ندارد. پزشک ابتدا در مورد سوابق پزشکی ازجمله دوره‌های قاعدگی و تغییرات وزن، زمان شروع علائم، داروهای مصرفی و سابقهٔ خانوادگی ابتلا به دیابت یا حملهٔ قلبی در سنین جوانی سوال می‌پرسد.
بررسی‌های بالینی
- اندازه‌‌گیری فشارخون
- بررسی شاخص تودهٔ بدنی (BMI)
- معاینهٔ لگن
پزشک ممکن است اندام‌های تناسلی را برای بررسی وجود توده‌ها، رشد یا سایر ناهنجاری‌ها بررسی کند. - بررسی ظاهر عمومی
بررسی پوست، چاقی مرکزی، هیرسوتیسم، آکنه و الگوی ریزش موی مردانه
بررسی‌های آزمایشگاهی
برخی آزمایش‌هایی که توسط پزشک به منظور ارزیابی این بیماری انجام می‌شود عبارتند از:
- سطح خونی هورمون hCG، پرولاکتین، FSH و 17-هیدروکسی پروژسترون
- بررسی عملکرد غده تیروئید
- در صورتی که بیمار دچار پرمویی شده است پزشک احتمالا سطح تستوسترون آزاد و تام و DHEA-S را هم بسنجد.
بررسی‌های تصویربرداری
جایگاه مهمی در تشخیص این بیماری ندارد با این حال بسته به شرایط بیمار پزشک ممکن است از سونوگرافی شکم و لگن و یا ترانس واژینال استفاده کند.
سونوگرافی
پزشک برای مشاهدهٔ کیست‌ها در تخمدان، ممکن است درخواست سونوگرافی کند. پزشک همچنین میزان ضخامت دیوارهٔ رحم را بررسی میکند. اگر پریودهای بیمار نامنظم است، ممکن است دیوارهٔ رحم ضخیم‌تر از حالت عادی باشد.
درمان
درمان دارویی
داروهای تجویزی در این بیماری چهار هدف عمده را دنبال می‌کنند: 1) تنظیم کردن دوره های قاعدگی، 2) کاهش مقاومت به انسولین، 3) کاهش میزان آندروژن‌ها، 4) کمک به باروری
قرص‌های ضد بارداری
قرص‌های ضد بارداری می‌توانند به‌منظور درمان طولانی‌مدت زنان مبتلا به کیست تخمدان که مایل به باردار شدن نیستند، استفاده شود. قرص‌های ضد بارداری خوراکی ترکیبی از هورمون‌های استروژن و پروژسترون هستند. قرص‌های ضد بارداری در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، باعث منظم‌شدن دوره‌های قاعدگی می‌شوند، سطح آندروژن‌های تولیدشده توسط تخمدان‌ها را کاهش می‌دهند و به از بین بردن آکنه و کاهش رشد موهای زائد کمک می‌کنند.
داروهای ضد بارداری خوراکی، مانند همهٔ داروها، دارای عوارض جانبی هستند. قبل از تصمیم‌گیری نهایی درمورد شروع و نحوهٔ درمان، همهٔ خطرات احتمالی و عوارض جانبی را باید با پزشک در میان گذاشت.
داروهای ضد دیابت
این دستهٔ دارویی مانند متفورمین می‌تواند سطح انسولین را در زنان مبتلا به PCOS کاهش دهد. این داروها همچنین ممکن است تولید آندروژن تخمدانی (و غلظت تستوسترون آزاد سرم) را کاهش داده و قاعدگی را به حالت عادی برگردانند.
قرص‌های ضد آندروژن
این داروها یا مانع از تولید آندروژن (همان هورمون مردانه مانند تستوسترون) در بدن می‌شوند یا فعالیت‌ها و اثرات آن را محدود می‌کنند. در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، قرص‌های ضد آندروژن می‌توانند باعث کاهش سطح آندروژن، کاهش رشد موهای زائد و کمک به از بین بردن آکنه شوند. درصورتی که بیمار با مصرف داروهای ضد بارداری به هدف درمان نرسد، داروهای ضد آندروژن مثل اسپیرونولاکتون به درمان اضافه می‌شود. اسپیرونولاکتون ممکن است برای درمان آکنه نیز استفاده شود. این محصولات معمولا به‌صورت قرص، کرم یا ژل موجود باشد.
داروهای محرک تخمک‌گذاری
در صورتی که بیمار قصد بارداری دارد، برخی داروها باعث تحریک تخمک‌گذاری در زنان مبتلا به PCOS می‌شوند. داروهای کلومیفن و لتروزول به‌صورت خوراکی و گنادوتروپین‌ها به‌صورت تزریقی طبق صلاحدید پزشک و شرایط بیمار ممکن است تجویز شوند.
درمان غیردارویی
باید با پزشک خود درباره‌ٔ برنامه‌هایی که در نظر گرفته‌اید، صحبت کنید. برای مثال، اگر قصد بارداری دارید، یا می‌خواهید آکنه‌های مرتبط با کیست تخمدان خود را از بین ببرید، باید با پزشک خود مطرح کنید. اصلاح سبک زندگی، نقش مهمی را در درمان ایفا می‌کنند. لازم به ذکر است که امروزه به‌ندرت از جراحی لاپاروسکوپی در درمان تنبلی تخمدان استفاده می‌شود.
طب سوزنی
مراکز ناباروری اغلب طب سوزنی را به‌عنوان یک درمان کمکی برای زنان مبتلا به PCOS که تحت القای تخمک‌گذاری یا لقاح آزمایشگاهی (IVF) قرار می‌گیرند، توصیه می‌کنند. با این حال، شواهد موجود نشان می‌دهد که در صورت استفاده از طب سوزنی به‌تنهایی یا همراه با کلومیفن سیترات، نرخ تولد نوزاد زنده بهبود نمی‌یابد.
لاپاروسکوپی تخمدان
لاپاروسکوپی تخمدان می‌تواند در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان باعث تخمک‌گذاری شود. از الکتروکوتر یا لیزر برای تخریب قسمت‌هایی از تخمدان استفاده می‌شود. این جراحی رایج نیست و معمولاً استفاده نمی‌شود؛ اما می‌تواند برای زنانی که پس از کاهش وزن و مصرف داروهای باروری هنوز تخمک‌گذاری ندارند، یک گزینه باشد.
لقاح آزمایشگاهی (IVF)
اگر کاهش وزن، القای تخمک‌گذاری با داروها یا الکتروکوتر لیزری تخمدان با لاپاراسکوپی ناموفق باشد، مرحلهٔ بعدی IVF است. بدون مداخلات مشترک، زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک بیشتر در معرض حاملگی چندقلویی و OHSS (سندروم تحریک بیش از حد تخمدان) هستند.
تغذیه و مکمل
اصلاح سبک زندگی، نقش مهمی را در درمان این بیماری ایفا می‌کنند. به عنوان مثال تغییرات شیوه زندگی، اصلاح رژیم غذایی، ورزش و کاهش وزن علاوه بر تحریک تخمک گذاری باعث کاهش مقاومت به انسولین هم می‌شود.
رژیم غذایی
در بیماران دارای اضافه وزن، کاهش وزن موفق‌ترین درمان است زیرا باعث بهبود عوارض قلبی عروقی، افزایش حساسیت به انسولین و بهبود الگوهای قاعدگی و ناباروری می‌شود. مشاوره در مورد سبک زندگی و تغییرات رژیم غذایی با مراجعه به متخصص تغذیه ممکن است. برنامهٔ غذایی خاصی وجود ندارد و غذاهای سرشار از فیبر می‌توانند با کاهش سرعت هضم و کاهش قند خون، با مقاومت به انسولین مبارزه کنند که در نهایت می‌تواند برای زنان مبتلا به تنبلی تخمدان مفید باشد. منابع پروتئینی بدون چربی مانند مرغ و ماهی فیبر ندارند، اما برای زنان مبتلا به کیست تخمدان بسیار مفید، سیرکننده و یک رژیم غذایی سالم هستند.
- سبزیجات پرفیبر مانند کلم بروکلی
- پروتئین بدون چربی مانند ماهی
- غذاها و ادویه‌جات ضد التهاب؛ مانند زردچوبه و گوجه‌فرنگی
غذاهایی که به کاهش التهاب کمک می‌کنند نیز ممکن است برای زنان مبتلا به تنبلی تخمدان مفید باشند. این مواد غذایی عبارتند از:
- گوجه‌فرنگی
- کلم پیچ
- اسفناج
- بادام و گردو
- روغن زیتون
- میوه‌ها مانند بلوبری و توت‌فرنگی
- ماهی‌های سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ مانند ماهی آزاد و ساردین
غذاهایی که باید از آن‌ها اجتناب کنید:
- غذاهای سرشار از کربوهیدرات تصفیه‌شده مانند نان سفید و مافین
- تنقلات و نوشیدنی‌های شیرین
- غذاهایی که ممکن است التهاب ایجاد کنند؛ مانند گوشت‌های فرآوری‌شده و قرمز
کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده باعث التهاب می‌شوند و مقاومت به انسولین را تشدید می‌کنند. به همین دلیل باید از آن‌ها اجتناب کرد یا به میزان قابل توجهی آن‌ها را محدود کرد.
مکمل‌ها
مکمل‌های غذایی بدون نسخه، به‌طور گسترده توسط افرادی که سعی در کاهش وزن دارند، استفاده می‌شود؛ اما شواهد اثربخشی و ایمنی آن‌ها محدود است. سایر مکمل‌ها نیز در درمان این بیماری اثربخشی تأییدشده‌ای ندارند.
زندگی با تنبلی تخمدان
خودمراقبتی
وضعیت سلامتی خود را ارزیابی کنید
تنبلی تخمدان خطر ابتلا به دیابت، بیماری قلبی و فشار خون بالا را افزایش می‌دهد؛ بنابراین بسیار مهم است که به‌طور مرتب وضعیت سلامت خود را ارزیابی کنید.
وزن خود را در دامنهٔ سالم حفظ کنید
مهم ترین اقدام برای درمان علائم تنبلی تخمدان، رسیدن به وزن نرمال است. در صورت داشتن اضافه وزن، از پزشک خود بخواهید که در ایجاد برنامهٔ کاهش وزن به شما کمک کند. کاهش وزن حتی به میزان 5 الی 10 درصد می‌تواند به کاهش علائم کیست تخمدان کمک کند. کاهش وزن می‌تواند سطح انسولین و آندروژن را کاهش دهد و تخمک‌گذاری را به حالت طبیعی بازگرداند.
از استعمال سیگار بپرهیزید
سیگار کشیدن برای همهٔ افراد خطرناک است؛ مخصوصاً افرادی که مبتلا به کیست‌تخمدان هستند. اگر از قرص‌های ضد بارداری برای درمان کیست تخمدان استفاده می‌کنید و در عین حال سیگار می‌کشید، در معرض خطر ابتلای به بیماری‌های قلبی هستید.
کربوهیدرات‌ها را محدود کنید
رژیم‌های پرکربوهیدرات ممکن است سطح انسولین را افزایش دهند. در صورت ابتلا به تنبلی تخمدان، از پزشک خود درمورد رژیم کم‌کربوهیدرات سؤال کنید.
ورزش
ورزش به کاهش سطح قند خون کمک میکند. اگر PCOS دارید، افزایش فعالیت روزانه و شرکت در یک برنامهٔ ورزشی منظم ممکن است مقاومت به انسولین را درمان یا حتی از آن جلوگیری کند. همچنین، به شما کمک کند وزن خود را کنترل کنید و ریسک کمتری برای ابتلا برای ابتلا به دیابت داشته باشید. ورزش می‌تواند در درمان علائم شما بسیار مفید باشد؛ به گونه‌ای که تنها با کاهش 5 درصد از وزن بدن، تخمک‌گذاری افزایش یافته و مقاومت به انسولین کاهش پیدا میکند. حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش کنید. این مقدار ورزش را حداقل ۳ روز در هفته انجام دهید.
سلامت روان
زنان مبتلا به تنبلی تخمدان بیشتر در معرض خطر ابتلا به اضطراب و افسردگی هستند. همچنین، احتمال بروز اختلالات مرتبط با غذا خوردن و همچنین اختلالات خلقی در این بیماران بیشتر است. محققان دقیقاً مطمئن نیستند که چرا افسردگی و کیست تخمدان اغلب با هم اتفاق می‌افتند. با این حال، چندین فرضیهٔ تحقیقاتی وجود دارد که علت این مسئله چیست:
مقاومت به انسولین
تقریباً ۷۰ درصد از زنان مبتلا به کیست تخمدان مقاوم به انسولین هستند؛ بنابراین سلول‌های آن‌ها آن‌طور که باید، گلوکز را دریافت نمی‌کنند. این اتفاق در نهایت می‌تواند منجر به افزایش قند خون شود. مقاومت به انسولین با افسردگی نیز همراه است؛ اگرچه دلیل دقیق آن مشخص نیست. یک نظریه این است که مقاومت به انسولین نحوهٔ تولید هورمون‌های خاصی را در بدن تغییر می‌دهد که می‌تواند منجر به استرس و افسردگی طولانی‌مدت شود.
فشار روانی
تنبلی تخمدان به خودی خود باعث ایجاد استرس می‌شود. به‌ویژه درمورد علائم ظاهری این بیماری، مانند آکنه و پرمویی صورت و بدن، این استرس می‌تواند منجر به اضطراب و افسردگی شود و به احتمال زیاد روی زنان جوان مبتلا به کیست تخمدان تأثیر بگذارد.
چاقی
زنان مبتلا به تنبلی تخمدان بیشتر از زنان دیگر مبتلا به چاقی هستند. چاقی می‌تواند منجر به افسردگی شود؛ صرف نظر از اینکه به تنبلی تخمدان مرتبط باشد یا خیر.
داروها
- متفورمین
- لوونورژسترل
- کلومیفن
- لتروزول
- مدروکسی پروژسترون
- اسپیرونولاکتون
- فیناستراید
بدون دیدگاه