اطلاعات عمومی
تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک (بیماری PCOS) چیست؟
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک اختلال هورمونی رایج در بین زنان در سنین باروری است. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک ممکن است دوره های قاعدگی نامنظم و طولانی مدت یا سطح هورمون مردانه (آندروژن) بیش از حد داشته باشند. تخمدان‌ها ممکن است مجموعه‌های کوچک متعددی از مایعات (فولیکول‌ها) ایجاد کنند و نتوانند به‌طور منظم تخمک‌ها را آزاد کنند. علت دقیق PCOS ناشناخته است؛ تشخیص و درمان زودهنگام همراه با کاهش وزن ممکن است خطر عوارض طولانی‌مدت مانند دیابت نوع 2 و بیماری‌های قلبی را کاهش دهد.
علائم و نشانه‌‌ها
تنبلی تخمدان معمولاً قبل از بلوغ علامتی ندارد. زمانی که تخمدان‌ها شروع به تولید هورمون در مقادیر قابل توجه می‌کنند. ممکن است برخی یا همه علائم زیر در فرد مبتلا وجود داشته باشد:
- قاعدگی نامنظم یا نداشتن چرخهٔ عادت ماهانه (کمتر از 8 قاعدگی در سال)
- رشد موی زائد روی صورت، سینه و پشت (هیرسوتیسم)
- آکنه
- نازک‌شدن مو و ریزش مو از سر
- افزایش وزن، به‌ویژه در اطراف شکم
- قند خون یا فشار خون بالا
- مشکل در بارداری بدون کمک پزشک
- تیره‌شدن پوست اطراف گردن، کشالهٔ ران و زیر سینه‌ها
- لکه یا زائده پوستی زیر بغل یا گردن
- ریزش مو با الگوی مردانه
- مردانه شدن صدا
سایر علائم شامل موارد زیر می‌شوند:
- درد شکم مرتبط با عادت ماهانه
- قاعدگی نامنظم
- افزایش حجم و مدت خون‌ریزی ماهانه
- لکه‌بینی
- ناباروری
- سقط مکرر جنین بدون دلیل مشخص
دریافت مشاورهٔ پزشکی آنلاین
پرسش‌های مرتبط با بیماری خود را می‌توانید از طریق «اپلیکیشن مشاوره آنلاین اکسون» با پزشکان مرتبط، مطرح کنید.
نوبت‌گیری
عوامل مؤثر در ابتلا
مقاومت به انسولین
انسولین هورمونی است که در لوزالمعده تولید می‌شود و به سلول‌ها اجازه می‌دهد از قند، منبع اصلی انرژی بدن استفاده کنند. اگر سلول‌های شما دربرابر انسولین مقاوم شوند، سطح قند خون شما افزایش می‌یابد و بدن شما انسولین بیشتری تولید می‌کند. انسولین اضافی ممکن است تولید آندروژن را افزایش داده و باعث ایجاد مشکل در تخمک‌گذاری شود.
سابقهٔ خانوادگی
زنانی که مادر یا خواهرشان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک یا دیابت نوع 2 هستند، بیشتر در معرض ابتلا به PCOS هستند.
وزن
اضافه وزن می‌تواند منجر به سندرم تخمدان پلی کیستیک شود، اما بسیاری از زنان با وزن طبیعی به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند و بسیاری از زنان دارای اضافه وزن به آن مبتلا نمی‌شوند.
علائم هشدار
در صورت داشتن علائم زیر، با پزشک خود در تماس باشید:
- ناباروری
- علائم ناشی از بالا بودن سطح آندروژن مثل رشد موهای زائد، ریزش مو و آکنه
- قائدگی نامنظم
- افزایش شدت علائم
تشخیص
هیچ آزمایشی برای تشخیص قطعی کیست تخمدان وجود ندارد. پزشک ابتدا درمورد سوابق پزشکی شما ازجمله دوره‌های قاعدگی و تغییرات وزن، زمان شروع علائم، داروهای مصرفی و سابقهٔ خانوادگی ابتلا به دیابت یا حملهٔ قلبی در سنین جوانی سوال می‌پرسد.
بررسی‌های بالینی
- اندازه‌‌گیری فشارخون
- بررسی شاخص تودهٔ بدنی (BMI)
- معاینهٔ لگن
پزشک ممکن است اندام‌های تناسلی شما را برای وجود توده‌ها، رشد یا سایر ناهنجاری‌ها بررسی کند. - بررسی ظاهر عمومی
بررسی پوست، چاقی مرکزی، هیرسوتیسم، آکنه و الگوی ریزش موی مردانه
بررسی‌های آزمایشگاهی
آزمایش خون برای بررسی سطح آندروژن، هورمون‌های تیروئیدی، پرولاکتین، کلسترول و قند خون انجام می‌شود.
بررسی‌های تصویربرداری
استفاده از روش‌های تصویربرداری در تشخیص تنبلی تخمدان جایگاهی ندارد.
سونوگرافی
پزشک برای مشاهدهٔ کیست‌ها در تخمدان، ممکن است درخواست سونوگرافی کند. پزشک همچنین میزان ضخامت دیوارهٔ رحم را بررسی می‌کند. اگر پریودهای شما نامنظم است، ممکن است دیوارهٔ رحم ضخیم‌تر از حالت عادی باشد.
درمان
درمان دارویی
داروهای تجویزی شامل داروهای کنترل‌کنندهٔ قند خون، داروهایی برای کاهش هورمون‌های مردانه و افزایش هورمون‌های زنانه و داروهای کنترل کنندهٔ آکنه، طاسی و رشد موهای زائد هستند. همچنین اگر قصد بارداری دارید، ممکن است به داروهایی که به تخمک‌گذاری کمک می‌کنند، نیاز داشته باشید.
قرص‌های ضد بارداری
قرص‌های ضد بارداری می‌توانند به‌منظور درمان طولانی‌مدت زنان مبتلا به کیست تخمدان که مایل به باردار شدن نیستند، استفاده شود. قرص‌های ضد بارداری خوراکی ترکیبی از هورمون‌های استروژن و پروژسترون هستند. قرص‌های ضد بارداری در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، باعث منظم‌شدن دوره‌های قاعدگی می‌شوند، سطح آندروژن‌های تولیدشده توسط تخمدان‌ها را کاهش می‌دهند و به از بین بردن آکنه و کاهش رشد موهای زائد کمک می‌کنند.
لطفاً توجه داشته باشید که داروهای ضد بارداری خوراکی، مانند همهٔ داروها، دارای عوارض جانبی هستند. قبل از تصمیم‌گیری نهایی درمورد شروع و نحوهٔ درمان، همهٔ خطرات احتمالی و عوارض جانبی را با پزشک خود در میان بگذارید. در صورتی که قادر به مصرف داروی‌هایی که حاوی ترکیبات پروژسترون و استروژن هستند، نیستید، پزشک از داروهایی که حاوی پروژسترون تنها هستند، استفاده می‌کند.
داروهای ضد دیابت
این دستهٔ دارویی مانند متفورمین می‌تواند سطح انسولین را در زنان مبتلا به PCOS کاهش دهد. این داروها همچنین ممکن است تولید آندروژن تخمدانی (و غلظت تستوسترون آزاد سرم) را کاهش داده و قاعدگی را به حالت عادی برگردانند.
قرص‌های ضد آندروژن
این داروها یا مانع از تولید آندروژن در بدن می‌شوند یا فعالیت‌ها و اثرات آن را محدود می‌کنند. در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، قرص‌های ضد آندروژن می‌توانند باعث کاهش سطح آندروژن، کاهش رشد موهای زائد و کمک به از بین بردن آکنه شوند. درصورتی که بیمار با مصرف داروهای ضد بارداری به هدف درمان نرسد، داروهای ضد آندروژن مثل اسپیرونولاکتون به درمان اضافه می‌شود. اسپیرونولاکتون ممکن است برای درمان آکنه نیز استفاده شود.
این محصولات ممکن است به‌صورت قرص، کرم یا ژل موجود باشد. با توجه به ایمن نبودن اسپیرونولاکتون در دوران بارداری، در صورتی که قصد بارداری دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.
با توجه به احتمال زیاد نواقص جنینی با آنتی آندروژن‌ها، برای جلوگیری از بارداری، توصیه به مصرف داروهای ضدبارداری خوراکی (OCP) می‌شود.
داروهای محرک تخمک‌گذاری
در صورتی که قصد بارداری دارید، برخی داروها باعث تحریک تخمک‌گذاری در زنان مبتلا به PCOS می‌شوند. داروهای کلومیفن و لتروزول به‌صورت خوراکی و گنادوتروپین‌ها به‌صورت تزریقی طبق صلاحدید پزشک و شرایط شما ممکن است تجویز شوند.
درمان غیردارویی
باید با پزشک خود درباره‌ٔ برنامه‌هایی که در نظر گرفته‌اید، صحبت کنید. برای مثال، اگر قصد بارداری دارید، یا می‌خواهید آکنه‌های مرتبط با کیست تخمدان خود را از بین ببرید، باید با پزشک خود مطرح کنید. اصلاح سبک زندگی، نقش مهمی را در درمان ایفا می‌کنند. لازم به ذکر است که امروزه به‌ندرت از جراحی لاپاروسکوپی در درمان تنبلی تخمدان استفاده می‌شود.
تب سوزنی
مراکز ناباروری اغلب طب سوزنی را به‌عنوان یک درمان کمکی برای زنان مبتلا به PCOS که تحت القای تخمک‌گذاری یا لقاح آزمایشگاهی (IVF) قرار می‌گیرند، ارائه می‌دهند. با این حال، شواهد موجود نشان می‌دهد که در صورت استفاده از طب سوزنی به‌تنهایی یا همراه با کلومیفن سیترات، نرخ تولد زنده را بهبود نمی‌بخشد.
لاپاروسکوپی تخمدان
لاپاروسکوپی تخمدان نوعی جراحی است که می‌تواند در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان باعث تخمک‌گذاری شود. از الکتروکوتر یا لیزر برای تخریب قسمت‌هایی از تخمدان استفاده می‌شود. این جراحی رایج نیست و معمولاً استفاده نمی‌شود؛ اما می‌تواند برای زنانی که پس از کاهش وزن و مصرف داروهای باروری هنوز تخمک‌گذاری ندارند، یک گزینه باشد.
لاپاراسکوپی تخمدان معمولاً از طریق یک برش کوچک و بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح برش کوچکی روی شکم و در قسمت ناف ایجاد می‌کند و سپس لوله‌ای را برای باد کردن شکم با مقدار کمی گاز دی اکسید کربن تعبیه می‌کند تا بتواند لاپاراسکوپ را که در سر آن یک دوربین برای مشاهدهٔ داخل بدن وجود دارد، بدون آسیب به اندام‌های داخلی، وارد کند. جراح از طریق لاپاراسکوپ اندام‌های داخلی را بررسی می‌کند. ابزارهای جراحی ممکن است از طریق همان برش یا سایر برش‌های کوچک در ناحیه لگن وارد شوند.
لقاح آزمایشگاهی (IVF)
اگر کاهش وزن، القای تخمک‌گذاری با داروها یا الکتروکوتر لیزری تخمدان با لاپاراسکوپی ناموفق باشد، مرحلهٔ بعدی IVF است. بدون مداخلات مشترک، زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک بیشتر در معرض حاملگی چندقلویی و OHSS (سندروم تحریک بیش از حد تخمدان) هستند.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
در بیماران دارای اضافه وزن، کاهش وزن موفق‌ترین درمان است زیرا باعث بهبود عوارض قلبی عروقی، حساسیت به انسولین، الگوهای قاعدگی و ناباروری می‌شود. مشاوره درمورد سبک زندگی و تغییرات رژیم غذایی با مراجعه به متخصص تغذیه ممکن است. برنامهٔ غذایی خاصی وجود ندارد و غذاهای سرشار از فیبر می‌توانند با کاهش سرعت هضم و کاهش قند خون، با مقاومت به انسولین مبارزه کنند که در نهایت می‌تواند برای زنان مبتلا به تنبلی تخمدان مفید باشد. منابع پروتئینی بدون چربی مانند مرغ و ماهی فیبر ندارند، اما برای زنان مبتلا به کیست تخمدان بسیار مفید، سیرکننده و یک رژیم غذایی سالم هستند.
- سبزیجات پرفیبر مانند کلم بروکلی
- پروتئین بدون چربی مانند ماهی
- غذاها و ادویه‌جات ضد التهاب؛ مانند زردچوبه و گوجه‌فرنگی
غذاهایی که به کاهش التهاب کمک می‌کنند نیز ممکن است برای زنان مبتلا به تنبلی تخمدان مفید باشند. این مواد غذایی عبارتند از:
- گوجه‌فرنگی
- کلم پیچ
- اسفناج
- بادام و گردو
- روغن زیتون
- میوه‌ها مانند بلوبری و توت‌فرنگی
- ماهی‌های سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ مانند ماهی آزاد و ساردین
غذاهایی که باید از آن‌ها اجتناب کنید:
- غذاهای سرشار از کربوهیدرات تصفیه‌شده مانند نان سفید و مافین
- تنقلات و نوشیدنی‌های شیرین
- غذاهایی که ممکن است التهاب ایجاد کنند؛ مانند گوشت‌های فرآوری‌شده و قرمز
کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده باعث التهاب می‌شوند و مقاومت به انسولین را تشدید می‌کنند. به همین دلیل باید از آن‌ها اجتناب کرد یا به میزان قابل توجهی آن‌ها را محدود کرد.
مکمل‌ها
مکمل‌های غذایی بدون نسخه، به‌طور گسترده توسط افرادی که سعی در کاهش وزن دارند، استفاده می‌شود؛ اما شواهد اثربخشی و ایمنی آن‌ها محدود است. سایر مکمل‌ها نیز در درمان این بیماری اثربخشی تأییدشده‌ای ندارند.
زندگی با تنبلی تخمدان
خودمراقبتی
وضعیت سلامتی خود را ارزیابی کنید
تنبلی تخمدان خطر ابتلا به دیابت، بیماری قلبی و فشار خون بالا را افزایش می‌دهد؛ بنابراین بسیار مهم است که به‌طور مرتب وضعیت سلامت خود را ارزیابی کنید.
وزن خود را در دامنهٔ سالم حفظ کنید
در صورت داشتن اضافه وزن، از پزشک خود بخواهید که در ایجاد برنامهٔ کاهش وزن به شما کمک کند. کاهش وزن حتی به میزان 5 الی 10 درصد می‌تواند به کاهش علائم کیست تخمدان کمک کند. کاهش وزن می‌تواند سطح انسولین و آندروژن را کاهش دهد و ممکن است تخمک‌گذاری را به حالت طبیعی بازگرداند.
به اندازهٔ کافی ورزش کنید
ورزش می‌تواند به ثابت نگه داشتن سطح قند خون، کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و کاهش وزن کمک کند. حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته ورزش کنید. این مقدار ورزش را حداقل ۳ روز در هفته انجام دهید.
از استعمال سیگار بپرهیزید
سیگار کشیدن برای همهٔ افراد خطرناک است؛ مخصوصاً افرادی که مبتلا به کیست‌تخمدان هستند. اگر از قرص‌های ضد بارداری برای درمان کیست تخمدان استفاده می‌کنید و در عین حال سیگار می‌کشید، در معرض خطر ابتلای به بیماری‌های قلبی هستید.
کربوهیدرات‌ها را محدود کنید
رژیم‌های پرکربوهیدرات ممکن است سطح انسولین را افزایش دهند. در صورت ابتلا به تنبلی تخمدان، از پزشک خود درمورد رژیم کم‌کربوهیدرات سؤال کنید.
ورزش
ورزش به کاهش سطح قند خون کمک می‌کند. اگر PCOS دارید، افزایش فعالیت روزانه و شرکت در یک برنامهٔ ورزشی منظم ممکن است مقاومت به انسولین را درمان یا حتی از آن جلوگیری کند. همچنین، به شما کمک کند وزن خود را کنترل کنید و ریسک کمتری برای ابتلا برای ابتلا به دیابت داشته باشید. ورزش می‌تواند در درمان علائم شما بسیار مفید باشد؛ به گونه‌ای که تنها با کاهش 5درصد از وزن بدن، تخمک‌گذاری افزایش یافته و مقاومت به انسولین کاهش پیدا می‌کند.
سلامت روان
زنان مبتلا به تنبلی تخمدان بیشتر در معرض خطر ابتلا به اضطراب و افسردگی هستند. همچنین، احتمال بروز اختلالات مرتبط با غذا خوردن و همچنین اختلالات خلقی در این بیماران بیشتر است. محققان دقیقاً مطمئن نیستند که چرا افسردگی و کیست تخمدان اغلب با هم اتفاق می‌افتند. با این حال، چندین فرضیهٔ تحقیقاتی وجود دارد که علت این مسئله چیست:
مقاومت به انسولین
تقریباً ۷۰ درصد از زنان مبتلا به کیست تخمدان مقاوم به انسولین هستند؛ بنابراین سلول‌های آن‌ها آن‌طور که باید، گلوکز را دریافت نمی‌کنند. این اتفاق در نهایت می‌تواند منجر به افزایش قند خون شود. مقاومت به انسولین با افسردگی نیز همراه است؛ اگرچه دلیل دقیق آن مشخص نیست. یک نظریه این است که مقاومت به انسولین نحوهٔ تولید هورمون‌های خاصی را در بدن تغییر می‌دهد که می‌تواند منجر به استرس و افسردگی طولانی‌مدت شود.
فشار روانی
تنبلی تخمدان به خودی خود باعث ایجاد استرس می‌شود. به‌ویژه درمورد علائم فیزیکی این بیماری، مانند آکنه و پرمویی صورت و بدن، این استرس می‌تواند منجر به اضطراب و افسردگی شود و به احتمال زیاد روی زنان جوان مبتلا به کیست تخمدان تأثیر بگذارد.
چاقی
زنان مبتلا به تنبلی تخمدان بیشتر از زنان دیگر مبتلا به چاقی هستند. چاقی می‌تواند منجر به افسردگی شود؛ صرف نظر از اینکه به تنبلی تخمدان مرتبط باشد یا خیر.
داروها
- متفورمین
- لوونورژسترل
- کلومیفن
- لتروزول
- مدروکسی پروژسترون
- اسپیرونولاکتون
- فیناستراید
