اطلاعات عمومی
ناباروری در زنان چیست؟
نازایی به‌معنای باردار‌نشدن، با وجود داشتن رابطۀ جنسی مکرر و محافظت‌نشده به‌مدت حداقل یک سال است. علت نازایی در حدود یک‌سوم مواقع از طرف زنان و در یک‌سوم دیگر مربوط به هردو طرف است. در سایر موارد، علت ناشناخته است.
تشخیص دلیل نازایی زنان دشوار است. بسته به علت نازایی، درمان‌های زیادی وجود دارد. بسیاری از زوج‌های نابارور، بدون هیچ درمانی برای بچه‌‌دارشدن اقدام می‌کنند.
انواع نازایی
ناباروری اولیه
زنی که هرگز باردار نشده است و پس از یک سال رابطۀ جنسی بدون استفاده از روش‌های کنترل بارداری، باردار نمی‌شود.
ناباروری ثانویه
ناباروری ثانویه زمانی اتفاق می‌افتد که یک زن نتواند پس از حداقل یک بارداری موفق، دوباره باردار شود.
عوامل مؤثر در ابتلا
عوامل زیر خطر ناباروری را در هر دو جنسیت افزایش می‌دهند:
- سن (بالای ۳۵ سال در زنان یا بالای ۴۰ سال در مردان)
- دیابت
- اختلالات خوردن ازجمله بی‌اشتهایی عصبی، بولیمیا یا اختلال پرخوری
- اعتیاد به مصرف الکل
- قرارگرفتن در معرض سموم محیطی مانند سرب و آفت‌کش‌ها
- فعالیت بدنی سنگین و ورزش بیش‌ازحد
- پرتودرمانی یا سایر روش‌های درمانی برای سرطان
- بیماری‌های مقاربتی (STDs)
- سیگار‌کشیدن
- استرس
- سوء‌مصرف موادمخدر
- چاقی یا کمبود وزن
عوامل زیر در نازایی زنان نقش دارند:
- قاعدگی غیرطبیعی
- مسدودشدن لوله‌های فالوپ
- بیماری سلیاک
- بیماری‌های کلیوی
- سابقۀ بارداری خارج رحمی (بارداری در لوله‌ها)
- بیماری التهابی لگن
- اختلالات غدۀ هیپوفیز مانند سندرم کوشینگ
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، کیست تخمدان و نارسایی اولیۀ تخمدان
- کم‌خونی داسی‌شکل
- بیماری‌های رحم ازجمله اندومتریوز، فیبروم رحم و پولیپ رحم
- بیماری‌های تیروئید
علائم و نشانه‌ها
علامت اصلی ناباروری، ناتوانی در باردارشدن است. چرخۀ قاعدگی بسیار طولانی (۳۵ روز یا بیشتر)، بسیار کوتاه (کمتر از ۲۱ روز)، قاعدگی نامنظم یا عدم قاعدگی ممکن است به‌معنی اختلال در تخمک‌گذاری باشد. البته بسیاری از بیماران هیچ علامت دیگری ندارند.
علائم هشدار
اگر حداقل یک سال به‌طور مرتب برای بارداری تلاش کرده‌اید اما باردار نمی‌شوید، به پزشک مراجعه کنید؛ در غیر این صورت، نیازی به مراجعه به پزشک نیست. با‌این‌حال، بانوانی که شرایط زیر را دارند، باید به پزشک مراجعه کنند:
- سن بالای ۳۵ سال و تلاش ناموفق برای بارداری به‌مدت حداقل شش ماه
- سن بالای ۴۰ سال
- پریودهای نامنظم یا عدم قاعدگی
- پریودهای بسیار دردناک
- ابتلا به اختلالات ناباروری
- ابتلا به آندومتریوز یا بیماری التهابی لگن
- سقط‌های مکرر
- سابقۀ درمان سرطان
تشخیص
باروری در زنان به آزادسازی تخمک‌های سالم توسط تخمدان‌ها بستگی دارد. تخمک‌ها در دستگاه تناسلی باید به لوله‌های فالوپ رفته و برای لقاح به اسپرم بپیوندند. تخمک بارورشده به رحم می‌رود و در دیوارۀ داخلی رحم لانه‌گزینی می‌کند. آزمایش ناباروری زنان، وجود اختلال در هریک از این فرایندها را بررسی می‌کنند.
در صورت نیاز، پزشک معاینۀ فیزیکی مثل معاینۀ زنان انجام می‌دهد.
بررسی‌های بالینی
پزشک با توجه به علائم بیمار و در صورت نیاز به بررسی بیماری‌های رحمی، درخواست هیستروسکوپی می‌کند. در طول هیستروسکوپی، پزشک از یک لولۀ نازک، منعطف و مجهز به نور برای معاینۀ رحم استفاده می‌کند تا هرگونه ناهنجاری احتمالی را مشاهده کند.
بررسی‌های آزمایشگاهی
- تست تخمک‌گذاری: این آزمایش خون با اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها مشخص می‌کند که آیا تخمک‌گذاری انجام می‌شود یا خیر.
- آزمایش ذخیرۀ تخمدان: این آزمایش مقدار تخمک‌های موجود برای تخمک‌گذاری را تعیین می‌کند.
- سایر آزمایش‌های هورمونی: سایر آزمایش‌های هورمونی، سطح هورمونهای مربوط به تخمک‌گذاری و همچنین هورمونهای هیپوفیز را که فرایندهای تولیدمثل را کنترل می‌کنند، بررسی می‌کند.
بررسی‌های تصویربرداری
هیستروسالپنگوگرافی (عکس‌برداری رنگی از رحم)
هیستروسالپنگوگرافی (HSG) وضعیت رحم و لوله‌های فالوپ را ارزیابی کرده و انسداد یا سایر اختلالات را بررسی می‌کند. در این روش، با تزریق مادۀ حاجب، تصاویر ثبت‌شده با کمک اشعۀ ایکس از وضوح بیشتری برخوردار خواهند بود. این تصاویر، طبیعی‌‌بودن حفرۀ رحم و خروج مایع کنتراست از لوله‌های فالوپ را نشان می‌دهند.
سایر روش‌های تصویربرداری
- سونوگرافی لگن بیماری‌های رحم یا تخمدان را بررسی می‌کند.
- گاهی از سونوهیستروگرافی برای مشاهدۀ جزئیات داخل رحم که در سونوگرافی معمولی دیده نمی‌شوند، استفاده می‌شود.
لاپاراسکوپی
لاپاراسکوپی یک روش جراحی با حداقل تهاجم است. در لاپاراسکوپی یک برش کوچک در زیر ناف ایجاد می‌کنند و یک دستگاه کوچک (لاپاراسکوپ) برای مشاهده و بررسی لوله‌های فالوپ، تخمدان‌ها و رحم وارد بدن می‌شود. لاپاراسکوپی می‌تواند اندومتریوز، اسکار، انسداد یا هرگونه اختلال در لوله‌های فالوپ و مشکلات تخمدان‌ها و رحم را شناسایی کند.
درمان
درمان ناباروری به علت ناباروری، سن بیمار، مدت‌زمان نازایی و ترجیحات بیمار بستگی دارد. از‌آنجایی‌که ناباروری نوعی اختلال پیچیده است، انتخاب نوع درمان به شرایط مالی، جسمی، روانی و زمانی بیمار بستگی دارد.
درمان دارویی
کلومیفن
این داروی خوراکی باعث آزادسازی بیشتر هورمونهای FSH و LH از غدۀ هیپوفیز، و درنتیجه تحریک رشد فولیکول‌های حاوی تخمک در تخمدان می‌شود و از این طریق، تخمک‌گذاری را تحریک می‌کند. کلومیفن سیترات، اولین درمان برای زنان جوان‌تر از ۳۹ سال است که به PCOS مبتلا نیستند.
گنادوتروپین‌ها
گنادوتروپین دارویی تزریقی است و تخمدان را برای تولید چندین تخمک تحریک می‌کند. ازجمله گنادوتروپین‌ها می‌توان به گنادوتروپین یائسگی انسانی یا hMG و FSH اشاره کرد.
یک گنادوتروپین دیگر، گنادوتروپین جفتی انسانی است. این گنادوتروپین برای بالغ‌شدن تخمک‌ها و تحریک آزادسازی آن‌ها در زمان تخمک‌گذاری استفاده می‌شود. نگرانی‌هایی دربارۀ استفاده از این گنادوتروپین و افزایش احتمال بارداری چند‌قلویی و زایمان زودرس وجود دارد.
متفورمین
این دارو زمانی تجویز می‌شود که مقاومت به انسولین، علت شناخته‌شده یا مشکوک ناباروری باشد. معمولاً در زنان مبتلا به PCOS از متفورمین استفاده می‌شود. متفورمین به بهبود مقاومت در برابر انسولین کمک می‌کند و می‌تواند احتمال تخمک‌گذاری را افزایش دهد.
لتروزول
لتروزول به دسته‌ای از داروها با عنوان مهارکننده‌های آروماتاز تعلق دارد و به روشی مشابه کلومیفن عمل می‌کند. لتروزول معمولاً برای زنان جوان‌تر از ۳۹ سال که مبتلا به PCOS هستند، تجویز می‌شود.
بروموکریپتین
بروموکریپتین یک آگونیست دوپامین است. زمانی که دلیل اختلال در تخمک‌گذاری، تولید بیش از حد پرولاکتین توسط غدۀ هیپوفیز است (هیپرپرولاکتینمی) می‌توان از بروموکریپتین کمک گرفت.
درمان غیردارویی
چندین روش جراحی وجود دارد که باروری در زنان را بهبود می‌بخشد؛ با‌این‌حال، این روزها به دلیل موفقیت سایر روش‌های درمانی، جراحی برای درمان نازایی شایع نیست. روش‌های جراحی عبارت‌اند از:
جراحی لاپاراسکوپی یا هیستروسکوپی
در طی این روش‌های جراحی، اصلاح مشکلات مربوط به آناتومی رحم، از‌بین‌بردن چسبندگی‌های لگنی یا رحمی و برداشتن پولیپ‌های آندومتر و برخی از انواع فیبروم‌ها انجام می‌شود.
جراحی‌های لولۀ فالوپ
اگر لوله‌های فالوپ مسدود یا پر از مایع باشد، پزشک جراحی لاپاراسکوپی را برای برداشتن چسبندگی، متسع‌کردن لوله یا ایجاد یک دهانۀ جدید توصیه می‌کند. این جراحی، روش درمانی روتین نیست؛ زیرا میزان موفقیت در بارداری معمولاً با لقاح آزمایشگاهی (IVF) بهتر است.
برداشتن لوله‌ها یا مسدودکردن لوله‌های نزدیک به رحم، می‌تواند شانس بارداری با IVF را افزایش دهد.
سایر روش‌های کمک به باروری
متداول‌ترین روش‌های کمک‌باروری عبارت‌اند از:
- تلقیح داخل رحمی اسپرم (IUI): در طول IUI، میلیون‌ها اسپرم سالم در حوالی زمان تخمک‌گذاری در داخل رحم گذاشته می‌شوند.
- فناوری کمک‌باروری (ART): این روش‌ها شامل بازیابی تخمک‌های بالغ، لقاح آن‌ها با اسپرم در آزمایشگاه و سپس انتقال جنین‌ها به داخل رحم پس از لقاح است. IVF مؤثرترین فناوری کمک‌باروری است.
یک چرخۀ IVF چندین هفته طول می‌کشد و به آزمایش خون مکرر و تزریق روزانۀ هورمون نیاز دارد.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
جهت کسب آمادگی برای بارداری و افزایش احتمال باروری، وزن خود را در محدودۀ سالم حفظ کنید. منابع اسید فولیک، آهن و سایر مواد مغذی مهم را در رژیم خود قرار دهید.
با دستیابی به وزن مناسب و حفظ آن، شانس بارداری را افزایش دهید. افزایش وزن، سطح هورمون‌ها را تغییر می‌دهد و در روند تخمک‌گذاری اختلال ایجاد می‌کند. کاهش وزن، باروری را در زنانی که اضافه‌وزن دارند یا چاق هستند و شاخص تودۀ بدنی (BMI) مساوی ۲۵ یا بیشتر از آن دارند، بهبود می‌دهد.
از سوی دیگر، برخی از زنانی که وزن پایین با BMI زیر ۱۸/۵ دارند (BMI طبیعی ۱۸/۵ تا ۲۴/۹ است)، چرخه‌های قاعدگی نامنظم را تجربه می‌کنند و در برخی از آن‌ها تخمک‌گذاری متوقف می‌شود.
کسانی که به اختلالات غذاخوردن مبتلا هستند یا از رژیم‌های غذایی سخت پیروی می‌کنند، بیشتر در معرض خطر ناباروری هستند. برای پیروی از یک رژیم غذایی مناسب، با متخصص تغذیه مشورت کنید.
رژیم غذایی مناسب برای باروری
- مصرف کمتر چربی ترانس و جایگزین‌کردن چربی‌های اشباع‌نشده مانند روغن زیتون
- مصرف کمتر پروتئین‌های حیوانی و مصرف بیشتر پروتئین‌های گیاهی
- مصرف غذاهای غنی از فیبر و کربوهیدرات‌هایی با شاخص گلیسمی پایین (ازجمله غلات کامل)
- مصرف بیشتر منابع گیاهی حاوی آهن و کاهش مصرف منابع حیوانی حاوی آهن مانند گوشت قرمز
- مصرف روزانۀ مولتی ویتامین‌ها
- جایگزین‌کردن لبنیات کم‌چرب به‌جای لبنیات پرچرب
مکمل‌ها
اسید فولیک
اسید فولیک توانایی باروری را افزایش نمی‌دهد؛ اما زنانی که قصد بارداری دارند، باید روزانه 1 میلی‌گرم اسید فولیک از مکمل‌ها دریافت کنند (اگر مصرف مکمل‌هایی ازجمله اسید فولیک را در نظر دارید، ابتدا با پزشک صحبت کنید) و غذاهایی مانند سبزیجات با برگ سبز تیره و غلات غنی‌شده را به رژیم خود اضافه کنند. اسید فولیک برای جلوگیری از نقص لولۀ عصبی (NTD) در جنین نیاز است.
برای کسب اطلاعات بیشتر درمورد مواد غذایی مناسب برای باروری و داشتن یک برنامۀ غذایی مناسب، با متخصص تغذیه مشورت کنید.
مصرف کافی آهن
براساس نتایج حاصل از برخی مطالعات، الگوی غذایی غنی از آهن شامل سبزیجات و مکمل‌ها، احتمال ناباروری مربوط به تخمک‌گذاری را کاهش می‌دهد. اختلال در تخمک‌گذاری، تنها یکی از علل ناباروری است.
لوبیا، عدس، اسفناج، غلات غنی‌شده، برنج غنی‌شده و غلات کامل، از جمله منابع گیاهی آهن محسوب می‌شوند. با مصرف منابعی مانند مرکبات، فلفل دلمه‌ای یا انواع توت‌ها که دارای ویتامین C هستند، جذب آهن را افزایش دهید.
زندگی با ناباروری
خودمراقبتی
موارد زیر شانس بارداری در زنان را افزایش می‌دهد:
ترک سیگار
دخانیات تأثیر منفی زیادی بر سلامت بدن، توانایی باروری و سلامت جنین دارد. اگر سیگار می‌کشید و قصد بارداری دارید، همین حالا سیگار را ترک کنید.
خودداری از مصرف الکل و موادمخدر
این مواد بر توانایی باردارشدن تأثیر می‌گذارند. اگر می‌خواهید باردار شوید، از مصرف الکل خودداری کنید و از مواد مخدر استفاده نکنید.
محدودیت مصرف کافئین
زنانی که قصد بارداری دارند، باید مصرف کافئین را محدود کنند. از پزشک خود درمورد مصرف درست و به اندازهٔ کافئین راهنمایی بخواهید.
ورزش
ورزش‌کردن به‌طور منظم مهم است، اما ورزش شدید، به‌طوری که پریود را تحت‌تأثیر قرار دهد یا متوقف کند، بر باروری تأثیر منفی می‌گذارد.
حفظ وزن سالم
اضافه‌وزن یا کمبود وزن بر تولید هورمون‌ها تأثیر می‌گذارد و ممکن است باعث نازایی شود.
ورزش
ورزش و BMI پایین
BMI کمتر ۱۸/۵ نشان‌دهندهٔ وزن بسیار کم است. دلایل زیادی برای وزن پایین وجود دارد. یکی از دلایل، ورزش زیاد و شدید و همچنین دریافت‌نکردن کالری کافی برای جایگزینی انرژی مصرف‌شده در ورزش است.
ورزش شدید با از‌دست‌دادن بیش از حد چربی بدن، تخمک‌گذاری را متوقف می‌کند و باعث اختلال در باروری می‌شود. همچنین، BMI پایین خطراتی برای سلامتی در دوران بارداری دارد.
اگر مشکل نازایی یا پریودهای نامنظم دارید، باید سطح فعالیت خود را به میزان متوسط کاهش دهید و برای جایگزینی انرژی مصرف‌شده در طول ورزش، غذای کافی مصرف کنید.
ورزش و IVF
IVF یک تکنیک کمک به باروری است. به‌طور کلی، توصیه‌های ورزشی برای کسانی که تحت درمان با IVF هستند، مانند کسانی است که بدون درمان برای بارداری تلاش می‌کنند.
فعالیت بدنی در سطح متوسط، ایمن است و سبب ناباروری نمی‌شود. اگر به‌دلیل مشکلات تخمک‌گذاری، تحت درمان با IVF هستید و ورزش با شدت بالا در برنامۀ روتین شماست، توصیه می‌شود که شدت ورزش را به سطح متوسط کاهش دهید.
سلامت روان
استرس به‌تنهایی باعث ناباروری نمی‌شود. با‌این‌حال، استرس در توانایی زنان برای باردارشدن تداخل ایجاد می‌کند. تحقیقات نشان داده است که زنان با سابقهٔ افسردگی، دو برابر بیشتر از سایر زنان، در معرض نازایی هستند.
همچنین، اضطراب، زمان لازم برای موفقیت در بارداری را طولانی می‌کند. مطالعات انجام‌شده دربارهٔ زنان تحت درمان با IVF نشان داد که استرس میزان موفقیت در بارداری را کاهش می‌دهد.
ناباروری و تلاش برای درمان آن، برای برخی افراد از نظر جسمی و روحی خسته‌کننده است. برای مقابله با فرازو‌نشیب‌های پیش رو در طول آزمایش‌ها و درمان ناباروری، موارد زیر را در نظر بگیرید:
- از پزشک خود بخواهید مراحل درمان را توضیح دهد. درک این فرایند به کاهش اضطراب کمک می‌کند.
- اگرچه ناباروری مسئله‌ای کاملاً شخصی است، اما از شریک زندگی خود، اعضای خانواده، دوستان صمیمی خود یا یک متخصص برای حمایت بیشتر کمک بگیرید.
- گزینه‌های جایگزین مانند فرزندخواندگی، اسپرم یا تخمک اهدایی را در نظر بگیرید؛ زیرا این اقدامات، اضطراب هنگام درمان و همچنین ناامیدی را در صورت شکست در درمان، کاهش می‌دهد.
چگونه می‌توان با استرس ناشی از نازایی مقابله کرد؟
- با افرادی با شرایط مشابه صحبت کنید. اختلال خود را درک کنید و درمورد گزینه‌های درمانی از پزشک خود سؤال کنید.
- درمورد احساسات و نیازهایتان با شریک زندگی خود صحبت کنید و درک کنید که شاید همسر شما احساس متفاوتی داشته باشد و با روش دیگری با این احساسات کنار بیاید. درمورد اختلافات خود صحبت کنید و از درگیری اجتناب کنید.
- به برقراری ارتباط با خانواده و دوستان خود ادامه دهید و از منزوی‌شدن خودداری کنید. می‌توانید بدون وارد‌شدن به جزئیات، دربارۀ وضعیت خود صحبت کنید و به دیگران بگویید چگونه می‌توانند از شما حمایت کنند.
- تکنیک‌های آرام‌سازی ذهن را تمرین کنید؛ تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا و… به برقراری آرامش کمک می‌کنند. این تکنیک‌ها می‌توانند به مقابله با هر نوع استرس ازجمله استرس مربوط به ناباروری کمک کنند.
- رژیم سالم داشته باشید، به‌طور منظم ورزش کنید، خواب کافی داشته باشید و زمانی را برای تفریح در نظر بگیرید.
- بروز استرس هنگام برقراری رابطهٔ جنسی بین زوج‌های نابارور رایج است؛ زیرا تمرکز این دسته از افراد، به‌دلیل پیش‌زمینهٔ ذهنی‌ای که از خود دارند، به‌سمت فرزندآوری و انجام وظیفه رفته و از لذت اصلی رابطهٔ زناشویی غافل می‌مانند. برای مقابله با این مسئله، به زوج‌ها پیشنهاد می‌شود که تلاشِ صرف برای فرزندآوری را متوقف کنند و بین تولیدمثل و رابطهٔ زناشویی تفاوت قائل شوند.
داروها
- کلومیفن
- فولیتروپین آلفا
- لتروزول
بدون دیدگاه