سکته قلبی

اطلاعات عمومی

سکته قلبی (آنفارکتوس میوکارد) چیست؟

سکته قلبی (Heart Attack) که در علم پزشکی به آن آنفارکتوس میوکارد (Myocardial Infarction) می‌گویند، یکی از فوریت‌های پزشکی مرگ‌بار است. هنگام بروز آنفارکتوس میوکارد یا اِم‌آی (MI)، عضلهٔ قلب شروع به از‌کار‌افتادن می‌کند؛ زیرا جریان خون کافی دریافت نمی‌کند.

معمولاً انسداد در شریان‌هایی که تأمین خون برای قلب را بر‌عهده دارند، باعث بروز سکته قلبی می‌شود. اگر پزشک نتواند جریان خون را بلافاصله برگرداند، امکان دارد سکته قلبی به آسیب دائمی و مرگ منجر شود.

علائم و نشانه‌ها

شدت بروز علائم انفارکتوس میوکارد در افراد متفاوت است:

• علائم خفیف
• علائم شدید
• بدون علامت

علائم رایج بروز سکته قلبی عبارتند از:

• درد در ناحیهٔ قفسهٔ سینه به صورتی‌ که ممکن است فرد احساس فشار، تنگی و گرفتگی، درد، فشرده‌شدن یا تیر‌کشیدن در این ناحیه کند.
• درد یا ناراحتی منتشر‌شونده؛ این درد ممکن است به شانه، بازو، کمر، گردن، فک، دندان و گاهی قسمت فوقانی شکم انتشار پیدا کند.
• عرق سرد

• خستگی

• سوزش سرِ دل یا سوء هاضمه

• گیجی یا سرگیجهٔ ناگهانی

• تهوع

• تنگی نفس

علائم خاص بروز سکته قلبی در زنان

بیماران زن ممکن است علائمی خاص مانند درد کوتاه یا شدید در گردن، بازو یا کمر را هم احساس کنند. گاهی‌اوقات ایست قلبی (Cardiac Arrest) اولین نشانهٔ بروز سکته قلبی به‌حساب می‌آید.

زمان بروز علائم سکته قلبی

بعضی از حملات قلبی به‌طور‌ ناگهانی رخ می‌دهند. اما بسیاری از افراد علائم و نشانه‌های هشداردهنده را چندین ساعت، روز یا هفته جلوتر تجربه می‌کنند.

اگر درد  و فشار در ناحیهٔ قفسهٔ سینه که به آن آنژین صدری نیز گفته می‌شود، ادامه یابد و با استراحت رفع نشود، ممکن است یکی از نشانه‌های ابتدایی و هشداردهندهٔ بروز سکته قلبی در فرد باشد.

کاهش موقتی جریان خونی که به‌ سمت قلب می‌رود، به بروز آنژین (Angina) می‌انجامد.

عوامل مؤثر در ابتلا

• افرادی که به پرفشاری خون (Hypertension) مبتلا هستند.
• افراد دارای سطوح پایین کلسترول HDL یا کلسترول خوب، سطوح بالای کلسترول LDL یا کلسترول بد و سطوح بالای تری گلیسیرید هستند.
• زنان و مردان مسن‌تر
• افرادی که سابقه خانوادگی بیماری قلبی دارند. این امر به ویژه در صورتی صادق است که بیماری قلبی قبل از 55 سالگی شروع شده باشد.
• افرادی که به دیابت مبتلا هستند.
• زنانی که یائسه شده‌اند.
• به‌طور‌کلی، خطر بروز سکته قلبی در مردان جوان نسبت‌به زنان بیش‌تر است. البته پس از یائسگی، زنان نیز به‌اندازهٔ مردان در معرض خطر هستند.
• افراد سیگاری
• افرادی که استرس زیادی را تحمل می‌کنند.
• افرادی که الکل می‌نوشند.
• افرادی که شیوهٔ زندگی کم‌تحرک دارند.
• افرادی که به‌میزان ۳۰ درصد یا بیش‌تر اضافه‌وزن دارند.
• افرادی که میزان مصرف چربی‌های اشباع‌شده در رژیم‌غذایی آن‌ها بالا است.

علائم هشدار

• اگر احساس می‌کنید که دچار حمله قلبی شده‌اید ، بلافاصله با ۱۱۵ یا اورژانس تماس بگیرید.
• اگر به خدمات اورژانس دسترسی ندارید، فرد دیگری باید شما را به نزدیک‌ترین بیمارستان منتقل کند.
• تا حد امکان در این شرایط نباید رانندگی کنید و باید از بستگان و آشنایان کمک بگیرید؛ فقط در صورتی که هیچ راهکاری نداشتید خودتان رانندگی کنید.

مصرف نیتروگلیسیرین

فقط در صورتی که پزشک برای شما تجویز کرده است، نیتروگلیسرین (Nitroglycerin) بخورید. هنگامی‌که منتظر کمک اورژانس مانده‌‌اید، نیتروگلیسیرین را طبق دستور پزشک و همکاران اورژانس مصرف کنید.

مصرف آسپرین

در صورتی که پزشک برای شما آسپرین تجویز کرده است، آسپرین (Aspirin) بخورید. مصرف آسپرین در‌طول سکته قلبی از ایجاد لخته خون جلوگیری می‌کند و ممکن است آسیب قلبی را کاهش دهد.

ممکن است آسپرین و نیتروگلیسرین با سایر داروها تداخل ایجاد کند؛ بنابراین تنها زمانی آن‌ها را مصرف کنید که پزشک یا پرسنل اورژانس به شما گفته باشد.

تشخیص

بررسی‌های بالینی

پزشکان معمولاً سکته قلبی را در موقعیت اتاق اورژانس تشخیص می‌دهند. کلیهٔ افرادی که علائم سکته قلبی دارند، باید معاینهٔ فیزیکی شوند که شامل بررسی ضربان قلب، سطوح اکسیژن خون و فشار‌ خون و همچنین گوش‌دادن به صدای قلب و ریه‌هاست.

سابقه و علائم

پزشک همچنین دربارهٔ علائمی که تجربه کرده‌اید، می‌پرسد؛ ممکن است از همراه شما نیز بخواهد تا آن‌چه را که رخ داده است، شرح دهد.

بررسی‌های آزمایشگاهی

آزمایش‌های خون

تقریباً همیشه آسیبی که هنگام بروز سکته‌های قلبی به سلول‌های عضلهٔ قلب وارد می‌شود، به آزاد‌شدن مارکر قلبی تروپونین (Troponin) در جریان خون می‌انجامد. یکی از مورد‌ اطمینان‌ترین روش‌های تشخیص حملات قلبی، انجام آزمایش‌های خونی است که به‌دنبال این مارکر هستند.

 بررسی‌های تصویربرداری

سی‌تی‌اسکن قلب (CT Scan)

در این روش که به آن توموگرافی کامپیوتری (Computed Tomography) نیز می‌گویند، از قلب شما تصاویر با جزئیات بالا ایجاد می‌شود.

ام‌آر‌آی قلب (MRI)

روشی است که با استفاده از یک میدان مغناطیسی قوی و پردازش کامپیوتری از قلب شما تصویر‌برداری می‌کند.

اسکن هسته‌ای قلب (Nuclear Scan)

در طی تصویربرداری با اسکن هسته‌ای قلب که به آنژیوگرافی (Angiography) شباهت دارد، مادهٔ رادیواکتیو درون خون شما تزریق می‌شود.

تفاوت اسکن هسته ای با آنژیوگرام این است که از روش‌های کامپیوتری مانند سی‌تی‌اسکن (CT) و پِت‌اسکن استفاده می‌کند.

اکوکاردیوگرام

اکوکاردیوگرام با استفاده از امواج صوتی (اولتراسوند) تصویر از داخل و خارج قلب شما تهیه می‌کند.

الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب (EKG یا ECG)

یکی از اولین تست‌هایی است که وقتی با علائم سکته قلبی به اورژانس مراجعه کنید، انجام می‌شود.

آنژیوگرافی

در طی این مداخله بخش‌هایی با جریان‌خون کم یا بدون جریان خون را نشان داده می‌شود.

 درمان

درمان دارویی

داروهایی که در درمان سکته قلبی استفاده می‌شوند، عبارتند از:

آسپرین

آسپرین روند لخته‌شدن خون را کاهش می‌دهد. این دارو به عبور جریان خون از شریان باریک‌شده کمک می‌کند.

ترومبولیتیک و فیبرینولیتیک

داروهای حل‌کنندهٔ لخته شامل ترومبولیتیک‌ها و فیبرینولیتیک‌ها نیز در درمان سکته قلبی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

داروهای ترومبولیتیک تجزیه‌کنندهٔ لخته‌های خون در رگ‌ها هستند. همچنین فیبرینولیتیک‌ها یا داروهای شکنندهٔ فیبرین نیز برای حل‌کردن لخته‌های خون استفاده می‌شوند.

پس از بروز سکته قلبی، هر‌چه داروی ترومبولیتیک سریع‌تر به بیمار داده شود، قلب کمتر صدمه می‌بیند و احتمال نجات فرد نیز بیشتر می‌شود.

سایر داروهای رقیق‌کنندهٔ خون

یکی از داروهایی که ممکن است به‌صورت IV یا تزریقی استفاده شود، هپارین (Heparin) نام دارد. هپارین چسبندگی خون را کم می‌کند، بنابراین احتمال ایجاد لخته کاهش می‌یابد.

نیتروگلیسرین

این دارو عروق خونی را گشاد می‌کند؛ همچنین جریان خون به‌ سمت قلب را بهبود می‌بخشد. نیتروگلیسرین برای مداوای درد در ناحیهٔ قفسهٔ سینه (آنژین صدری) کاربرد دارد. 

نیتروگلیسیرین به‌صورت فرآورده‌های خوراکی (زیر‌زبانی و قرص معمولی) و فرآوردهٔ تزریقی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مورفین

مورفین (Morphine) زمانی استفاده می‌شود که درد سینه با نیتروگلیسرین تسکین پیدا نکند.

مسدودکنندهٔ گیرندهٔ آدرنرژیک بتا (بتابلاکرها)

بتابلاکرها (Beta Blocker) ضربان قلب را کند می‌کنند و فشار‌خون را کاهش می‌دهند. این داروها می‌توانند میزان آسیبی را که به عضلهٔ قلب وارد می‌شود، محدود کنند و از بروز سکته‌های قلبی در آینده نیز پیشگیری کنند.

مهارکنندهٔ آنزیم تبدیل‌کنندهٔ آنژیوتانسین

مهارکنندهٔ آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین (ACE-Inhibitor) فشار خون را پایین می‌آورد و فشار وارد‌شده بر قلب را کاهش می‌دهد.

استاتین‌ها

استاتین‌ها (Statins) به کاهش سطوح کلسترول ناسالم کمک می‌کنند. کلسترول بسیار بد (لیپوپروتئین کم‌چگالی یا LDL) می‌تواند شریان‌ها را مسدود کند.

درمان غیردارویی

اگر تجربهٔ سکته قلبی داشته‌اید، ممکن است برای باز‌کردن شریان مسدود‌شده، پزشک جراحی توصیه کند. این مداخلات عبارتند از:

آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری

آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری برای باز‌کردن شریان‌های مسدود‌شدهٔ قلب انجام می‌شود. این روش مداخلهٔ عروق کرونر از راه پوست (PCI) نیز نامیده می‌شود.

هنگام آنژپلاستی، پزشک متخصص قلب و عروق لولهٔ نازک انعطاف‌پذیری (کاتِتِر) را به‌ سمت قسمت باریک شده شریان قلب هدایت می‌کند. بالونی کوچک برای کمک به گشاد‌کردن شریان مسدود و تقویت جریان خون باد می‌شود.

ممکن است در‌ طول آنژیوپلاستی، لولهٔ سیمی مشبک کوچکی (استَنت) در شریان قرار داده شود. استنت به باز نگه‌داشتن شریان کمک می‌کند. استنت خطر تنگی مجدد شریان را پایین می‌آورد. برخی از استنت‌ها در نوعی پوشش دارویی قرار دارند که کمک می‌کنند تا رگ‌ها باز بمانند.

جراحی قلب باز

عمل قلب باز یا باز‌کردن شریان کرونر قلبی با جراحی (CABG) نیز در درمان سکته قلبی به کار می‌رود. جراح قلب یک رگ سالم را از قسمت دیگر بدن برمی‌دارد تا مسیر جدیدی برای عبور خون در قلب ایجاد کند.

احتمال دارد بروز جراحی اورژانسی CABG هنگام سکته قلبی انجام شود. گاهی‌اوقات نیز این جراحی چند روز بعد صورت می‌گیرد تا قلب اندکی بهبود یافته باشد.

بازتوانی قلب

منظور از بازتوانی قلب تمرینات شخصی‌سازی‌شده و دوره‌ای آموزشی است که برای بهبود قلب پس‌ از جراحی قلب انجام شود.

تمرکز آن بر ورزش، رژیم‌غذایی سالم، مدیریت استرس و بازگشت تدریجی به فعالیت‌های معمول و روزمره است. بازتوانی قلب در بسیاری از بیمارستان‌ها ارائه می‌شود. این دوره معمولاً تا چند هفته یا چند ماه پس‌ از برگشت فرد به خانه ادامه دارد.

به‌طور‌کلی افرادی که پس از سکته قلبی در دورهٔ بازتوانی قلب شرکت می‌کنند، طول عمر بیش‌تری خواهند داشت، احتمال بروز سکته قلبی یا مشکلات بعد‌ از سکته نیز در آنان کاهش می‌یابد.

اگر هنگام بستری در بیمارستان، دورهٔ بازتوانی قلب به شما توصیه نشد، دربارهٔ آن از پزشک معالج خود بپرسید.

تغذیه و مکمل

رژیم غذایی

برنامه‌ غذایی سالم برای قلب 

• مصرف غذاهای حاوی چربی اشباع‌شده، چربی‌های ترانس، نمک و شکر را محدود یا حذف کنید.
• غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و پروتئین‌های بدون چربی نظیر ماهی و حبوبات را انتخاب کنید.
• رژیم غذایی مدیترانه‌ای و رژیم دَش (Dash) توصیه می‌شود.
• رژیم غذایی گیاه‌خواری جایگزینی عالی محسوب می‌شود.

حفظ وزن در محدودهٔ سالم

• اضافه‌وزن به قلب فشار وارد می‌کند.
• داشتن اضافه‌وزن خطر ابتلا به کلسترول بالا، پرفشاری خون و دیابت را نیز افزایش می‌دهد.

قطع مصرف الکل

• اگر الکل می‌نوشید، مصرف آن را کنار بگذارید. 

محدودیت مصرف کافئین 

• پس‌ از سکته قلبی، قلب شما به استراحت نیاز دارد.
• ترجیحاً مصرف محرک‌های حاوی کافئین مانند مصرف قهوه، چای سیاه و آب گازدار را محدود کنید.

مصرف آب و سایر مایعات

• مایعات زیاد بعد‌ از سکته قلبی باعث می‌شود تا قلب شما بیش‌ از حد لازم کار کند.
• پزشک به شما اطلاع می دهد که چه مقدار مایعات را در طول روز باید مصرف کنید.

مصرف سدیم

• مصرف بسیار‌ زیاد سدیم باعث تجمع مایعات در‌اطراف ریه‌ها می‌شود.
• فشار‌خون را بالا می‌برد.
• قلب شما را تحت‌ فشار قرار می‌دهد.

مکمل‌ها

مکمل‌های زیر می‌توانند به قلب شما صدمه بزنند:

مخمر برنج قرمز 

دریافت مقدار بیش‌ از‌ حد این ترکیب ممکن است به درد عضله یا حتی تخریب عضله بیانجامد و به سایر سیستم‌های بدن هم صدمه برساند.

مکمل‌های حاوی سیر

مصرف مکمل‌های حاوی سیر می‌تواند باعث افزایش سطوح و اثرات برخی از داروهای قلبی شود که از‌ آن‌ جمله می‌توان به داروهای رقیق‌کنندهٔ خون (موجب خون‌ریزی شود)، داروهای پایین‌آورندهٔ کلسترول و داروهای فشار‌ خون (افت خطرناک فشار‌ خون) اشاره کرد.

اِل‌آرژنین (L-ARGININE)

• مبتلایان به بیماری قلبی باید از مصرف اِل‌آرژنین خودداری کنند.
• مکمل اِل‌آرژنین در افراد تحت درمان ممکن است به افت شدید فشار‌خون منجر شود.
• اگر داروهای رقیق‌کنندهٔ خون مصرف می‌کنید، ممکن است این مکمل خطر خونریزی را نیز افزایش دهد.
• در‌ صورتی‌ که تحت‌ درمان با بازدارنده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE Inhibitor) هستید، امکان دارد سطوح پتاسیم شما افزایش یابد.

زندگی با سکته قلبی

خود‌مراقبتی

اگرچه ریسک‌فاکتورهای (عوامل خطرآفرین) مختلفی در بروز سکته قلبی نقش دارند که فرد نمی‌تواند آن‌ها را کنترل کند، راه‌های زیادی است که بتوانید از خودتان مراقبت کنید و خطر بروز سکته قلبی را کاهش دهید. این راه‌ها عبارتند از:

چکاپ را در برنامهٔ خود قرار دهید

• حداقل سالی یک‌بار برای چکاپ یا بررسی سلامتی به پزشک مراجعه کنید.
• چکاپ سالیانه می‌تواند بسیاری از علائم هشداردهندهٔ بیماری قلبی را شناسایی کند؛ مثلاً نشانه‌هایی که خودتان احساس نمی‌کنید.
• چکاپ شامل بررسی فشار‌ خون، سطوح قند‌ خون، سطوح کلسترول و موارد دیگر است.

مصرف دخانیات را ترک کنید

محصولات حاوی تنباکو شامل تنباکوی بدون دود و همهٔ محصولات ویپینگ (ویپ ابزاری برای تبدیل مایعات به بخار و استنشاق این بخار است؛ استفاده از ویپ، «ویپینگ» نامیده می‌شود) را کنار بگذارید.

بیماری‌های زمینه‌ای خود را کنترل کنید

سطوح بالای کلسترول خون، پر‌فشاری خون و دیابت‌ها را کنترل کنید.

استرس خود را کاهش دهید

از روش‌هایی مانند یوگا، تنفس عمیق و مدیتیشن استفاده کنید.

داروهای خود را طبق دستور تجویز‌شده مصرف کنید

داروهای خود را همیشه (نه فقط هنگامی که به یاد دارید یا نوبت ویزیت شما نزدیک است) مصرف کنید.

رابطهٔ زناشویی پس‌ از سکته قلبی

• برخی افراد دربارهٔ برقراری رابطهٔ زناشویی پس‌از بروز سکته قلبی نگرانی دارند.
• اکثر افراد می‌توانند پس از گذراندن دوران نقاهت، زندگی زناشویی خود را از سر بگیرند.
• البته ابتدا با پزشک معالج خود مشورت کنید.
• زمان شروع دوبارهٔ روابط زناشویی به آمادگی جسمی، احساسی و فعالیت جنسی پیشین شما بستگی دارد.
• مصرف برخی داروهای قلبی، عملکرد جنسی فرد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند.
• اگر عملکرد جنسی شما مشکل پیدا کرد، با پزشک معالج صحبت کنید.

سلامت روان

• به‌‌دنبال راه‌هایی برای کمک به کاهش میزان استرس و اضطراب باشید. در این زمینه می‌توانید از روانشناس یا دکتر روانپزشک کمک بگیرید.
• میزان تحرک و فعالیت بدنی خود را افزایش دهید.
• تمرکز حواس خود را تقویت کنید.
• با گروه‌های حمایتی ارتباط برقرار کنید.

 ورزش

• ورزش و فعالیت‌ بدنی منظم به بهبود سلامت قلب کمک می‌کند.
• هدف کلی دستِ‌کم ۳۰ دقیقه ورزش متوسط یا شدید در حداقل پنج روز از هفته است.
• اگر سابقهٔ سکته قلبی یا جراحی قلب دارید، امکان دارد فعالیت شما محدودیت‌هایی داشته باشد.
• دربارهٔ بهترین روش ورزش‌کردن، از پزشک معالج خود سؤال کنید.

داروها

• آسپرین
• نیتروگلیسیرین
• هپارین 
• کارودیلول 
• کاپتوپریل‌
• آلتپلاز