اطلاعات عمومی
سکته قلبی (آنفارکتوس میوکارد) چیست؟
سکته قلبی (Heart Attack) که در اصطلاح پزشکی به آن آنفارکتوس میوکارد (Myocardial Infarction) یا سندروم حاد عروق کرونری (Acute Coronary Syndrome) هم گفته می‌شود، یکی از فوریت‌های پزشکی مرگ‌بار است.
معمولاً عاملی که باعث بروز سکته قلبی می‌شود، مسدودشدن شریان‌هایی است که وظیفهٔ تأمین خون برای قلب را بر‌عهده دارند.
در واقع، با بروز سکته قلبی، عضلهٔ قلب، به دلیل دریافت‌نکردن جریان خون کافی، کم‌کم شروع به از‌کار‌افتادن می‌کند. اگر پزشک نتواند جریان خون را در مدت کوتاهی مجدداً در قلب برقرار کند، امکان دارد سکته قلبی به آسیب دائمی و مرگ بیمار منجر شود.
بد نیست بدانید که سکته قلبی اصلی‌ترین و مهم‌ترین عامل مرگ‌ومیر در ایران است.
عوامل مؤثر در ابتلا
عوامل و بیماری‌های زمینه‌ای مختلفی احتمال ابتلا به سکته قلبی را افزایش می‌دهند. بیشترین گروه‌هایی که در معرض سکته قلبی هستند عبارتند از:
- افرادی که به پرفشاری خون (Hypertension) مبتلا هستند
- افرادی که دارای سطح پایین کلسترول HDL یا کلسترول خوب، سطوح بالای کلسترول LDL یا کلسترول بد و سطوح بالای تری گلیسیرید هستند
- زنان و مردان مسن‌تر
- افرادی که سابقهٔ خانوادگی بیماری قلبی دارند؛ به‌خصوص اگر بیماری قلبی قبل از 55 سالگی شروع شده باشد
- افرادی که به دیابت مبتلا هستند
- خانم‌ها بعد از سن یائسگی (به‌طور‌کلی، خطر بروز سکته قلبی در مردان جوان نسبت‌به زنان بیشتر است. البته پس از یائسگی، زنان نیز به‌اندازهٔ مردان در معرض خطر هستند)
- افراد سیگاری
- افرادی که استرس زیادی را تحمل می‌کنند
- افرادی که الکل می‌نوشند
- افرادی که زندگی کم‌تحرکی دارند
- افرادی که به‌میزان ۳۰ درصد یا بیشتر اضافه‌وزن دارند
- افرادی که میزان مصرف چربی‌های اشباع‌شده در رژیم‌غذایی آن‌ها بالا است
علائم و نشانه‌ها
شدت بروز علائم سکته قلبی در افراد مختلف، متفاوت است. بسته به عوامل مختلفی، نشانه‌ها و علائم سکته قلبی می‌تواند خفیف، شدید یا حتی بدون علامت باشد.
اما رایج‌ترین نشانه‌ها در هنگام بروز سکته قلبی عبارتند از:
- درد در ناحیهٔ قفسهٔ سینه؛ به‌صورتی که ممکن است فرد احساس فشار، تنگی و گرفتگی، درد، فشرده‌شدن یا تیر‌کشیدن در این ناحیه داشته باشد.
- درد یا ناراحتی منتشر‌شونده؛ این درد ممکن است به شانه، بازو، کمر، گردن، فک، دندان و گاهی قسمت فوقانی شکم گسترش پیدا کند.
- عرق سرد
- خستگی
- سوزش سرِ دل یا سوء هاضمه
- گیجی یا سرگیجهٔ ناگهانی
- تهوع
- تنگی نفس
علائم خاص بروز سکته قلبی در زنان
در خانم‌ها علائم غیراختصاصی سکته قلبی، مثل درد کوتاه یا شدید در گردن، بازو یا کمر بیشتر دیده می‌شود.
گاهی اوقات هم ایست قلبی (Cardiac Arrest) اولین نشانهٔ بروز سکته قلبی به‌حساب می‌آید.
زمان بروز علائم سکته قلبی
بعضی از حملات قلبی به‌طور ناگهانی و یک‌دفعه رخ می‌دهند؛ اما ممکن است بعضی از افراد، علائم و نشانه‌های هشداردهنده را چندین ساعت، روز یا هفته زودتر تجربه کنند.
اگر درد و فشار در ناحیهٔ قفسهٔ سینه – که به آن آنژین صدری نیز گفته می‌شود – ادامه یابد و با استراحت رفع نشود، ممکن است یکی از نشانه‌های ابتدایی و هشداردهندهٔ بروز سکته قلبی در فرد باشد.
کاهش موقتی جریان خونی که به سمت قلب می‌رود، باعث ایجاد آنژین (Angina) یا همان احساس درد و فشار در قفسهٔ سینه می‌شود.
علائم هشدار
- اگر بیمار احساس می‌کند که دچار حمله قلبی شده است، باید بلافاصله با ۱۱۵ یا اورژانس تماس بگیرد.
- اگر خدمات اورژانس در دسترس نیستند، فرد دیگری باید بیمار را به نزدیک‌ترین بیمارستان منتقل کند.
- بهتر است بیمار تا حد امکان در این شرایط رانندگی نکند و از بستگان و آشنایان خود کمک بگیرد.
مصرف نیتروگلیسیرین
اگر قبلاً پزشک برای بیمار داروی نیتروگلیسرین (Nitroglycerin) را تجویز کرده است، بیمار می‌تواند تا رسیدن اورژانس، نیتروگلیسیرین را طبق دستور پزشک مصرف کند.
در زمان بروز درد قفسهٔ سینه، بیمار باید 1 قرص را در زیر زبان خود قرار دهد؛ اگر بعد از 5 دقیقه علائم بیمار بهتر نشد، از قرص دوم استفاده کرده و سریعاً با اورژانس تماس بگیرد.
در صورتی که پس از 5 دقیقه باز هم بهبودی در علائم دیده نشد، بیمار باید از قرص سوم استفاده کند؛ ولی بیش از 3 قرص در 15 دقیقه مصرف نشود.
تشخیص
بررسی‌های بالینی
بیماران مبتلا به سکته قلبی معمولا با علائمی مانند درد ناگهانی قفسه سینه که حالت فشاری دارد و بیش از چند دقیقه طول کشیده است به اورژانس مراجعه می‌کنند. همه این افراد باید به صورت کامل توسط پزشک اورژانس معاینه شوند.
سابقه بیماری قلبی
سابقه قبلی سکته مغزی یا قلبی، فنر گذاشتن (استنت)، عمل قلب باز و مصرف داروهای قلبی برای پزشک مهم است.
بررسی‌های آزمایشگاهی
آزمایش‌های خون
تقریباً همیشه آسیبی که هنگام بروز سکته‌های قلبی به سلول‌های عضلهٔ قلب وارد می‌شود، به آزاد‌شدن یک ماده شیمیایی به نام تروپونین (Troponin) در جریان خون می‌انجامد. یکی از مورد اطمینان‌ترین روش‌های تشخیص حملات قلبی، اندازه گیری سطح تروپونین است.
با این حال پزشک آزمایشات دیگری مانند قند خون، پروفایل لیپید، آزمایش خون کامل، الکترولیت و پنل انعقادی هم بررسی می‌کند.
بررسی‌های تصویربرداری
سی‌تی‌اسکن قلب (CT Scan)
در این روش که به آن توموگرافی کامپیوتری (Computed Tomography) هم می‌گویند، تصاویری با جزئیات مشخص از قلب گرفته می‌شود.
ام‌آر‌آی قلب (MRI)
ام‌آر‌آی هم یک روش تصویربرداری است که در آن با استفاده از یک میدان مغناطیسی قوی و پردازش کامپیوتری، تصاویری از قلب گرفته می‌شود.
اسکن هسته‌ای قلب (Nuclear Scan)
تصویربرداری با اسکن هسته‌ای قلب خیلی شبیه به آنژیوگرافی (Angiography) است (آنژیوگرافی در ادامه توضیح داده می‌شود). در هر دو مورد، مادهٔ رادیواکتیو درون خون تزریق و بعد تصویربرداری انجام می‌شود.
فقط تفاوت اسکن هسته‌ای قلب با آنژیوگرافی این است که در اسکن هسته‌ای از روش‌های کامپیوتری مانند سی‌تی‌اسکن (CT) و پِت‌اسکن برای تصویربرداری استفاده می‌شود.
اکوکاردیوگرام
اکوکاردیوگرام روش تصویربرداری دیگری در تشخیص سکته قلبی است که در آن با استفاده از امواج فراصوتی (اولتراسوند) تصاویری از داخل و خارج قلب تهیه می‌شود.
الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب (EKG یا ECG)
زمانی که بیمار با علائم سکته قلبی به اورژانس مراجعه می‌کند، نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام یکی از اولین تست‌هایی است که بر روی او انجام می‌شود.
آنژیوگرافی
آنژیوگرافی هم یکی دیگر از روش‌های تصویربرداری از قلب است. در این روش، با تزریق یک مادهٔ حاجب در خون، بخش‌هایی از قلب که بدون جریان خون هستند یا جریان خون کمی دارند، مشخص می‌شود.
دقت کنید که آنژیوگرافی با آنژیوپلاستی (فنر گذاشتن) متفاوت است.
درمان
درمان دارویی
در یک دسته‌بندی کلی، می‌توان داروهای سکته قلبی را به ۲ گروه تقسیم کرد:
- داروهایی که در شرایط حاد و اورژانسی و در مدت زمان بستری در بیمارستان مصرف می‌شوند.
- داروهایی که برای پیشگیری از سکته قلبی مجدد و کاهش مرگ‌ومیر ناشی از آن تجویز می‌شوند.
داروهای تجویزی در بیمارستان
آسپرین
آسپرین روند لخته‌شدن خون را کاهش می‌دهد و به عبور جریان خون از شریان آسیب دیده کمک می‌کند.
معمولاً پس از رسیدن اورژانس اولین کار کادر اورژانس، تجویز آسپرین برای بیمار است.
ترومبولیتیک و فیبرینولیتیک
ترومبولیتیک‌ها و فیبرینولیتیک‌ها هم جزو داروهای حل‌کنندهٔ لخته‌های خون در رگ‌ها هستند که در درمان سکته قلبی و در شرایط اورژانسی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
پس از بروز سکته قلبی، هر‌چه سریع‌تر داروی ترومبولیتیک به بیمار داده شود، قلب کمتر صدمه می‌بیند و احتمال نجات فرد هم بیشتر می‌شود.
داروهای ضد انعقاد
تجویز داروهای ضدانعقاد خون مثل هپارین و انوکساپارین در مدت بستری در بیمارستان، احتمال ایجاد لخته را کاهش می‌دهد.
نیتروگلیسرین
این دارو عروق خونی را گشاد و جریان خون به سمت قلب را راحت‌تر می‌کند. نیتروگلیسرین برای کاهش درد در ناحیهٔ قفسهٔ سینه (آنژین صدری) هم کاربرد دارد.
پزشک از شکل وریدی این دارو در طول بستری بیمار در بیمارستان و از نوع خوراکی آن، بعد از ترخیص بیمار استفاده خواهد کرد.
مورفین
مورفین (Morphine) به‌منظور کاهش درد قفسهٔ سینه و با صلاحدید پزشک در بیمارستان تجویز می‌شود.
داروهای تجویزی به منظور کاهش ریسک بروز مجدد سکته قلبی
داروهای ضد پلاکت
پس از ترخیص از بیمارستان، نیاز به مصرف آسپرین معمولاً تا پایان عمر ادامه دارد. ممکن است طبق نظر پزشک، در کنار آسپرین به مدت یک سال، استفاده از کلوپیدوگرل هم تجویز شود.
مسدودکنندهٔ گیرندهٔ آدرنرژیک بتا (بتابلاکرها)
وظیفهٔ داروهای بتابلاکر (Beta Blocker) کاهش ضربان قلب و فشار‌خون است. این داروها می‌توانند میزان آسیبی را که به عضلهٔ قلب وارد می‌شود، محدود و از بروز سکته‌های قلبی در آینده پیشگیری کنند.
از مهم‌ترین داروهای این دسته می‌توان به کارودیلول، متوپرولول و بیزوپرولول اشاره کرد.
مهارکنندهٔ آنزیم تبدیل‌کنندهٔ آنژیوتانسین و بلوک کننده گیرنده آنژیوتانسین
داروهای مهارکنندهٔ آنزیمِ تبدیل‌کننده آنژیوتانسین (ACE-Inhibitor) و بلوک‌کنندهٔ گیرندهٔ آنژیوتانسین، فشار خون بیمار و فشار وارد‌شده بر قلب را پایین می‌آورند.
این داروها تقریباً در همه بیماران بعد از سکته قلبی تجویز می‌شوند. مهم‌ترین داروهای مهار آنزیمِ آنژیوتانسین، کاپتوپریل، لیزینوپریل و انالاپریل و مهم‌ترین داروهای بلوک‌کنندهٔ گیرندهٔ آنژیوتانسین لوزارتان، والزارتان و تلمیزارتان هستند.
استاتین‌ها
استاتین‌ها (Statins) به کاهش سطح کلسترول ناسالم یا LDL کمک می‌کنند. آتورواستاتین یا رزوواستاتین معمولاً برای تمام بیماران پس از سکته قلبی تجویز می‌شود.
درمان غیردارویی
مهم‌ترین درمان‌های غیردارویی سکته قلبی عبارتند از:
آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری
آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری – که با نام مداخلهٔ عروق کرونر از راه پوست (PCI) هم شناخته می‌شود – روش غیردارویی برای باز‌کردن شریان‌های مسدود‌شدهٔ قلب است.
هنگام آنژیوپلاستی، پزشک متخصص قلب و عروق لولهٔ نازک انعطاف‌پذیری به نام کاتِتِر را به سمت قسمت مسدودشده شریان قلب هدایت می‌کند. در این حین، یک بالون کوچک هم برای گشاد‌کردن شریان مسدود و کمک به تقویت جریان خون، باد می‌شود.
در مواردی ممکن است که هنگام آنژیوپلاستی، لولهٔ سیمی مشبک کوچکی به نام استَنت در داخل شریان قرار داده شود. استنت به باز نگه‌داشتن شریان کمک می‌کند و خطر تنگی و انسداد مجدد آن را پایین می‌آورد.
پزشکان روش استنت‌گذاری را به بالون ترجیح می‌دهند.
جراحی قلب باز
عمل قلب باز یا باز‌کردن شریان کرونر قلبی با جراحی (CABG) یکی دیگر از درمان‌های غیردارویی در سکته قلبی است.
فرایند این جراحی به این صورت است که جراح قلب، یک رگ سالم را از قسمت دیگر بدن (معمولاً پشت پا) بر می‌دارد و با آن رگ، مسیر جدیدی برای عبور خون در قلب ایجاد می‌کند.
جراحی اورژانسی عمل قلب باز ممکن است بلافاصله بعد از سکته قلبی یا چند روز بعد و بعد از بهبود نسبی علائم بیمار انجام شود.
تغذیه و مکمل
شما باید در کنار درمان‌های دارویی، برای پیشگیری از بروز حملهٔ قلبی مجدد و کاهش خطرات ناشی از آن، تغییراتی در شیوهٔ زندگی خود، مثل رژیم غذایی، فعالیت فیزیکی و … هم ایجاد کنید.
رژیم غذایی
برنامه غذایی سالم برای قلب
- مصرف غذاهای حاوی چربی اشباع‌شده، چربی‌های ترانس، نمک و شکر را محدود یا حذف کنید.
- غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و پروتئین‌های بدون چربی مثل ماهی و حبوبات را انتخاب کنید.
- رژیم غذایی مدیترانه‌ای و رژیم دَش (DASH) توصیه می‌شود.
- رژیم غذایی گیاه‌خواری گزینه‌ای عالی برای بیماران سکته قلبی است.
حفظ وزن در محدودهٔ سالم
داشتن اضافه‌وزن به قلب فشار وارد می‌کند و خطر ابتلا به کلسترول بالا، پرفشاری خون و دیابت را افزایش می‌دهد؛ پس با ورزش و تغذیه مناسب، وزنتان را تا جای امکان در محدودۀ سالم نگه دارید.
ضمناً، پیشنهاد می‌کنیم در صورت نیاز حتماً از یک مشاور تغذیه کمک بگیرید.
قطع مصرف الکل
اگر الکل می‌نوشید، مصرف آن را کنار بگذارید.
محدودیت مصرف کافئین
بعد از سکته قلبی، قلب شما به استراحت نیاز دارد؛ پس ترجیحاً مصرف محرک‌های حاوی کافئین مثل قهوه، چای سیاه و آب گازدار را محدود کنید.
مصرف آب و سایر مایعات
مایعات زیاد بعد از سکته قلبی باعث می‌شود تا قلب بیش از حد لازم کار کند. پزشک به شما می‌گوید که چه مقدار مایعات را باید در طول روز مصرف کنید.
مصرف سدیم
مصرف زیاد سدیم، افزایش فشار خون و احتباس مایع در بدن را در پی دارد و باعث ایجاد فشار مضاعف روی قلب و تجمع مایعات در اطراف ریه‌ها می‌شود.
مکمل‌ها
مکمل‌های زیر می‌توانند به قلب شما صدمه بزنند:
مخمر برنج قرمز
دریافت مقدار بیش از حد این ترکیب، ممکن است به درد یا حتی تخریب عضله منجر شود و به سایر سیستم‌های بدن هم آسیب برساند.
مکمل‌های حاوی سیر
مصرف مکمل‌های حاوی سیر می‌تواند باعث افزایش سطوح و اثرات برخی از داروهای قلبی مانند داروهای رقیق‌کنندهٔ خون، داروهای پایین‌آورندهٔ کلسترول و داروهای فشار خون شود.
توجه داشته باشید که افزایش سطح داروی رقیق‌کنندۀ خون ممکن است باعث خونریزی شود. همچنین در صورتی که اثر داروی ضد فشار خون با این مکمل‌ها بالا برود، شاهد افت خطرناک فشار خون خواهید بود.
اِل‌آرژنین (L-ARGININE)
- مبتلایان به بیماری قلبی باید از مصرف اِل‌آرژنین خودداری کنند.
- مکمل اِل‌آرژنین در افراد تحت درمان ممکن است به افت شدید فشار خون منجر شود.
- اگر داروهای رقیق‌کنندهٔ خون مصرف می‌کنید، ممکن است این مکمل خطر خونریزی را نیز افزایش دهد.
- در صورتی که تحت درمان با بازدارنده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE Inhibitor) هستید، امکان دارد سطح پتاسیم افزایش یابد.
زندگی با سکته قلبی
خود‌مراقبتی
فاکتورها و عوامل خطرآفرین مختلفی در بروز سکته قلبی نقش دارند و شما نمی‌توانید همهٔ آن‌ها را کنترل کنید؛ اما راه‌های زیادی وجود دارد که بتوانید از خودتان مراقبت کنید و خطر بروز سکته قلبی را به حداقل برسانید. در ادامه این راه‌ها را با هم مرور می‌کنیم.
چکاپ را در برنامهٔ خود قرار دهید
حداقل سالی یک‌بار برای چکاپ و بررسی فشار‌خون، سطوح قند خون، سطوح کلسترول و موارد دیگر به پزشک مراجعه کنید.
چکاپ سالیانه می‌تواند بسیاری از علائم و نشانه‌های هشدار بیماری قلبی را که خودتان احساس نمی‌کنید، شناسایی کند.
مصرف دخانیات را ترک کنید
سیگار و محصولات حاوی تنباکو، شامل تنباکوی بدون دود و همهٔ محصولات ویپینگ (ویپ ابزاری برای تبدیل مایعات به بخار و استنشاق این بخار است؛ استفاده از ویپ، «ویپینگ» نامیده می‌شود) را کنار بگذارید.
بیماری‌های زمینه‌ای خود را کنترل کنید
کلسترول بالای خون، پرفشاری خون و دیابت‌ها را کنترل کنید.
استرس خود را کاهش دهید
- از روش‌هایی مانند یوگا، تنفس عمیق و مدیتیشن استفاده کنید.
- داروهای خود را طبق دستور تجویز‌شده مصرف کنید.
- داروهای خود را سر وقت و همیشه (نه فقط وقتی که یادتان می‌افتد یا نوبت ویزیت شما نزدیک است) مصرف کنید.
رابطهٔ زناشویی پس از سکته قلبی
برخی افراد دربارهٔ برقراری رابطهٔ زناشویی بعد از بروز سکته قلبی نگران‌اند. اکثر افراد می‌توانند پس از گذراندن دوران نقاهت، زندگی زناشویی خود را از سر بگیرند.
زمان شروع دوبارهٔ روابط زناشویی به آمادگی جسمی، احساسی و فعالیت جنسی پیشین شما بستگی دارد و بهتر است در مورد زمان دقیق شروع فعالیت جنسی، از پزشک مشورت بگیرید.
ناگفته نماند که ممکن است مصرف برخی داروهای قلبی، عملکرد جنسی شما را تحت‌الشعاع قرار دهد. اگر عملکرد جنسی شما مشکل پیدا کرد، با پزشک معالج صحبت کنید.
سلامت روان
- به‌‌دنبال راه‌هایی برای کمک به کاهش میزان استرس و اضطراب باشید. در این زمینه می‌توانید از روانشناس یا دکتر روانپزشک کمک بگیرید.
- میزان تحرک و فعالیت بدنی خود را افزایش دهید.
- تمرکز حواس خود را تقویت کنید.
- با گروه‌های حمایتی ارتباط برقرار کنید.
ورزش
- ورزش و فعالیت بدنی منظم به بهبود سلامت قلب کمک می‌کند.
- دستِ‌کم ۳۰ دقیقه ورزش متوسط یا شدید در حداقل پنج روز از هفته مناسب است.
- اگر سابقهٔ سکته قلبی یا جراحی قلب دارید، امکان دارد فعالیت شما محدودیت‌هایی داشته باشد.
- دربارهٔ بهترین روش ورزش‌کردن، از پزشک معالج خود سؤال کنید.
بدون دیدگاه