چاقی در بارداری میتواند با مهار تخمکگذاری طبیعی به باروری شما آسیب برساند. حتی در زنانی که بهطور منظم تخمکگذاری میکنند، هرچه شاخص تودۀ بدنی بالاتر برود، مدتزمان بارورشدن بیشتر میشود. اضافهوزن در دوران حاملگی نیز خطر ابتلا به عوارض مختلف بارداری را افزایش میدهد، از جمله:
- خطر سقط جنین، مردهزایی و سقط مکرر
- دیابت بارداری
- فشار خون بالا
- اختلال عملکرد قلب
- اختلال وقفۀ تنفسی (آپنه خواب)
- نیاز به سزارین و افزایش خطر عوارض برشهای جراحی مانند عفونت زخم
همچنین اضافه وزن در بارداری با افزایش خطر ابتلا به برخی مشکلات مختلف سلامتی برای کودک مرتبط است، از جمله:
چطور از عوارض نامطلوب اضافهوزنِ قبل و بعد از بارداری بکاهیم؟
با وجود اهمیت جلوگیری از عوارض اضافهوزن قبل و بعد از بارداری، بهتر است که وزن و شاخص تودۀ بدنیتان قبل از بارداری کنترل شود. اگر شاخص تودۀ بدنی شما ۳۰ یا بیشتر است و قصد باردارشدن دارید، حتماً با پزشک خود صحبت کنید. پزشک ممکن است شما را به متخصص تغذیه ارجاع دهد تا در رسیدن به وزن سالم، قبل از بارداری کمکتان کند.
همچنین مراقبتهای منظم بارداری و قبل از تولد را همواره دنبال کنید. ویزیتهای قبل از تولد میتواند به پزشک کمک کند تا سلامت شما و کودکتان را کنترل کند. از طرف دیگر، پزشک خود را در جریان تمام بیماریهایی که دارید، از جمله دیابت، فشار خون بالا یا اختلال وقفۀ تنفسی قرار دهید.
در کنار این موارد، رژیم غذایی سالمی انتخاب کنید و برای حفظ آن و جلوگیری از افزایش وزن بیش از حد، از پزشک یا متخصص تغذیه کمک بگیرید. بهخاطر داشته باشید که در دوران بارداری، به اسیدفولیک، پروتئین، کلسیم، آهن و سایر مواد مغذی ضروری نیاز خواهید داشت.
انجام فعالیت جسمی نیز در این دوران اهمیت دارد؛ به همین خاطر دربارۀ ورزشهای ایمن دوران بارداری، مانند پیادهروی، شنا یا ایروبیک آرام، با پزشک خود مشورت کنید.
چاقی در بارداری
چاقی در بارداری میتواند به نقص مادرزادی جنین، زایمان زودرس و حتّی مرگ جنین در رحم منجر شود. زنان چاق نیز با مشکلات عدیدهای برای باردارشدن، گذراندن دورۀ بارداری و همچنین دوران پس از زایمان و وضعحمل مواجه هستند.
از عوارض چاقی در بارداری میتوان به فشار خون حاملگی، دیابت بارداری، آپنۀ انسدادی خواب و مسمومیّت بارداری اشاره کرد که حتّی ممکن است زندگی مادران باردار و جنین آنها را به خطر بیندازند.
خوشبختانه برای پیشگیری از بروز این عوارض یا کنترل آنها راهکارهایی وجود دارد. اکسونلایف هرآنچه لازم است دراینباره بدانید را در این مقاله گردآوری کرده است.
چاقی و اضافهوزن
چاقی و اضافه وزن را میتوان با درنظرگرفتن سطح شاخص تودۀ بدنی (Body Mass Index) یا بهاختصار BMI افراد تعریف کرد. اگر شاخص تودۀ بدنی بین ۲۵ تا ۲۹/۹ باشد، فرد اضافهوزن دارد؛ داشتن شاخص تودۀ بدنی برابر با ۳۰ یا بیشتر از آن نیز چاقی محسوب میشود.
افراد چاق براساس سطح BMI به سه گروه طبقهبندی میشوند؛ این طبقهبندی نشان میدهد که افزایش شاخص تودۀ بدنی افراد با افزایش خطرات سلامت آنان رابطۀ مستقیمی دارد. انواع چاقی برطبق میزان شاخص تودۀ بدنی عبارتند از:
- چاقی نوع اول: شاخص تودۀ بدنی فرد بین ۳۰ و ۳۴.۹ قرار داشته باشد.
- چاقی نوع دوم: شاخص تودۀ بدنی فرد بین ۳۵ و ۳۹.۹ قرار داشته باشد.
- چاقی نوع سوم: شاخص تودۀ بدنی فرد بیشتر از ۴۰ باشد.
برای محاسبۀ میزان شاخص تودۀ بدنی، وزن را برحسب کیلوگرم بر مجذور قد برحسب متر تقسیم کنید؛ همچنین میتوانید از محاسبهگرهای آنلاین نیز استفاده کنید؛ کافی است تا عبارت «محاسبه آنلاین BMI شاخص توده بدنی» یا مشابه آن را در اینترنت جستجو کنید.
قد × قد (متر) / وزن (کیلوگرم) = بدنی تودۀ شاخص
BMI= weight (Kg) / height × height (m)
عوارض چاقی بر سلامت زنان باردار
آیا چاقی در بارداری فرد را در معرض خطر مشکلات سلامتی قرار میدهد؟ چاقی در دوران بارداری، با خطر بروز مشکلات جدی سلامت در مادران باردار شامل فشار خون حاملگی، مسمومیّت بارداری، دیابت بارداری و وقفۀ تنفسی در خواب همراه است. در ادامه عوارض نامبردۀ چاقی در بارداری مرور خواهند شد.
فشار خون حاملگی
پرفشاری خون یا فشار خون بالا در زنان باردار را که در نیمۀ دوم بارداری آغاز میشود، فشار خون حاملگی (Gestational hypertension) مینامند. فشار خون حاملگی میتواند عوارضی جدّی در پی داشته باشد.
مسمومیت بارداری
مسمومیّت بارداری یا پریاکلامپسی (Pre-eclampsia) از انواع وخیم فشار خون حاملگی است که معمولاً در نیمۀ دوم بارداری یا مدّت کوتاهی بعد از زایمان و وضعحمل شروع میشود.
مسمومیت بارداری ممکن است به نارسایی کلیهها و کبد در مادر منجر شود. در موارد نادر، امکان دارد تشنج، حمله یا سکتۀ قلبی نیز رخ دهد. مشکلات جفت و اختلالات رشد جنین نیز از سایر خطرات مسمومیّت بارداری بهشمار میروند.
دیابت بارداری
بالابودن سطح گلوکز (قندخون) در طول بارداری خطر بهدنیاآوردن نوزادان بسیاربزرگ را افزایش میدهد؛ احتمال زایمان سزارین نیز بیشتر میشود. زنانی که سابقۀ دیابت بارداری (Gestational Diabetes) داشتهاند، با افزایش خطر ابتلا به دیابت (Diabetes Mellitus) در آینده روبهرو خواهند بود؛ همچنین احتمال ابتلای فرزندان آنها به دیابت نیز بیشتر خواهد شد.
وقفۀ تنفسی در خواب
وقفۀ تنفسی یا آپنۀ انسدادی خواب (Obstructive Sleep Apnea) نوعی اختلال خواب است که باعث میشود تا تنفس فرد هنگام خوابیدن برای دورههای کوتاهی متوقف شود.
بروز آپنۀ خواب در دوران بارداری میتواند باعث بروز خستگی مفرط در زنان باردار شود؛ ممکن است خطر ابتلا به پرفشاری خون، مسمومیّت بارداری و همچنین مشکلات قلبی و ریوی آنان نیز افزایش پیدا کند.
عوارض چاقی بر روند بارداری
چاقی چگونه بر بارداری تأثیر میگذارد؟
چاقی زنان باردار خطر بروز مشکلاتی مانند نقص مادرزادی جنین، دشواری در ارزیابی سلامت جنین، جنین بزرگ، زایمان زودرس و مرگ جنین در رحم را افزایش میدهد.
نقص مادرزادی
خطر تولد نوزادان دارای نقصها و بیماریهای مادرزادی در زنان چاق افزایش پیدا میکند. برخی بیماریهای مادرزادیِ ناشی از چاقی در بارداری، بیماریهای قلبی و نقایص لولۀ عصبی (NTD) در نوزاد هستند.
مشکلات ارزیابی سلامت جنین
اگر بافت چربی بدن زنان باردار بیشازحد باشد، احتمال دارد که روند انجام سونوگرافی برای تشخیص برخی مشکلات در آناتومی بدن جنین با مشکل همراه شود. همچنین ممکن است چاقی مادران باردار، بررسی ضربان قلب جنین در طول زایمان را نیز دچار اشکال کند.
جنین بزرگ
منظور از جنین بزرگ یا ماکروزومی (Macrosomia) حالتی است که جنین از اندازۀ نرمال بزرگتر باشد. ماکروزومی میتواند خطر آسیبرسیدن به جنین در هنگام تولّد را افزایش دهد. بهعنوان مثال، امکان دارد شانۀ جنین پس از خروج سر از کانال زایمان گیر کند.
درضمن، ماکروزومی باعث افزایش خطر نیاز به زایمان سزارین میشود. اگر بافت چربی بدن جنین هنگام تولّد بیشازحد باشد، احتمال چاقی نوزاد در آینده نیز بیشتر خواهد شد.
زایمان زودرس
عوارض مرتبط با چاقیِ زنان باردار نظیر مسمومیّت بارداری میتواند زمان زایمان را به دلایل پزشکی جلو بیندازد؛ بهعبارت دیگر در برخی موارد، زایمان زودرس اقدامی پزشکی تلقّی میشود.
زایمان زودرس باعث تولد نوزادان نارس میشود که در مقایسه با تولد پس از هفتۀ ۳۹ بارداری، رشد کاملی ندارند. بههمینجهت نوزادان زودرس بیشتر در معرض خطر ابتلا به مشکلات سلامت در کوتاهمدّت و طولانیمدّت هستند.
مرگ جنین در رحم
خطر مرگ جنین در رحم یا مردهزایی در زنان بارداری که شاخص تودۀ بدنی بالاتری دارند، بیشتر از سایرین است.
عوارض چاقیِ بارداری بر نوزادان
چاقی زنان باردار چه تأثیری روی نوزاد دارد؟
بالاتربودن شاخص تودۀ بدنی زنان در دوران بارداری سبب بروز مشکلات گوناگونی در سلامت نوزاد میشود که عبارتند از:
- اختلالات مادرزادی
- ماکروزومی جنینی (نوزادی که بسیاربزرگتر از اندازۀ عادی است)
- اختلالات رشد
- ابتلا به آسم در دوران کودکی
- ابتلا به چاقی در دوران کودکی
- تأخیر در رشد ذهنی و مشکلات شناختی
البته عوامل دیگری نیز ممکن است در بروز مشکلات نامبرده دخیل باشند.
کاهش وزن پیش از بارداری
آیا لازم است تا زنان مبتلا به اضافهوزن یا چاقی پیش از بارداری برای کاهش وزن اقدام کنند؟
کاهش وزن پیش از باردارشدن بهترین راه برای کاهش خطر بروز مشکلات ناشی از چاقی است. حتی اندکی کاهش وزن نیز میتواند به بهبود سلامت کلی فرد بیانجامد و مسیر را برای سالمتر گذراندن دوران بارداری هموار کند.
روش سالم کاهش وزن
چگونه میتوان بدون هیچ خطری وزن کم کرد؟
برای کاهش وزن، لازم است تا کالری مصرفی فرد از کالری دریافتی بیشتر شود. ورزش منظّم و خوردن غذاهای سالم میتواند این هدف را برآورده کند.
ممکن است متخصّص زنان و زایمان، مراجع را به متخصّص تغذیه ارجاع دهد تا برای او برنامۀ غذایی سالمی آماده کند.
افزایش تحرک بدنی نیز برای کاهش وزن حائز اهمیت است. فرد میتواند هدفگذاری کند تا در اکثر روزهای هفته، به مدت ۶۰ دقیقه فعّالیّت بدنی متوسط (مانند دوچرخهسواری، پیادهروی سریع و باغبانی سبک) داشته باشد.
همچنین فرد تصمیم بگیرد که بهمدت ۳۰ دقیقه به فعّالیّتهای شدید بدنی (نظیر دویدن، شناکردن درطول استخر یا کارهای سنگین بدنی در حیاط) مشغول شود.
خاطرنشان میشود که لازم نیست فرد همۀ این فعالیتها را بهیکباره انجام دهد. بهعنوان مثال، میتوان سه جلسۀ ۲۰ دقیقهای در روز فعّالیّت فیزیکی داشت.
وزنگیری در دوران بارداری
میزان مناسب وزنگیری در دوران بارداری چقدر است؟
برای تعیینکردن میزان مورد نیاز وزنگیری در دوران بارداری موارد زیر اهمیت دارد:
- درنظرگرفتن وزن و شاخص تودۀ بدنی فرد پیش از بارداری
- همکاری فرد با پزشک جهت تعیین بهترین مقدار وزنگیری و مدیریت وزن در طول بارداری
راهنمای وزنگیری در دوران بارداری
اگر شاخص تودۀ بدنی فرد برابر با ۳۰ یا بیشتر باشد، میزان توصیهشده برای وزنگیری در دوران بارداری از این قرار خواهد بود:
- در حاملگی تکقلو ۵ تا ۹ کیلوگرم
- در حاملگی دوقلو یا چندقلو ۱۱ تا ۱۹ کیلوگرم
احتمالاً پزشک بهجای تعیین میزان وزنگیری برای زنان باردار مبتلا به چاقی، آنها را تشویق کند تا تمرکز خود را روی پیشگیری از افزایش بیرویۀ وزن در طول دوران حاملگی بگذارند.
مصرف دارو برای کاهش وزن پیش از بارداری
آیا دارویی وجود دارد که برای کاهش وزن پیش از بارداری به فرد کمک کند؟
اگر باوجود تغییرات رژیم غذایی و ورزش، BMI فرد همچنان برابر با ۳۰ یا بیشتر باشد یا در شرایط پزشکی مشخصی مانند ابتلا به دیابت یا بیماری قلبی، حداقل BMI به ۲۷ برسد، ممکن است مصرف داروهای کاهش وزن پیشنهاد داده شود.
البتّه اگر فرد برای باردارشدن تلاش میکند یا باردار شده است، مصرف چنین داروهایی مجاز نیست.
جراحی برای کاهش وزن پیش از بارداری
آیا میتوان با انجام عمل جراحی به کاهش وزن پیش از بارداری کمک کرد؟
جراحی باریاتریک (Bariatric Surgery) در شرایطی انجام میشود که فرد بهشدت چاق است یا در اثر چاقی به بیماریهای اساسی مبتلا شده است.
پس از انجام جراحی کاهش وزن، فرد باید بارداری را بین ۱۲ تا ۲۴ ماه به تعویق بیندازد؛ در این بازۀ زمانی کاهش وزن با بیشترین سرعت رخ میدهد.
اگر فرد به مشکلات ناباروری دچار باشد، امکان دارد همراه با کاهش وزن سریع، این مشکلات نیز خودبهخود حل شوند. این نکته از این جهت حائز اهمّیت است که افزایش قدرت باروری میتواند به بارداری بیبرنامه منجر شود.
برخی از انواع جراحی باریاتریک شیوۀ جذب فرآوردههای دارویی خوراکی شامل قرصهای ضدحاملگی را تحتالشعاع قرار میدهند؛ بنابراین ممکن است نیاز باشد تا فرد روش پیشگیری از حاملگی خود را هم تغییر دهد.
[رایجترین انواع جراحی باریاتریک شامل بایپس معده (Gastric Bypass Surgery)، عمل اسلیو معده (Sleeve Gastrectomy)، بالون معده (Intragastrical Balloon) و حلقهگذاری قابل تنظیم معده (Adjustable Gastric Band) هستند].
بارداری سالم با وجود چاقی
آیا امکان دارد تا فرد با وجود ابتلا به چاقی، بارداری سالمی داشته باشد؟
علیرغم خطرات موجود، فرد میتواند چاق باشد اما بارداری سالمی را تجربه کند.
این امر مستلزم مدیریت دقیق وزن، توجّه به رژیم غذایی و ورزش و همچنین مراقبتهای منظّم دوران بارداری است تا مشکلات احتمالی و ملاحظات ویژۀ زایمان و وضعحمل از قبل مدّ نظر قرار گرفته شوند.
مراقبتهای تخصصی مرتبط با چاقی در بارداری
آیا زنان به مراقبتهای تخصصی در ارتباط با چاقی دوران بارداری نیاز دارند؟
اگر شاخص تودۀ بدنی زنان باردار برابر ۳۰ یا بیشتر از آن باشد، وضعیت فرد بهدقّت تحت نظر پزشک قرار خواهد گرفت. احتمالاً پزشک انجام برخی موارد را توصیه کند که در ادامه توضیح داده میشوند.
اندازهگیری قند خون ناشتا
زنانی که در معرض خطر متوسّط ابتلا به دیابت بارداری باشند، اغلب باید بین هفتههای ۲۴ و ۲۸ بارداری آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT | (Oral Glucose Tolerance Test) انجام دهند.
اگر BMI مراجع ۳۰ یا بیش از آن باشد، ممکن است پزشک در اوّلین معاینۀ دورهای سلامت مادر و جنین، انجام آزمایش غربالگری را پیشنهاد دهد.
اگر نتایج آزمایش OGTT حاکی از نرمالبودن سطوح گلوکز باشد، احتمال دارد که آزمایش غربالگری مجدداً بین هفتههای ۲۴ و ۲۸ بارداری هم تکرار شود.
درصورتیکه سطح گلوکز خون بالاتر از میزان نرمال باشد، به انجام آزمایشهای بیشتری نیاز خواهد شد. امکان دارد پزشک انجام منظّم آزمایش قندخون را برای کنترل سطح گلوکز خون توصیه کند.
تغییرات در سونوگرافی از جنین
در حالت استاندارد معمولاً بین هفتههای ۱۸ و ۲۰ بارداری و برای ارزیابی آناتومی جنین سونوگرافی انجام میشود.
از آنجاییکه امواج اولتراسوند (ultrasound) بهسادگی از بافت چربی ناحیۀ شکم عبور نمیکنند، امکان دارد که چاقی زنان باردار باعث ناکارآمدی فرایند سونوگرافی از جنین شود. بنابراین بایستی با پزشک معالج دربارۀ بهترین رویکرد برای انجام سونوگرافی صحیح مشورت کرد.
غربالگری آپنه انسدادی خواب
آپنۀ خواب بالقوه نوعی اختلال جدی خواب است که باعث میشود تا تنفس فرد هنگام خوابیدن برای دورههای کوتاهی متوقف شود. زنانی که به آپنۀ انسدادی خواب در دوران بارداری دچار هستند، با افزایش خطر بروز مسمویّت بارداری و سایر عوارض نیز روبهرو میشوند.
احتمالاً غربالگری این اختلال در اوّلین معاینۀ دورهای سلامت مادر و جنین صورت بگیرد. اگر مراجع مشکوک به آپنۀ انسدادی خواب باشد، پزشک او را برای ارزیابی و درمانهای ممکن به پزشک متخصص خواب ارجاع میدهد.
وعدههای غذایی سالم در بارداری
برنامۀ غذایی سالم در دوران بارداری چگونه تنظیم میشود؟
ایجاد تعادل میان مصرف غذاهای سالم و حفظ وزن در محدودۀ سالم برای سلامت زنان باردار و جنین اهمیت دارد.
در سهماهۀ دوم و سوم بارداری، زنان بهطورمیانگین به دریافت ۳۰۰ کالری اضافه در روز نیاز دارند. ۳۰۰ کالری با نوشیدن یک لیوان شیر کمچرب همراه با نصف ساندویچ تأمین میشود. زنان باردار میتوانند برای تهیۀ برنامۀ رژیم غذایی سالم با کارشناس تغذیه مشورت کنند.
میزان فعالیت بدنی در دوران بارداری
چه میزان فعّالیّت بدنی در دوران بارداری توصیه میشود؟
اگر زنان باردار قبل از این هرگز فعالیّت بدنی نداشتهاند، دوران بارداری زمانی فوقالعاده برای شروع ورزش است. البتّه زنان باردار بایستی دربارۀ برنامۀ ورزشی با پزشک متخصص زنان و زایمان معالج خود مشورت کنند.
فعالیتهای بدنی با روزی ۵ دقیقه آغاز و سپس هر هفته ۵ دقیقۀ دیگر نیز به مدت زمان تمرین روزانه افزوده شود. هدف نهایی، انجام حرکات ورزشی تا سقف ۳۰ دقیقه در بیشتر (ترجیحاً همۀ) روزهای هفته است.
پیادهروی انتخاب خوبی برای زنان بارداری است که ورزشکردن برایشان تازگی دارد.
شناکردن نیز یکی دیگر از فعالیتهای بدنی خوب برای زنان باردار محسوب میشود. آب تکیهگاهی برای وزن افراد میشود، بنابراین میتواند از آسیب یا کشیدگی عضلات جلوگیری کند. همچنین هنگام شنا از حرارت بدن زنان باردار نیز کاسته میشود. دربارۀ انجام تمرینهای بدنی در طول بارداری اطّلاعات بیشتری کسب کنید.
نظارت بر وزن زنان باردار
چگونه وزن زنان باردار در طول حاملگی تحت نظر قرار میگیرد؟
وزن زنان باردار در همۀ معاینات دورهای سلامت مادر و جنین اندازهگیری میشود. رشد جنین نیز مورد ارزیابی قرار میگیرد.
اگر میزان وزنگیری زنان باردار از میزان توصیهشده کمتر باشد اما جنین رشد خوبی دارد، نیازی به اضافهکردن وزن براساس حد نصاب راهنماها نیست. از سوی دیگر، اگر رشد جنین کافی نباشد، احتمالاً باید رژیم غذایی و برنامۀ ورزشی مادران باردار اصلاح شود.
تأثیر چاقی بر زایمان و وضعحمل
چاقی چگونه بر زایمان و وضعحمل تأثیر میگذارد؟
مدت زمان زایمان در زنان دارای اضافهوزن و چاق طولانیتر از زنان با وزن نرمال است. ممکن است نظارت بر جنین در طول زایمان سختتر باشد. لذا، ابتلا به چاقی، احتمال نیاز به زایمان سزارین را افزایش میدهد.
درصورتیکه نیاز به زایمان سزارین باشد، بروز خطرات عفونت، خونریزی و سایر مشکلات برای زنان چاق بیشتر از زنانی است که وزن آنان در محدودۀ نرمال قرار دارد.
مدیریت وزن پس از زایمان
زنان چگونه میتوانند وزن خود را پس از تولد نوزاد مدیریت کنند؟
لازم است زنان پس از وضعحمل و بازگشت به خانه همراه با فرزند نورسیده، رژیم غذایی سالم و عادتهای ورزشی خود را ادامه دهند تا وزن آنان به محدودۀ نرمال برسد.
شیردهی بهترین راه برای تغذیۀ نوزاد است که به کاهش وزن مادر پس از زایمان نیز کمک میکند. بهطورکلی، زنانی که نوزاد خود را با شیر خود تغذیه میکنند در مقایسه با زنانی که به نوزادشان شیر نمیدهند، با سرعت بیشتری اضافهوزن ناشی از دوران حاملگی خود را حداقل در عرض چند ماه از دست میدهند.
درود بر دکتر. واقعا تحسین میکنم.در بدو ورود بیماری منو تشخیص دادن حتی علایم قبل از بیماری رو گفتن که واسم پیش اومده بود. خیلی با حوصله و صبر کار بیمار رو به نحو احسن انجام میدن و بسیار خوش اخلاق و آگاه در تخصص خودشون.کارشون بسیار عالللللللی. تندرست باشید دکتر جان.