تصویربرداری با اشعه x یا رادیوگرافی چیست؟
تصویربرداری با اشعه x یا همان رادیوگرافی یک روش تصویربرداری است که با کمک آن از استخوان‌ها و بافت‌های نرم تصویربرداری انجام می‌شود. در این تصویربرداری از مقدار بی‌خطری اشعه ایکس استفاده می‌شود. این تصاویر به پزشکان کمک می‌کند تا طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات را تشخیص داده و برای درمان آن‌ها برنامه ریزی کنند.
معمولاً پزشکان از اشعه x برای ارزیابی استخوان‌های شکسته، مفاصل دررفته و دیگر آسیب‌های استخوانی استفاده می‌کنند. همچنین در بررسی بافت نرم، مثل بررسی ریه و شکم، از این روش تصویربرداری استفاده می‌شود.
رادیوگرافی با اشعه X در چه سنینی مجاز است؟
همهٔ رده‌های سنی، ازجمله کودکان، می‌توانند با استفاده از این روش تصویربرداری مورد بررسی قرار بگیرند. البته اگر باردار هستید یا احتمال می‌دهید که باردار باشید، باید قبل از تصویربرداری به پزشک خود اطلاع دهید. تصویربرداری با اشعه X ممکن است به جنین شما آسیب برساند.
پزشک ممکن است به دلایل زیر از این روش تصویربرداری استفاده کند:
- بررسی شکستگی‌ها
- بررسی علت زمینه‌ای برخی علائم مانند درد و تورم
- بررسی وجود جسم خارجی در بدن بیمار
- بررسی ساختار استخوان‌ها، مفاصل و اندام‌ها
- برنامه‌ریزی برای ارزیابی درمان قبلی
- غربالگری برای سرطان‌ها و سایر بیماری‌ها
انواع رادیوگرافی با اشعه x
انواع مختلفی از تصویربرداری با استفاده از اشعه X وجود دارند که از نواحی متفاوتی از بدن تصویربرداری می‌کنند. در برخی از تصویربرداری‌ها از ماده حاجب برای افزایش وضوح تصاویر استفاده می‌کنند.
برخی از متداول‌ترین تصویربرداری‌ها عبارت‌اند از:
رادیوگرافی شکم
در این روش تصویربرداری، شکم، کبد، کلیه، روده‌ها، مجاری ادراری، مثانه، عضلات شکم، ساختار دهانهٔ لگن، رحم و ستون فقرات شکمی قابل مشاهده هستند. این تصویربرداری به پزشک کمک می‌کند تا مشکلاتی نظیر سنگ کلیه و سنگ مثانه را تشخیص دهد.
برخی از انواع تخصصی رادیولوژی‌های شکمی نظیر تصویربرداری باریم انما یا بلع باریم، از مواد حاجب برای ارزیابی یک بخش از یک اندام استفاده می‌کند.
رادیوگرافی استخوان
از این تصویربرداری برای بررسی استخوان‌ها و تشخیص استخوان‌های شکسته، مفاصل در رفته، توده‌های استخوانی و آرتروز مفصلی استفاده می‌کنند. همچنین بررسی استخوان با این روش تصویربرداری می‌تواند نشانه‌های توده‌های استخوانی و عفونت استخوان را نشان دهد.
رادیوگرافی قفسه سینه
در تصویربرداری قفسه سینه با اشعه X، مشکلات قلب، ریه‌ها و استخوان‌های قفسه سینه قابل بررسی است. در این تصویربرداری برخی از شرایط نظیر کاردیومگالی، عفونت ریه (پنومونی)، شکستگی‌های دنده و… قابل شناسایی است.
رادیوگرافی دندان
رادیوگرافی دندان به دندانپزشک اجازه می‌دهد تا ساختار دندان‌ها و لثه‌ها را ارزیابی کند. در این روش تصویربرداری دندان عفونت‌های دندانی و عمق آن‌ها قابل شناسایی است.
فلوروسکوپی
فلوروسکوپی، تصاویر محرکی از بافت‌های هدف را نشان می‌دهد. پزشک ساختارهای متحرک تحت بررسی با فلوروسکوپی را به صورت زنده روی یک صفحه می‌بیند. از فلوروسکوپی برای بررسی دستگاه گوارش و هدایت برخی از پروسیجرها استفاده می‌شود.
ماموگرافی
از ماموگرافی برای تصویربرداری از بافت پستان و ارزیابی و تشخیص توده‌ها و سرطان سینه استفاده می‌شود.
رادیوگرافی با ماده حاجب چیست؟
در برخی از مواقع در تهیهٔ تصاویر، برای افزایش دقت تصویربرداری یا برای تمایز یک بافت از بافت‌های دیگر، از ماده حاجب یا کنتراست‌زا استفاده می‌شود. ماده حاجب عموماً به شکل مایع، پودر یا قرص است. ماده حاجب قبل از تصویربرداری به صورت خوراکی، تزریقی یا از طریق مقعد برای بیمار تجویز می‌شود.
بعد از دریافت ماده حاجب، ممکن است بیمار احساس گرگرفتگی و گرما کند. برخی افراد پس از دریافت کنتراست، مزهٔ فلزی احساس می‌کنند که جای نگرانی ندارد. این عوارض جانبی پس از چند دقیقه برطرف می‌شوند.
رادیوگرافی چگونه انجام می‌شود؟
در رادیوگرافی، پرتوهای اشعه X به بیمار تابانده می‌شوند. پرتوهای اشعه ایکس نامرئی‌اند و شما عبور آن‌ها را حس نمی‌کنید. پرتوهای اشعه ایکس پس از برخورد به ساختارهای بدن، به مقادیر متفاوتی جذب شده و باقیماندهٔ آن‌ها به کلیشه برخورد می‌کند. تفاوت در میزان جذب اشعه X منجر به ایجاد تصاویر در این روش از تصویربرداری می‌شود.
ساختارهای متراکم‌تر نظیر استخوان‌ها، مقادیر بیشتری از اشعه X را جذب کرده و به رنگ روشن‌تری ظاهر می‌شوند. ساختارهای با تراکم کمتر در تصویر تیره‌تر دیده می‌شوند.
آمادگی برای تصویربرداری
سابقهٔ بیماری‌های زمینه‌ای، داروها و آلرژی‌های خود را به پزشک اطلاع دهید. اگر باردار هستید یا احتمال دارد باردار باشید یا در دوران شیردهی هستید، پزشک خود را در جریان بگذارید.
قبل از تصویربرداری، معمولاً آمادگی خاصی لازم نیست. برخی از آمادگی‌های عمومی پیش از تهیهٔ تصاویر رادیوگرافی عبارتند از:
- پیش از تصویربرداری، از لوسیون‌ها، کرم‌ها، عطر و ادکلن استفاده نکنید.
- اجسام فلزی، جواهرات، سنجاق سر و سمعک خود را پیش از تصویربرداری خارج کنید.
- در صورتی که رادیوگرافی دستگاه گوارش دارید، از چند ساعت قبل از تصویربرداری، چیزی نخورید و نیاشامید.
- لباس راحت بپوشید. ممکن است از شما خواسته شود لباس خود را در آورده و گان بیمارستانی بپوشید.
در طول تصویربرداری چه اتفاقی می‌افتد؟
بسته به نوع تصویربرداری، ممکن است از شما خواسته شود که بشینید یا بایستید یا روی تخت معاینه دراز بکشید. هنگام تصویربرداری ممکن است پزشک اعضای بدن شما را تکان داده و شما را در موقعیت‌های متفاوتی قرار دهد. همچنین ممکن است از شما بخواهد که خود را ثابت نگه دارید یا چند ثانیه نفس خود را نگه دارید.
گاهی اوقات کودکان نمی‌توانند به مدت کافی ثابت بمانند تا تصویربرداری انجام شود. پزشک ممکن است پیشنهاد دهد که هنگام تصویربرداری از کودک از مهار فیزیکی یا دارویی استفاده شود. مهار فیزیکی یا دارویی به کودک کمک می‌کند تا ثابت بماند و نیاز به تصویربرداری مجدد را کاهش دهد. مهارکننده کودک را آزار نمی‌دهد و به او آسیبی نمی‌رساند.
عوارض این روش تصویربرداری چیست؟
این روش تصویربرداری در اکثر موارد بی‌خطر است و برای بیمار هیچ مشکلی به‌وجود نمی‌آورد. برخی از افراد به‌ندرت ممکن است عوارض جانبی نشان دهند؛ عوارض شایع عبارت‌اند از:
- حالت تهوع یا استفراغ
- درد شکمی یا اسهال
- سردرد
- واکنش‌های آلرژیک
عوارض ماده حاجب
قبل از هرچیز باید بدانید که اگر قبل از تصویربرداری ماده حاجب دریافت کرده باشید، باید پس از تصویربرداری مقدار زیادی آب بنوشید تا ماده حاجب را سریع‌تر دفع کنید. ماده حاجب مورد استفاده در تصویربرداری با نوشیدن آب به‌وسیله کلیه‌ها دفع می‌شود.
آلرژی به ماده حاجب به‌ندرت رخ می‌دهد. افرادی که سابقهٔ آلرژی یا آسم دارند، بیشتر ممکن است به ماده حاجب آلرژی داشته باشند. در صورتی که نگرانی در این مورد دارید، با پزشک خود درمورد احتمال آلرژی صحبت کنید و اگر علائمی غیرمعمول داشتید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید.
آیا اشعه X بی‌خطر است؟
در این روش تصویربرداری از اشعه X استفاده می‌شود که برای سلامتی مضر شناخته شده و ریسک برخی از مشکلات سلامت مثل سرطان‌ها را به صورت بالقوه افزایش می‌دهد. با این حال، در این روش تصویربرداری از مقادیر ناچیزی از اشعه X استفاده می‌شود که خطر خاصی برای بیمار ندارد. رادیوگرافی به صورت کلی در تمامی سنین بی‌خطر محسوب می‌شود.
با این حال پرتوهای X می‌توانند به جنین آسیب برسانند. اگر بیمار باردار باشد، پزشک ممکن است از روش‌های دیگری برای تصویربرداری مانند MRI و سونوگرافی استفاده کند.
پس از تصویربرداری در چه صورتی باید به پزشک مراجعه کرد؟
واکنش‌های آلرژیک به ماده حاجب بسیار کم است و اکثر افرادی که با استفاده از این روش تصویربرداری مورد بررسی قرار می‌گیرند، هیچگاه دچار مشکل نمی شوند. با این حال این عوارض به صورت نادر ممکن است رخ دهند. علائم آلرژی ممکن است یک یا دو روز بعد از تصویربرداری ظاهر شوند. اگر قبل از تصویربرداری ماده حاجب دریافت کردید، درصورت مشاهدهٔ علائم زیر، به پزشک مراجعه کنید:
- راش پوستی، کهیر یا خارش
- سردرد
- حالت تهوع یا استفراغ
- مشکل تنفسی یا تنگی نفس
چه زمانی نتایج آماده می‌شود؟
معمولاً نتایج چند دقیقه پس از تصویربرداری آماده می‌شود. نتیجهٔ تصویربرداری به صورت یک عکس پرینت‌شده یا لوح فشرده در اختیار شما قرار می‌گیرد. در برخی از موارد تخصصی تصویربرداری ممکن است آماده‌سازی نتایج اندکی بیشتر طول بکشد.
انواع تخصصی رادیوگرافی
انواع تخصی تری از این روش تصویربرداری نیز وجود دارند که انجام آن‌ها به روش‌های پیچیده‌تری انجام می‌شود. در ادامه به برخی از این روش‌ها اشاره شده است:
- تصویربرداری‌های گوارشی مثل بلع باریم، باریم انما و کولون ترانزیت
- تصویربرداری‌های اورولوژی نظیر RUG، پیلوگرافی و VCUG
- تصویربرداری‌های ساختارها و زوایای استخوانی
- فلوروسکوپی
- کوله‌سیستوگرافی
- هیستروسالپنگوگرافی – HSG
- سیالوگرافی
- آنژیوگرافی
بدون دیدگاه