اطلاعات عمومی
عفونت مجاری ادراری (عفونت ادراری) چیست؟
عفونت مجاری ادراری (UTI) عفونت بسیار شایع دستگاه ادراری است. این عفونت بخش‌های مختلف سیستم ادراری از جمله مجرای ادراری، حالب یا میزنای (لوله‌ای که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند)، مثانه و کلیه‌ها را درگیر می‌کند. علائم عفونت مجاری ادراری شامل تکرر ادرار، سوزش ادرار و درد پهلو یا کمر است. درمان این بیماری اغلب آنتی‌بیوتیک است.
علائم و نشانه‌ها
عفونت مجاری ادراری در برخی افراد بی‌علامت است. شایع‌ترین علائم عفونت ادراری شامل موارد زیر است:
- نیاز فوری به ادرار به‌صورت مداوم
- سوزش ادرار
- تکرر ادرار
- دفع مکرر، اما با حجم کم ادرار
- کدرشدن ادرار
- تب و بی‌حالی
- تغییر رنگ ادرار به قرمز، صورتی روشن یا به رنگ چایی که علامت دفع خون در ادرار است.
- بوی بد و تند ادرار
- درد لگن در زنان، به‌ویژه در مرکز لگن و اطراف استخوان پوبیس یا شرمگاهی
لازم به ذکر است در برخی افراد مسن، عفونت مجاری ادراری تشخیص داده نمی‌شود یا با سایر اختلالات اشتباه گرفته می‌شود.
علائم هشدار
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم عفونت مجاری ادراری دارید، به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورتی که مبتلا به عفونت مجاری ادراری هستید، در صورت شدت‌یافتن علائم، به پزشک خود اطلاع دهید. پزشک در صورت صلاحدید، درمان را تغییر می‌دهد.
همچنین مراقب علائم هشدار باشید:
- تب
- کمر‌درد
- استفراغ
اگر این علائم را دارید یا سایر علائم شما پس از اتمام دورهٔ درمان ادامه پیدا کرد، به پزشک مراجعه کنید. عفونت مجاری ادراری می‌تواند سراسر دستگاه ادراری را درگیر کند و به سایر قسمت‌های بدن نیز گسترش یابد. با این حال، درمان بسیار مؤثر است و به‌سرعت علائم را بهبود می‌دهد.
عوامل مؤثر در ابتلا
برخی افراد در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند. عفونت ادراری در زنان شایع‌تر است؛ زیرا میزنای یا مجرای ادرار در زنان کوتاه‌تر است و به راست‌روده (رکتوم) نزدیک‌تر است. بنابراین، باکتری‌ها در زنان راحت‌تر وارد دستگاه ادراری می‌شوند.
سایر عواملی که احتمال بروز بیماری را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- سابقهٔ ابتلا
- در خانم‌هایی که از نظر جنسی فعال هستند، نسبت به خانم‌هایی که فعال نیستند، احتمال بیشتری برای ابتلا به عفونت‌های مجاری وجود دارد.
- تغییر فلور نرمال واژن؛ فلور نرمال واژن یعنی باکتری‌هایی که به‌طور طبیعی داخل واژن زندگی می‌کنند. به‌عنوان مثال، یائسگی یا استفاده از اسپرم‌کش‌ها باعث تغییر فلور نرمال واژن می‌شود.
- بارداری
- سن؛ بزرگسالان و کودکان خردسال بیشتر در معرض ابتلا هستند.
- مشکلات ساختاری دستگاه ادراری؛ مانند بزرگ‌شدن پروستات.
- عدم رعایت بهداشت؛ به‌عنوان مثال، احتمال ابتلا به عفونت مجاری ادراری در کودکانی که در حال آموزش آداب دستشویی رفتن هستند، بیشتر است.
سیستم ایمنی سرکوب‌شده
بیماران مبتلا به دیابت، HIV یا سرطان، ریسک بالاتری برای ابتلا به عفونت مجاری ادراری دارند.
سنگ‌های ادراری
سنگ کلیه، حالب و مثانه می‌تواند از طریق انسداد جریان ادرار، ریسک ابتلا به عفونت مجاری ادراری را افزایش دهند.
سونداژ ادراری
افرادی که سوند ادراری تعبیه‌شده دارند، در معرض ریسک بالاتری از نظر ابتلا به عفونت ادراری هستند.
ناهنجاری‌های مادرزادی مجاری ادراری
کودکان مبتلا به ناهنجاری‌های مادرزادی مجاری ادراری نظیر برگشت ادرار از مثانه به میزنای (وضعیتی که در آن ادرار در خلاف جهت از مثانه وارد میزنای می‌شود) و دریچه خلفی مجرای ادرار، دارای ریسک بالایی از نظر عفونت مجاری ادراری هستند.
تشخیص
بررسی‌های بالینی
گرفتن یک شرح حال درست، قدم اول در تشخیص عفونت مجاری ادراری است.
نکات زیر در شرح حال بیمار، به نفع تشخیص عفونت مجاری ادراری است. برخی از بیماران تمام علائم زیر و برخی تنها تعدادی از این علائم را تجربه می‌کنند.
- سوزش ادرار
- احساس فوریت در دفع ادرار
- تکرر ادرار
- احساس باقی‌ماندن ادرار در مثانه پس از دفع
- دفع خون در ادرار
- درد یا گرفتگی زیر شکم
- بوی تند ادرار
- شب‌ادراری
- شروع ناگهانی بی‌اختیاری ادرار
- دیسپارونی یا آمیزش دردناک
بررسی‌های آزمایشگاهی
آزمایش خون
آزمایش‌های خون که معمولاً در بیماران مبتلا به عفونت مجاری ادراری انجام می‌شود، شامل شمارش کامل سلول‌های خون، اورۀ خون، کراتینین خون و قند خون می‌شود.
آزمایش ادرار
این آزمایش وجود گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و باکتری را در ادرار و همچنین مقدار آن‌ها را بررسی می‌کند. تعداد گلبول‌های سفید و قرمز خون در ادرار، نشان‌دهندهٔ عفونت است.
کشت ادرار
کشت ادرار به تعیین نوع باکتری موجود در ادرار کمک می‌کند. کشت ادرار باید قبل از شروع مصرف آنتی‌بیوتیک انجام شود و برای انتخاب درمان مناسب بسیار مهم است.
اگر عفونت به درمان پاسخ ندهد یا مدام عود کند، پزشک از سایر مداخلات برای بررسی و معاینهٔ دستگاه ادراری استفاده می‌کند.
بررسی‌های تصویربرداری
سونوگرافی
سونوگرافی از امواج صوتی استفاده می‌کند و تصویری از اندام‌های داخلی روی مانیتور تشکیل می‌دهد. پروب سونوگرافی روی پوست قرار می‌گیرد، دردناک نیست و نیازی به آمادگی قبلی ندارد.
سی‌تی اسکن
سی‌تی اسکن با استفاده از اشعهٔ ایکس، تصاویری از بدن و اندام‌های داخلی تهیه می‌کند. سی‌تی اسکن یک مداخلهٔ تصویربرداری بسیار دقیق است.
سیستوسکوپی
سیستوسکوپ یک ابزار ویژهٔ مجهز به یک لنز و یک منبع نور است. سیستوسکوپ از طریق مجرای ادراری داخل مثانه می‌رود و برای دیدن داخل مثانه استفاده می‌شود.
درمان
درمان دارویی
عفونت مجاری ادراری باید درمان شود. آنتی‌بیوتیک‌ها درمان مناسبی برای این بیماری هستند. آنتی‌بیوتیک‌ها داروهایی هستند که باکتری‌ها را از بین می‌برند و با عفونت مبارزه می‌کنند.
انتخاب نوع آنتی‌بیوتیک مناسب که باکتری عامل عفونت شما را از بین ببرد، برعهدهٔ پزشک است. داروهای زیر برخی از آنتی‌بیوتیک‌های رایج در درمان عفونت ادراری هستند:
- نیتروفورانتوئین
- سولفونامیدها
- آموکسی‌سیلین
- سفالوسپورین‌ها
- تری‌متوپریم/سولفامتوکسازول (کوتریموکسازول)
- داکسی‌سایکلین
- فلوروکینولون‌ها مانند سیپروفلوکساسین
پیروی از دستورالعمل‌های پزشک برای مصرف دارو بسیار مهم است. مصرف آنتی‌بیوتیک را خودسرانه قطع نکنید؛ حتی اگر علائم شما بهبود پیدا کرد و حال عمومی شما بهتر شد. اگر دورهٔ آنتی‌بیوتیک تکمیل و عفونت به‌طور کامل درمان نشود، دوباره عود می‌کند.
درمان تزریقی
در برخی موارد بسیار پیچیده که عفونت ادراری به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم است یا عفونت کلیه‌ها را نیز درگیر کرده است، درمان و بستری در بیمارستان نیاز است. دارو به‌صورت تزریقی (داخل وریدی) تجویز می‌شود. همچنین باید پس از ترخیص، برای مدتی آنتی‌بیوتیک خوراکی مصرف کنید تا عفونت به‌طور کامل از بین برود.
درمان غیردارویی
درمان غیردارویی در عفونت مجاری ادراری جایگاهی ندارد.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
مصرف مایعات فراوان
مصرف مایعات، به‌ویژه آب، به حذف باکتری‌های اضافی از دستگاه ادراری کمک می‌کند. نوشیدن ۶ الی ۸ لیوان آب در روز توصیه می‌شود.
لازم به ذکر است که از مصرف نوشیدنی‌هایی که مثانه را تحریک می‌کنند، خودداری کنید. از مصرف قهوه، الکل و نوشابه‌های حاوی آب مرکبات یا کافئین تا زمانی که عفونت درمان نشده است، پرهیز کنید. این نوشیدنی‌ها مثانه را تحریک کرده و احساس نیاز به دفع ادرار را افزایش می‌دهند.
آب کرنبری
بسیاری از افراد برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری، آب کرنبری می‌نوشند. محصولات کرنبری، دارای خواص احتمالی مبارزه با عفونت هستند. محققان درحال بررسی خواص آب کرنبری برای جلوگیری از عفونت مجاری ادراری هستند، اما هنوز به نتایج واحدی نرسیده‌اند.
نوشیدن آب کرنبری برای اکثر افراد بی‌خطر است، اما در برخی باعث ناراحتی معده یا اسهال می‌شود. پیش از نوشیدن این محصولات، به کالری آن دقت کنید. اگر از وارفارین یا سایر داروهای رقیق‌کنندهٔ خون استفاده می‌کنید، از مصرف محصولات کرنبری خودداری کنید.
زندگی با عفونت مجاری ادراری
خودمراقبتی
تغییر شیوهٔ زندگی به جلوگیری از ابتلا به بیماری کمک می‌کند. به نکات زیر در این باره توجه کنید:
رعایت بهداشت
رعایت بهداشت شخصی، به‌ویژه در بانوان، به پیشگیری از عفونت ادراری کمک می‌کند. مجرای ادرار در زنان بسیار کوتاه‌تر از مردان است و باکتری اشریشیا کلی (E. Coli) راحت‌تر از راست‌روده به داخل بدن حرکت می‌کند. برای جلوگیری از ورود این باکتری، همیشه بعد از اجابت مزاج، ناحیهٔ تناسلی را از جلو به عقب خشک کنید.
زنان باید در طول چرخهٔ قاعدگی خود برای جلوگیری از عفونت نکات بهداشتی را رعایت کنند. تعویض مکرر پد و تامپون و همچنین پرهیز از مصرف دئودورانت‌های زنانه، به پیشگیری از عفونت مجاری ادراری کمک می‌کند.
تغییر عادات ادرار کردن
دفع ادرار نقش مهمی در دفع باکتری‌ها از بدن دارد. دفع ادرار، مواد زائد را از بدن خارج می‌کند. بنابراین خطر ابتلا به عفونت را به‌ویژه در افرادی که سابقهٔ ابتلای مکرر دارند، کاهش می‌دهد. مصرف مایعات فراوان، دفع ادرار را افزایش می‌دهد. اما مهم است که از مصرف مایعات و غذاهای محرک مانند الکل، آب مرکبات، نوشیدنی‌های حاوی کافئین و غذاهای تند اجتناب کنید.
همچنین، برای دفع باکتری‌هایی که ممکن است در طول رابطهٔ جنسی وارد بدن شوند، بلافاصله قبل و بعد از رابطهٔ جنسی ادرار کنید. پیش از رابطهٔ جنسی، ناحیه تناسلی خود را با آب گرم بشویید.
تغییر روش پیشگیری از بارداری
برخی از زنان برای پیشگیری از بارداری، از دیافراگم ضد بارداری استفاده می‌کنند که در برخی با افزایش خطر ابتلا به عفونت ادراری همراه است. در مورد سایر روش‌های پیشگیری از بارداری با پزشک مشورت کنید.
استفاده از لوبریکانت‌ها در حین رابطهٔ جنسی
اگر خشکی واژن دارید، در حین رابطهٔ جنسی از لوبریکانت‌هایی استفاده کنید که بر پایهٔ آب باشد. همچنین در صورت سابقهٔ ابتلای مکرر به عفونت ادراری، از مصرف محصولات اسپرم‌کش اجتناب کنید.
انتخاب لباس مناسب
از پوشیدن لباس‌های تنگ اجتناب کنید، زیرا باعث می‌شود محیط مرطوب بماند و باکتری‌ها در دستگاه ادراری رشد کنند. از لباس زیر نخی استفاده کنید؛ زیرا از تجمع رطوبت اضافی در اطراف مجرای ادرار جلوگیری می‌کند.
سایر نکات
پزشکان به برخی از زنان یائسه، کرم واژینال حاوی استروژن را پیشنهاد می‌کنند. کرم‌های حاوی استروژن با تغییر pH واژن، خطر ابتلا به عفونت ادراری را کاهش می‌دهد. اگر در دورهٔ یائسگی هستید و عفونت ادراری مکرر دارید، با پزشک خود صحبت کنید.
مکمل‌های بدون نیاز به نسخه نیز برای عفونت‌های ادراری در دسترس هستند. این مکمل‌ها روش دیگری برای پیشگیری از عفونت مجاری ادراری است که به افرادی که عفونت ادراری مکرر دارند، توصیه می‌شود.
پیش از شروع مصرف هر مکملی ابتدا با پزشک مشورت کنید.
بارداری
عفونت‌های دستگاه ادراری در دوران بارداری شایع است و شایع‌ترین میکروب عامل آن، اشریشیا کلی است. باکتریوری بدون علامت ممکن است در آینده به سیستیت یا پیلونفریت تبدیل شود. همهٔ زنان باردار باید از نظر باکتریوری غربالگری شوند و با آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند نیتروفورانتوئین، یا سفالکسین درمان شوند.
آمپی‌سیلین در درمان باکتریوری بدون علامت استفاده نمی‌شود، زیرا میزان مقاومت بالایی نسبت به این دارو ایجاد شده است. پیلونفریت یک بیماری جدی و خطرناک است.
پیلونفریت با خطر بالاتر بروز عوارض پیش از تولد و پس از تولد همراه است. عفونت‌های مکرر در دوران بارداری شایع است و نیاز به درمان پیشگیرانه دارد. زنان باردار مبتلا به عفونت ادراری با باکتری استرپتوکوک گروه B باید درمان شوند و همچنین باید تحت درمان پیشگیرانه در طول زایمان قرار گیرند.
عفونت مجاری ادراری چه تأثیری بر جنین می‌گذارد؟
عفونت مجاری ادراری اگر درمان نشود، منجر به عفونت کلیه می‌شود. عفونت کلیه احتمال زایمان زودرس و وزن کم نوزاد هنگام تولد را افزایش می‌دهد. اگر پزشک عفونت ادراری را به‌موقع و به‌درستی درمان کند، آسیبی به جنین وارد نخواهد کرد.
داروها
- سیپروفلوکساسین | سیپرینول، سیپروتد
- کوتریموکسازول | سپترین، کوتریم
- سفتریاکسون | روسفین، آفاکسون
