اطلاعات عمومی
فیبرومیالژیا یا فیبرومیالژی چیست؟
فیبرومیالژیا (Fibromyalgia) بیماری مزمنی است که باعث ایجاد درد، خستگی مفرط و علائم دیگری در سایر نقاط بدن می‌شود. ممکن است مبتلایان به فیبرومیالژی نسبت به دیگر افراد، به درد حساس‌تر باشند؛ این حالت، درک غیرعادی درد نامیده می‌شود.
علائم و نشانه‌ها
علائم جسمی بیماری
رایج‌ترین علائم فیبرومیالژیا، درد و خستگی مفرط است؛ سایر علائم عبارتند از:
- درد و تندرنس عضلانی (حساسیت به لمس؛ در این حالت در صورت لمس یک نقطه از بدن بیمار احساس درد می‌کند)
- خستگی مفرط
- درد فک و صورت (اختلالات مفصل فکی گیجگاهی)
- سردرد
- مشکلات گوارشی مانند اسهال و یبوست
- اختلال در کنترل ادرار
عوامل مؤثر در ابتلا
ریسک‌فاکتورها یا عوامل مؤثر در ابتلا به فیبرومیالژیا شامل موارد زیر است:
جنسیت
این بیماری در زنان بیشتر از مردان رخ می‌دهد (بین 70 تا 90 درصد از موارد این بیماری مربوط به زنان است).
سابقهٔ خانوادگی
اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر به فیبرومیالژیا مبتلا باشند، ممکن است احتمال بروز این بیماری در فرد بیشتر باشد.
سایر اختلالات
در صورت ابتلا به آرتروز زانو (استئوآرتریت)، روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) یا لوپوس، احتمال بروز این بیماری در فرد بیشتر می‌شود.
استرس و برخی از بیماری های باکتریایی و ویروسی هم ممکن است باعث بروز این بیماری شوند.
علائم هشدار
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم جدیدی مانند درد، خستگی مفرط یا تغییراتی در سلامت روان خود را تجربه می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید؛
تشخیص
بررسی‌های بالینی
در گذشته، پزشکان ۱۸ نقطهٔ مشخص از بدن مراجع را بررسی می‌کردند تا تعداد نقاطی را که با فشار محکم دچار درد می‌شوند، بشمارند. در دستورالعمل جدیدتر کالج روماتولوژی آمریکا (ACR)، دیگر معاینهٔ نقاط حساس لازم نیست. در عوض، عامل اصلی مورد نیاز برای تشخیص فیبرومیالژیا، درد گسترده در سراسر بدن است که حداقل سه ماه ادامه پیدا کند.
برای تشخیص قطعی فیبرومیالژی باید حداقل چهار ناحیه از پنج ناحیهٔ مورد نظر بدن، درد داشته باشد، که این نواحی عبارتند از:
- سمت چپ بالاتنه شامل شانه، بازو یا فک
- سمت راست بالاتنه شامل شانه، بازو یا فک
- سمت چپ پایین‌تنه شامل مفصل ران، لگن یا پا
- سمت راست پایین‌تنه شامل مفصل ران، لگن یا پا
- ناحیهٔ اکسیال شامل گردن، کمر، سینه یا شکم
بررسی‌های آزمایشگاهی
هیچ آزمایش تشخیصی، مثل آزمایش‌های خون برای تشخیص بیماری وجود ندارد.
آزمایش‌هایی که برای رد سایر بیماری‌هایی که ممکن است علائم شبیه به فیبرومیالژی داشته باشند، عبارتند از:
- شمارش کامل خون | CBC
- سرعت رسوب گلبول قرمز | ESR
- تست آنتی سیکلیک سیترولین پپتید (Anti-CCP)
- فاکتور روماتوئید | RF
- تست‌های عملکرد تیروئید
- آنتی‌بادی ضد هسته‌ای | ANA
- سرولوژی سلیاک
- ویتامین دی | Vitamin D
بررسی‌های تصویربرداری
هیچ روش تصویربرداری مانند رادیولوژی (پرتو ایکس) برای تشخیص فیبرومیالژیا وجود ندارد.
درمان
یک روش مشخص و مؤثر برای درمان بیماری در همهٔ مبتلایان وجود ندارد. بیماربا مشورت پزشک خود، می‌تواند ترکیبی از روش‌های درمانی را برای تسکین علائم انتخاب کند.
درمان دارویی
داروها می‌توانند به تسکین درد ناشی از ابتلا به فیبرومیالژیا کمک کرده و خواب را بهبود دهند. داروهای رایج عبارتند از:
داروهای مسکن
مسکن‌های بدون نسخه (OTC) مانند استامینوفن، ایبوپروفن یا ناپروکسن ممکن است مفید باشند. مصرف خودسرانهٔ این مسکن‌ها می تواند عوارض جدی ایجاد کند. برای مثال، مصرف بیش از حد استامینوفن، عوارض کبدی و مصرف بیش از حد ناپروکسن و ایبوپروفن، عوارض گوارشی، قلبی و کلیوی جدی ایجاد می‌کند. مصرف داروهای مخدر (اپیوئیدی) توصیه نمی‌شود؛ زیرا عوارض قابل توجهی دارند، اعتیادآورند و با گذشت زمان درد را تشدید می‌کنند.
داروهای ضد افسردگی
دولوکستین ممکن است به تسکین درد و خستگی مفرط ناشی از فیبرومیالژیا کمک کند. امکان دارد پزشک معالج برای کاهش اسپاسم عضلانی و کمک به بهبود وضعیت خواب نیز دارو تجویز کند.
داروهای ضد تشنج
داروهایی که برای درمان صرع ساخته شده‌اند، اغلب در کاهش بعضی دردها مؤثرند. گاباپنتین گاهی در کاهش علائم بیماری مفید است. البته اولین دارویی که سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای درمان این بیماری تأیید کرد، پرگابالین بود.
درمان غیردارویی
انواع گوناگونی از روش‌های درمانی می‌توانند به کاهش تأثیر فیبرومیالژیا روی بدن و زندگی شما کمک کنند؛ این روش‌ها عبارتند از:
فیزیوتراپی
فیزیوتراپ فردی است که به بیمار فعالیت‌هایی را می‌آموزد که باعث تقویت توان، انعطاف و استقامت عضلات می‌شوند. تمرین‌های آبی هم می‌توانند بسیار مفید باشند.
کاردرمانی
کاردرمانگر می‌تواند به بیمار کمک کند تا محیط کار یا شیوهٔ انجام وظایف مشخص خود را به گونه‌ای وفق دهد که فشار کمتری به بدن وارد شود.
درمان مکمل
هزاران سال است که درمان‌های مکمل و جایگزین برای کنترل درد و استرس، مانند مدیتیشن و یوگا، انجام می‌شوند. البته در سال‌های اخیر، استفاده از این روش‌ها محبوبیت بیشتری پیدا کرده است؛ خصوصاً در افرادی که به بیماری‌های مزمن نظیر فیبرومیالژیا دچار هستند.
به نظر می‌رسد که تعدادی از این درمان‌ها با حفظ ایمنی، منجربه تسکین و کاهش درد می‌شود. همچنین برخی از آن‌ها در علم پزشکی، پذیرفته‌شده هستند. با این حال بسیاری از این روش‌ها همچنان تأیید نشده‌اند، زیرا به‌خوبی دربارهٔ آن‌ها تحقیق نشده است.
طب سوزنی
طب سوزنی یک روش درمانی چینی است. در طب سوزنی، سوزن‌های بسیار ظریف از طریق پوست و با عمق‌های مختلف وارد بدن می‌شوند. طبق فرضیه‌های غربی دربارهٔ طب سوزنی، سوزن‌ها باعث می‌شوند که در جریان خون و سطوح انتقال‌دهنده‌های عصبی مغز و ستون فقرات، تغییراتی به‌وجود آید. بر اساس برخی مطالعات، تغییرات گفته‌شده، به تسکین علائم بیماری کمک می‌کنند؛ برخی مطالعات نیز هیچ فوایدی را نشان نمی‌دهند.
در حال حاضر استفاده از طب سوزنی در بهبود علائم فیبرومیالژی توصیه نمی‌شود.
ماساژدرمانی
ماساژدرمانی یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های درمان است که هنوز نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، تکنیک‌های مختلفی روی عضلات و بافت‌های نرم بدن به کار گرفته می‌شود تا آن‌ها را جابه‌جا کند. ماساژ می‌تواند ضربان قلب را کاهش دهد، عضلات را آرام کند، گسترهٔ حرکتی مفصل‌ها را بهبود دهد و تولید مسکن‌های طبیعی در بدن را افزایش دهد. این روش اغلب به کاهش استرس و اضطراب نیز کمک می‌کند.
تغذیه و مکمل
در بیماری فیبرومیالژیا تغذیه مناسب با مکمل‌های ویتامینی و مواد معدنی می‌تواند منجر به کاهش درد، تقویت سیستم ایمنی و افزایش ذخایر انرژی بدن شود. برای این کار، لازم است یک متخصص تغذیه به‌صورت دقیق شرح حال بیمار را جویا شود و بعد از آن، هرگونه کمبود مواد غذایی را ارزیابی کند و بهترین رژیم غذایی برای درمان فیبرومیالژیا را توصیه کند. رژیم غذایی‌ای که بیشتر افراد از آن پیروی می‌کنند، حاوی بسیاری از مواد غذایی زیر است که باعث افزایش حساسیت عضلات و اختلال سیستم ایمنی بدن می‌شود.
کربوهیدرات و قند با شاخص گلوکز بالا
بسیاری از افرادی که به فیبرومیالژیا مبتلا هستند، به گلوکز تصفیه‌شده (مانند قند و شکر) بسیار حساس‌اند. بسیاری از این افراد برای افزایش سطح انرژی خود، از کربوهیدرات و قند با شاخص گلوکز بالا (هر چقدر این عدد بالاتر باشد، مادهٔ مورد نظر قند بیشتری را در خون آزاد می‌کند و این شاخص از ۱ تا ۱۰۰ درجه‌بندی می‌شود) استفاده می‌کنند.
اگرچه مصرف کربوهیدرات و قند با شاخص گلوکز بالا باعث افزایش انرژی کوتاه‌مدت می‌شود، مصرف طولانی‌مدت آن، با تولید انسولین بیش‌از‌حد در بدن، منجر به کاهش قند خون شده و درنهایت منجر به ترشح هورمون‌های استرس‌زا در بدن می‌شود.
بهتر است افراد مبتلا به فیبرومیالژی از قند و کربوهیدرات با شاخص گلوکز پایین‌تر استفاده کنند. حذف قند تصفیه‌شده از رژیم فیبرومیالژیا این امکان را به بدن می‌دهد تا سطح گلوکز خون را بهتر مدیریت کند.
کافئین
بیش از 75٪ افرادی که به فیبرومیالژیا مبتلا هستند، نوعی از اختلال خواب را تجربه می‌کنند؛ خواب شبانه منجر به ترمیم و بازیابی بدن می‌شود و در افرادی که دردهای مزمن را تجربه می‌کنند مسئله‌ای ضروری است.
فرد مبتلا به فیبرومیالژیا باید از محرک‌هایی مانند کافئین، الکل، شکلات و شکر تصفیه‌شده دوری کند یا مصرف آن‌ها را کاهش دهد؛ زیرا این غذاها می‌توانند با الگوهای خواب طبیعی تداخل داشته باشند و خستگی را افزایش دهند.
سبزیجات سبز برگ
یکی از فرآورد‌ه‌های غذایی که شرایط مطلوبی را برای بدن فراهم می‌کند، سبزیجات با برگ سبز است. سبزیجات با برگ سبز فواید بسیاری برای بدن دارد؛ بنابراین بهتر است تا جایی که می‌توانید از آن‌ها در وعده‌های غذایی خود استفاده کنید. توصیه می‌شود روزانه حداقل پنج وعده سبزیجات مصرف کنید؛ توجه داشته باشید که این سبزیجات نباید سرخ‌شده باشند.
در سبزی‌های برگ‌دار، مواد معدنی و ویتامین‌های مختلف وجود دارد که درد و التهاب را کنترل می‌کند. همچنین فیبر موجود در این سبزی‌ها، کلسترول را کاهش می‌دهد، فشار خون را کنترل می‌کند، سطح گلوکز را متعادل می‌کند و به سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کند.
سبزیجات دارای برگ سبز بسته به گیاه مورد نظر، کلسیم، پتاسیم، بتاکاروتن، فولات و ویتامین‌های A ،C ،E و K را برای بدن تأمین می‌کنند.
پروتئین‌ها
پروتئین‌ها نیز حاوی اسیدهای آمینه ضروری هستند که برای سلامت عضلات مهم هستند. برای بهبود عملکرد سیستم عضلانی-اسکلتی بدن و کمک به روند ترمیم آن، مصرف مقادیر کافی پروتئین بدون چربی، پروتئین آب پنیر (پروتئین وی) و کراتین مؤثر است.
غذاهای فراوری‌شده
از مصرف غذاهای فراوری‌شده که مقادیر زیادی چربی‌های اشباع‌شده و هیدروژنه و قندهای تصفیه‌شده دارند، خودداری کرده یا تا جای ممکن، میزان مصرف این مواد را کاهش دهید.
رژیم غذایی حذفی
برای ارزیابی این موضوع که آیا یک غذای خاص باعث بروز یا بدتر شدن علائم می‌شود یا خیر، از یک رژیم غذایی حذفی می‌توان استفاده کرد؛ در این روش، غذاهایی را که ممکن است منجر به تحریک واکنش‌های آلرژیک در بدن شوند، به مدت ده روز از رژیم فیبرومیالژیا حذف می‌کنند.
معمولاً مواد غذایی که در این زمینه می‌توانند مشکل‌ساز باشند، غلات حاوی گلوتن (گندم، چاودار، جو)، محصولات لبنی، تخم‌‌مرغ، ذرت، سویا و پنیر سویا، بادام‌زمینی، مرکبات، مخمر، قندهای تصفیه‌شده، کافئین و الکل هستند.
همچنین باید از مصرف غذاهای فراوری‌شده اجتناب شود؛ زیرا این غذاها حاوی افزودنی‌های شیمیایی، نگهدارنده، رنگ‌های مصنوعی و طعم‌دهنده هستند. بعد از آن، هر روز یک غذای خاص به برنامهٔ رژیم فیبرومیالژیا بازگردانده می‌شود تا مشاهده شود آیا علائم عود می‌کنند یا خیر. بعضی اوقات ممکن است این فرایند به تکرار نیاز داشته باشد تا مشخص شود دقیقاً کدام غذاها برای فرد مشکل‌ساز هستند.
به‌طورکلی، رژیم غذایی برای فیبرومیالژیا که در آن میوه و سبزیجات عمدتاً خام یا نیم‌پز به‌همراه گوشت بسیار کم‌چرب (مرغ بدون چربی یا ماهی) مصرف می‌شود، سلامتی را بهبود می‌دهد.
برخی مطالعات بیان می‌کند که یک رژیم غذایی گیاهی و بدون گلوتن، به تسکین درد، بهبود کیفیت خواب و بهبود سلامت کلی در بیماران مبتلا به فیبرومیالژیا کمک می‌کند.
زندگی با فیبرومیالژیا
تغییرات در سبک زندگی
- خواب کافی
- انجام منظم فعالیت‌های بدنی؛ اگر تاکنون فعال نبوده‌اید، به‌آهستگی و به‌تدریج میزان فعالیت خود را بالا ببرید.
- کنترل استرس
- رژیم غذایی سالم
- رفتار متعادل؛ اگر زیاد کار کنید، علائم شما می‌تواند وخیم‌تر شود. بنابراین لازم است یاد بگیرید بین میزان فعالیت و استراحت خود تعادل برقرار کنید.
- خودداری از مصرف دخانیات
- محدود‌کردن کافئین دریافتی
ورزش
مبتلایان به فیبرومیالژیا باید علاوه بر داروهایی که پزشک معالج به آن‌ها توصیه می‌کند، از درمان‌های غیردارویی نیز استفاده کنند. بر طبق پژوهش‌ها، فعالیت جسمانی مؤثرترین درمان برای آن محسوب می‌شود.
در کنار همهٔ درمان‌های دارویی، باید از فعالیت جسمی نیز بهره برد. انجام منظم ورزش‌های هوازی بیشترین فایده را برای بیماران به‌همراه دارد. سایر درمان‌های وابسته به بدن از جمله تای‌چی و یوگا نیز می‌توانند به تسکین علائم بیماری منجر شوند. ممکن است درد بکشید، اما لازم است بدانید که فعالیت‌های جسمی با شدت کم ضرری نخواهد داشت.
اوایل ممکن است انجام حرکات ورزشی باعث افزایش درد شما شود، اما ورزش تدریجی و منظم در اکثر مواقع باعث تسکین علائم می‌شود. یک فیزیوتراپ می‌تواند در برنامه‌ریزی برای انجام تمرینات ورزشی در منزل به شما کمک کند. حرکات کششی، وضعیت مناسب بدن و تمرینات آرام‌سازی هم مفید هستند.
سلامت روان
این بیماری می‌تواند باعث بروز علائم روانی و عاطفی نیز شود که از جملهٔ آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مشکلات حافظه (گاهی مه فیبرو یا مه مغزی نامیده می‌شود)
- اضطراب
- افسردگی
- بی‌خوابی و سایر اختلالات خواب
- کنترل اضطراب و استرس
برنامه‌ای برای جلوگیری از انقباض عضلات و فشار عاطفی تهیه کنید و هر روز زمانی را به حفظ آرامش خود اختصاص دهید. به عبارت دیگر، شاید بهتر باشد نه گفتن را بیاموزید، بدون این‌که احساس گناه به شما دست دهد. انتظار می‌رود افرادی که از شغل خود استعفا می‌دهند و کلیهٔ فعالیت‌های خود را رها می‌کنند، بیتر از افراد فعال به مشکل بخورند. از تکنیک‌های کنترل استرس مانند تمرینات تنفس عمیق یا مدیتیشن استفاده کنید.
درمان رفتاری‌شناختی نوعی از درمان است که روی درک تأثیر افکار و رفتارها بر درد و سایر علائم تمرکز می‌کند. درمان‌های رفتاری‌شناختی و مرتبط مانند ذهن‌آگاهی می‌تواند به بیماران کمک کند تا مهارت‌هایی را بیاموزند که به کمک آن‌ها، علائم درد کاهش پیدا کنند. ذهن‌آگاهی نوعی تمرین مدیتیشن است که باعث می‌شود آگاهی فرد نسبت به لحظهٔ حال، تقویت شود.
داروها
- دولوکستین
- آمی‌تریپتیلیلن
- پرگابالین
- ناپروکسن
بدون دیدگاه