اطلاعات عمومی
سندرم شوگرن چیست؟
سندرم شوگرن یا Sjogren’s Syndrome یک اختلال در سیستم ایمنی است که با دو علامت رایج خشکی دهان و خشکی چشم شناخته می‌شود. چراکه شوگرن سندرم در همان ابتدا روی غشاهای مخاطی و غدد ترشح‌کنندۀ رطوبت چشم و دهان، تأثیر می‌گذارد؛ در نتیجه سطح اشک و بزاق کاهش پیدا می‌کند.
سندرم شوگرن اغلب اوقات با سایر اختلالات سیستم ایمنی مثل لوپوس و آرتریت روماتوئید همراه است. میزان شیوع سندرم شوگرن در زنان بیشتر از مردان است. ابتلا به سندرم شوگرن در هر سنی ممکن است؛ اما بیشتر افراد، در زمان تشخیص بیماری بیش از 40 سال سن دارند.
درمان Sjogren’s Syndrome بر کنترل علائم ناشی از بیماری متمرکز است.
علائم و نشانه‌‌ها
از اصلی‌ترین علائم بیماری سندرم شوگرن می‌توانیم به ۲ مورد زیر اشاره کنیم:
خشکی چشم
خشکی چشم باعث می‌شود بیمار دچار سوزش و خارش چشم شده و احساس وجود شن‌ریزه (جسم خارجی) در چشم کند.
خشکی دهان
ممکن است بلعیدن و صحبت کردن برای بیمار سخت باشد؛ حالت مثل اینکه دهان پر از پنبه است.
سایر علائم سندرم شوگرن
برخی از افراد مبتلا به سندرم شوگرن ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر را داشته باشند:
- درد، تورم و خشکی مفاصل
- متورم شدن غدد بزاقی، به‌ویژه مجموعه غددی که در پشت فک و جلوی گوش قرار دارند
- بثورات پوستی
- خشکی پوست
- خشکی واژن
- سرفه ٔخشک و مداوم
- خستگی طولانی‌مدت
عوامل مؤثر در ابتلا
معمولاً یک یا چند عامل زیر به‌عنوان عوامل مؤثر در ابتلا به شوگرن سندرم شناخته می‌شوند:
افزایش سن
سندرم شوگرن معمولاً در افراد بالای چهل سال بروز پیدا می‌کند.
جنسیت
زنان بسیار بیشتر از مردان در معرض ابتلا به سندرم شوگرن هستند (تقریبا 9 برابر بیشتر).
بیماری روماتیسمی
افراد مبتلا به سندرم شوگرن، معمولاً به یکی از بیماری‌های لوپوس یا آرتریت روماتوئید نیز مبتلا هستند.
تشخیص
تشخیص سندرم شوگرن دشوار است، زیرا علائم آن در افراد مختلف متفاوت است. از سوی دیگر این علائم می‌توانند مشابه با علائم بیماری‌های دیگر نیز باشند و اختصاصی شوگرن نیستند. عوارض جانبی برخی از داروها هم می‌تواند نشانه‌هایی مشابه با علایم سندرم شوگرن ایجاد کند.
به همین دلیل پزشک فوق تخصص روماتولوژی از یک سری از معیارهای بالینی و آزمایشگاهی به منظور تشخیص بیماری استفاده می‌کند. هر چقدر امتیاز فرد در این معیار بالاتر باشد احتمال ابتلای او به شوگرن نیز بیشتر است.
این معیار مشتمل بر 5 سوال اصلی است:
1) آیا در 3 ماه گذشته، خشکی چشم روزانه، مداوم و دردسرساز داشته اید؟
2) آیا احساس وجود شن در چشم دارید؟
(3) آیا از قطره های اشک مصنوعی بیش از 3 بار در روز استفاده می کنید؟
(4) آیا در 3 ماه گذشته، احساس خشکی دهان داشته اید؟
(5) آیا برای کمک به بلع غذای خشک مکررا مایعات می نوشید؟
بررسی‌های بالینی
تشخیص زودهنگام سندرم شوگرن به منظور کاهش آسیب بیماری بر چشم‌ها، دهان و سایر اندام‌ها مهم است. این بیماران معمولا علائمی مانند کاهش ترشح اشک، سوزش وخارش چشم، مشکل در صحبت کردن و بلع و خشکی نای و خشکی واژن در خانم‌ها دارند.
در طول معاینهٔ فیزیکی، پزشک موارد زیر را بررسی می‌کند:
- تغییرات در چشم، دهان و غدد بزاقی
- التهاب مفاصل
- ضعف عضلانی
- تورم غدد لنفاوی در گردن
بررسی‌های آزمایشگاهی
آزمایش خون
فوق تخصص روماتولوژی به منظور تایید تشخیص این بیماری از یک سری از آزمایش‌ها استفاده می‌کند:
- آنتی‌بادی‌های ضد SSA/Ro که در 56٪ از بیماران مبتلا به این بیماری مشاهده می‌شود.
- آنتی‌بادی‌های ضد SSB/LA که در 30٪ از بیماران مبتلا به سندروم شوگرن مشاهده می‌شود.
- آنتی‌بادی ضد هسته‌ای (ANA) که در 90 % از بیماران مبتلا به این سندروم مشاهده می‌شود.
- فاکتور روماتوئید (RF) که در 75٪ از بیماران مبتلا به این بیماری مشاهده می‌شود.
بررسی‌های تصویربرداری
برخی از مداخلات تصویربرداری می‌توانند عملکرد غدد بزاقی را بررسی کنند:
سیالوگرام
در طول این بررسی، اشعۀ ایکس، رنگی را که به غدد بزاقی جلوی گوش بیمار تزریق شده، تشخیص می‌دهد. این روش نشان می‌دهد که چه مقدار بزاق به دهان بیمار ترشح می‌شود.
سینتی‌گرافی غدد بزاقی
در این آزمایش، مادهٔ رادیواکتیو به صورت وریدی تزریق شده و سرعت حرکت و رسیدن آن به تمام غدد بزاقی در طول یک ساعت بررسی می‌شود.
سونوگرافی غدد بزاقی
یکی از روش‌های نوین مشاهده غدد بزاقی است که برای تشخیص بیماری شوگرن بسیار اختصاصی عمل می‌کند.
بیوپسی
پزشک ممکن است برای بررسی علائم التهاب، از بافت یا سلول‌های غدد بزاقی یا سطح داخلی لب‌ها نمونه‌برداری کند و نمونه‌ها را برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه ارسال کند.
درمان
درمان سندرم شوگرن تا حد زیادی به بخش‌هایی از بدن که درگیر بیماری هستند، بستگی دارد. بسیاری از افراد خشکی چشم و خشکی دهان را با استفاده از قطرههای چشمی بدون نسخۀ پزشک و نوشیدن آب کنترل می‌کنند. برخی دیگر نیز به منظور کنترل علائم و درمان، نیاز به استفاده از داروها یا جراحی دارند.
درمان دارویی
با توجه به بخش‌های درگیر بیماری، پزشک ممکن است داروهایی را برای کنترل بیماری و علائم ناشی از آن پیشنهاد بدهد. ازجمله:
کاهش التهاب چشم
در صورت داشتن خشکی متوسط تا شدید، چشم‌پزشک قطره چشمی تجویزمی‌کند.
افزایش تولید بزاق دهان
داروهایی مانند پیلوکارپین می‌توانند تولید بزاق و گاهی اوقات اشک را افزایش دهند.
کنترل و درمان عوارض
در صورت بروز علائم آرتریت، پزشک داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی NSAIDs یا سایر داروهای مربوط به آرتریت را تجویز کند.
برای درمان عفونت‌های قارچی در دهان نیز از داروهای ضد قارچی استفاده می‌شود.
درمان علائم سیستمی
هیدروکسی کلروکین از جمله داروهایی است که برای درمان مالاریا تجویز می‌شود و معمولاً برای درمان سندرم شوگرن هم مفید است. همچنین ممکن است داروهای تعدیل کنندۀ سیستم ایمنی مانند متوترکسات نیز تجویز شود.
درمان خشکی واژن
اگر واژن بیمار همیشه خشک و همراه با احساس خارش، سوزش و دردناک است، بهتر است در قدم اول با پزشک خود مشورت کند تا مطمئن شود که این موارد ناشی از تغییرات هورمونی است؛ زیرا گاهی‌اوقات نوعی عفونت یا مشکل پوستی می‌تواند این مشکلات را ایجاد کند. در چنین شرایطی، درمان‌های خاص کنترل‌کنندهٔ این علائم توسط پزشک تجویز می‌شود.
بااین‌وجود، زنان مبتلا به سندرم شوگرن، سه برابر بیشتر از سایر زنان در سنین مشابه و در سنین حوالی یائسگی و بعد از آن، ممکن است به خشکی واژن مبتلا شوند. برای کمک به خشکی روزانۀ واژن می‌توان به نکات زیر توجه کرد:
- بهتر است از روان‌کننده‌ها و مرطوب‌کننده‌های واژن استفاده شود تا رطوبت واژن افزایش پیدا کند. همچنین استفاده ازاین مرطوب‌کننده‌ها به کاهش درد ناشی از خشکی واژن هنگام برقراری رابطهٔ جنسی کمک می‌کند.
- از صابون‌های بدون عطر برای نظافت و شست‌وشو استفاده شود؛ زیرا عطرها و سایر افزودنی‌ها می‌توانند واژن را تحریک کنند.
- استروژن‌درمانی نیز می‌تواند برای برطرف‌کردن خشکی واژن مؤثر باشد.
درمان غیر‌دارویی
جراحی
برای بهبود خشکی چشم، می‌توان از یک جراحی جزئی برای بستن مجرای خروجی اشکی استفاده کرد. در طی این عمل، پلاگ‌های سیلیکونی یا پلاگ‌های پونکتال را وارد مجاری اشکی کرده و به این ترتیب، اشک از طریق مجاری اشکی تخلیه نمی‌شود و در چشم باقی می‌ماند.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
تقریبا 90٪ از افراد مبتلا به سندرم شوگرن، مشکلات مرتبط با غذاخوردن دارند؛ این مشکلات معمولاً ناشی از خشکی و تورم گلو است. در بعضی موارد، این مشکلات می‌توانند باعث سوءتغذیه شوند.
از طرف دیگر نیز به نظر می‌رسد تعداد زیادی از افراد مبتلا به سندرم شوگرن، بیماری سلیاک یا علائم مربوط به سندرم رودۀ تحریک‌پذیر مثل نفخ، درد شکم، اسهال یا یبوست دارند.
توصیه می‌شود افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی از جمله سندرم شوگرن، از یک رژیم غذایی ضد التهاب برای کمک به بهبود درد مفاصل و سایر علائم پیروی کنند.
در این بخش به سراغ نکاتی می‌رویم که می‌تواند در مدیریت مشکلات مربوط به غذا خوردن، به بیماران مبتلا به شوگرن سندرم کمک کند؛ از جمله:
- در یک وعدۀ غذایی مقدار کمتری غذا بخورید و در مقابل، تعداد دفعات غذاخوردن را بیشتر کنید.
- غذاهای نرم را در رژیم غذایی‌تان بگنجانید.
- حتماً غذا را کامل بجوید.
- مصرف قند را کمتر کنید و آب بنوشید تا مانع پوسیدگی دندان‌ها شوند.
مکمل‌ها
بر اساس شواهد، مصرف بیشتر ویتامین E، اسیدهای چرب امگا 3 و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند تأثیر مثبتی بر ترشح بزاق، خشکی چشم و التهاب داشته باشد. اسیدهای چرب امگا 3 و ویتامین E به‌صورت مکمل در داروخانه‌ها موجود است، اما قبل از خرید و مصرف آن‌ها حتماً با پزشک در رابطه با دوز مصرفی و موارد ایمنی مصرف مکمل‌ها صحبت کنید.
منابع اسیدهای چرب امگا 3
انواع ماهی تن، سالمون، مغز گردو و بادام‌زمینی و همچنین روغن‌هایی مانند کانولا، بذر کتان و روغن گردو از جمله منابع اسیدهای چرب امگا 3 هستند.
منابع ویتامین E
ویتامین E را می‌توان در مواد غذایی‌ای مثل تخمۀ آفتاب‌گردان، بادام، کرۀ بادام، آووکادو، اسفناج، کدو‌حلوایی، کلم بروکلی، روغن‌زیتون، قزل‌آلا و میگو پیدا کرد.
زندگی با سندرم شوگرن
خودمراقبتی
بهبود سلامت دندان و خشکی دهان
- در طول روز آب بنوشید (جرعه‌های کوچک اما مستمر).
- برای تحریک بزاق دهان، آدامس‌های بدون قند بجوید یا از آب‌نبات‌های و پاستیل‌های بدون قند استفاده کنید.
- از محصولات حاوی شیرین‌کنندۀ مصنوعی زایلیتول برای جلوگیری از پوسیدگی دندان کمک بگیرید.
- از مسواک برقی استفاده کنید.
- به‌طور مرتب و به‌خصوص بعد از غذا، مسواک زده و نخ دندان بکشید. اگر در طول روز به هر دلیلی نمی‌توانید مسواک بزنید، دندان‌ها را با آب خالی بشویید.
- از دندان‌پزشکتان بخواهید که خمیردندان‌های حاوی فلوراید مخصوص خشکی دهان را معرفی کند.
- در فاصلۀ میان وعده‌های غذایی، از میل‌کردن غذاها و نوشیدنی‌هایی که قند دارند، خودداری کنید.
خشکی چشم
- قطرههای چشمی تجویز‌شده توسط پزشک را به‌صورت منظم استفاده کنید.
- استفاده از قطره‌هایی را که مواد نگهدارنده دارند و می‌توانند باعث تحریک و خشکی چشم شوند، محدود کنید.
- از ژل‌های چشمی برطرف‌کنندهٔ خشکی چشم استفاده کنید.
- برای جلوگیری از هدر‌رفتن رطوبت چشم، از عینک آفتابی استفاده کنید.
خشکی بینی، گلو و مجاری هوایی فوقانی
- در طول روز از اسپری آب بینی یا آب‌نمک استفاده کنید.
درد مفاصل
- زمانی که مفاصل متورم و دردناک هستند، به آن‌ها استراحت بدهید تا التهاب کمتر شود.
- برای بهبود خشکی مفاصل و افزایش دامنۀ حرکتی، در فواصل میان حمله‌ها و شعله‌ور‌شدن بیماری، ورزش کنید. یک برنامهٔ ورزشی باید با تأکید بر تمرینات هوازی، تقویت عضلات و انعطاف‌پذیری، طراحی شود. بهتر است قبل از شروع هر ورزشی با پزشک مشورت کنید.
اجتناب از مصرف برخی داروها
- برخی از داروها مانند فرآورده های سرماخوردگی و آنتی هیستامین ها اثراتی دارند که می توانند باعث خشکی چشم و دهان شوند. بهتر است از مصرف این داروها بدون تایید پزشک اجتناب کنید و هر داروی جدیدی را تنها در صورت تایید پزشک مصرف کنید.
داروها
- پیلوکارپین
- سیکلوسپورین
- هیدروکسی کلروکین
- متوترکسات
- آزاتپوپرین
- تاکرولیموس
- ریتوکسیماب
بنده زیاد تحقیق میکنم. این مطالب عالی و کامل بودند. سپاسگزارم.