اطلاعات عمومی
بیماری پارکینسون چیست؟
بیماری پارکینسون (Parkinson’s Disease) سیستم عصبی و قسمت‌هایی از بدن را که توسط اعصاب کنترل می‌شوند، درگیر می‌کند. این بیماری یک اختلال عصبی پیش‌رونده است؛ یعنی با گذشت زمانی بیماری پیشرفت می‌کند و وضعیت بیمار رو به وخامت می‌رود.
علائم و نشانه‌های پارکینسون به‌آرامی خود را نشان می‌دهند. ممکن است اولین علامت، در حد لرزیدن یک دست باشد و چندان به چشم نیاید؛ اما با پیشرفت بیماری در طول زمان، علائم شدیدتر می‌شود.
بد نیست بدانید که این بیماری بعد از آلزایمر، دومین اختلال پیش‌روندهٔ مغزی است.
آمار دقیقی از بیماری پارکینسون در کشور وجود ندارد؛ با این حال پیش‌بینی شده که حدود 250 هزار مبتلا در کشور وجود دارد.
عوامل مؤثر در ابتلا
عواملی که ریسک ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
سن
جوانان به‌ندرت به بیماری پارکینسون مبتلا می‌شوند. معمولاً این بیماری در میان‌سالی (حدود سن 60 سالگی یا بالاتر) و سالمندی آغاز می‌شود و با افزایش سن احتمال ابتلا به آن بیشتر می‌شود.
وراثت
سابقهٔ پارکینسون در اقوام درجه یک (والدین و خواهر و برادر)، شانس ابتلا به این بیماری را افزایش خواهد داد؛ البته ریسک ابتلا همچنان کم است.
علائم و نشانه‌ها
علائم بیماری پارکینسون در 4 دستهٔ اصلی قرار می‌گیرد:
- لرزش (ترمور)
لرزش دست – به‌خصوص در زمان استراحت – در اغلب بیماران پارکینسون بروز می‌کند. شکل این لرزش‌ها غیرقرینه است؛ یعنی در هر دو دست به‌صورت همزمان رخ نمی‌دهد و در صورت انجام حرکات ارادی ناپدید می‌شود.
این عارضه شبیه به شمردن پول است.
- آهسته‌شدن حرکات (برادی‌کینزی)
افرادی که این علامت را دارند، آن را با عنوان ضعف عضلانی توصیف می‌کنند؛ اما این علامت به‌دلیل مشکلات کنترل عضلات رخ می‌دهد، نه ازبین‌رفتن قدرت عضلات.
- سفت‌شدن عضلات (ریجیدیتی)
معمولاً سفت‌شدن عضلات در بیماری پارکینسون شبیه حرکت چرخ‌دنده است؛ می‌گیرد و ول می‌کند. البته ممکن است این ریجیدیتی به‌صورت مداوم هم باشد.
- وضعیت ناپایدار هنگام راهرفتن (Postural instability)
آهسته‌شدن حرکات و سفت‌شدن عضلات در بیماری پارکینسون، باعث قوز بیشتر و خم‌شدن بدن می‌شود و معمولاً این وضعیت با پیشرفت بیماری، ظاهر می‌شود.
این حالت زمانی که شخص در حال راهرفتن است بیشتر مشاهده می‌شود؛ زیرا گام‌های او کوتاه‌تر و نامنظم می‌شود و دست‌هایش را کمتر حرکت می‌دهد. حتی ممکن است بیمار به هنگام چرخش نیز دچار مشکل شود.
سایر علائم حرکتی پارکینسون شامل موارد زیر است:
پلک‌زدن کمتر از حالت معمول
این علامت ناشی از کاهش کنترل روی عضلات صورت است.
دست‌خط ریز یا ناخوانا
این حالت که با اسم «میکروگرافی» هم شناخته می‌شود، به‌دلیل مشکلات مربوط به کنترل عضلات رخ می‌دهد.
ریزش آب دهان
ریزش آب دهان علامت دیگری است که به‌دلیل ازدست‌دادن کنترل عضلات صورت رخ می‌دهد.
ماسکه‌شدن صورت
یکی دیگر از نشانه‌های پارکینسون این است که حالات چهره فرد تغییرات کمی دارد یا اصلاً تغییر نمی‌کند.
مشکل در بلع (دیسفاژی)
این علامت با کاهش کنترل روی عضلهٔ گلو اتفاق می‌افتد و ریسک بروز مشکلاتی مانند ذات‌الریه یا خفگی را افزایش می‌دهد.
هیپوفونی یا گفتار آرام
این علامت به‌دلیل کاهش کنترل در عضلات گلو و قفسهٔ سینه رخ می‌دهد.
با همهٔ این‌ها، احتمال دارد علائمی در بیمار وجود داشته باشد که ارتباطی به حرکات و کنترل عضلات ندارند. در سال‌های گذشته، کارشناسان معتقد بودند که وقتی علائم غیرحرکتی پیش از علائم حرکتی دیده شوند، می‌توان آن‌ها را به‌عنوان علائم خطرساز در نظر گرفت.
با وجود این، تعداد شواهدی که نشان‌دهندهٔ امکان ظهور این علائم در مراحل اولیهٔ بیماری هستند، رو به افزایش است.
یعنی امکان دارد این علائم، نشانه‌های هشداردهنده‌ای باشند که سال‌ها یا حتی دهه‌ها قبل از علائم حرکتی شروع می‌شوند.
علائم غیرحرکتی
علائم غیرحرکتی که به نوعی هشدار‌دهنده و زنگ خطر ابتلا به بیماری پارکینسون هستند عبارتند از:
- علائم مربوط به دستگاه عصبی خودمختار، از جمله: افت فشارخون وضعیتی (مثلاً کاهش فشارخون هنگام ایستادن)، یبوست، مشکلات دستگاه گوارش، بی‌اختیاری ادرار و اختلال جنسی
- افسردگی
- از دست دادن حس بویایی (آنوسمی)
- مشکلات خواب مانند اختلال دوره‌ای حرکت اندام (PLMD)، اختلال رفتار خواب (REM) و سندرم پای بیقرار
- مشکل در تفکر و تمرکز (زوال عقل مربوط به پارکینسون)
تشخیص
بررسی‌های بالینی
تشخیص بیماری پارکینسون عمدتاً از طریق روش‌های بالینی است؛ یعنی پزشک بر اساس علائم بیماری، سابقهٔ خانوادگی، شرح‌حال بیمار و نوع علائم، تشخیص پارکینسون را برای یک فرد مطرح می‌کند.
بررسی‌های آزمایشگاهی
هیچ آزمایش اختصاصی برای تشخیص پارکینسون وجود ندارد. اغلب بررسی‌های آزمایشگاهی در این بیماری، فقط برای ردکردن سایر بیماری‌ها یا علل خاص انجام می‌شوند.
بررسی‌های تصویربرداری
زمانی که پزشکان به بیماری پارکینسون مشکوک شدند یا به شواهدی برای رد سایر بیماری‌ها نیاز دارند، ممکن است از مداخلات تصویربرداری زیر کمک بگیرند:
- ام آر آی
- پت اسکن
- سی تی اسکن
- DaTscan (دات اسکن) یا اسکن دوپامین مغز
درمان
در کنار درمان دارویی، توانبخشی با تمرکز بر فیزیوتراپی و کاردرمانی، محور اصلی درمان پارکینسون است.
درمان دارویی
دارودرمانی خط اول درمان بیماری پارکینسون است. غلظت دوپامین در مغز افرادی که به بیماری پارکینسون مبتلا هستند، پایین است.
به خاطر همین هم پزشک با تجویز داروهای مناسب، سطح دوپامین را در مغز افزایش می‌دهد و این به بیمار در کنترل مشکلات مرتبط با راهرفتن، حرکت و لرزش کمک می‌کند.
لوودوپا کاربی دوپا
لوودوپا مؤثرترین داروی بیماری پارکینسون و یک مادهٔ شیمیایی طبیعی است که بعد از انتقال به مغز، به دوپامین تبدیل می‌شود.
لوودوپا با کاربی دوپا ترکیب می‌شود و از تبدیل زودهنگام لوودوپا به دوپامین در خارج از مغز و عوارض جانبی آن مثل تهوع جلوگیری می‌کند.
آگونیست‌های دوپامین
برخلاف لوودوپا، آگونیست‌های دوپامین (ترکیباتی که محرک گیرنده‌های دوپامین هستند) مستقیماً تبدیل به دوپامین نمی‌شوند؛ در عوض، اثرات دوپامین را در مغز تقلید می‌کنند.
آگونیست‌های دوپامین به‌اندازهٔ لوودوپا در درمان علائم مؤثر نیستند؛ اما ماندگاری آن‌ها بیشتر است و شاید گاهی اوقات به‌همراه لوودوپا مصرف شوند.
مهم‌ترین آگونیست‌های دوپامین، پرامی پکسول و روتیگوتین هستند. آپومورفین نیز یک آگونیست دوپامین تزریقی با اثر کوتاه‌مدت است که برای تسکین سریع علائم پارکینسون استفاده می‌شود.
مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز B
سلژیلین در این دستهٔ دارویی قرار دارد. این دارو با مهار آنزیم مغزی مونوآمین اکسیداز B یا (MAO B) به جلوگیری از تجزیهٔ دوپامین در مغز کمک می‌کنند.
مهارکننده‌های کاتکول او-متیل ترانسفراز (COMT)
انتاکاپون از داروهای اصلی در این دسته است که همیشه در ترکیب با لوودوپا مصرف می‌شود. این دارو با مسدودکردن آنزیمی که منجر به تجزیه دوپامین می‌شود، تأثیر درمان با لوودپا را کمی طولانی‌تر می‌کند.
آنتی کولینرژیک‌ها
سال‌هاست که آنتی کولینرژیک‌ها برای کمک به کنترل لرزش پارکینسون استفاده می‌شوند. مهم‌ترین داروهای این دسته، تری‌هگزی‌فندیل و بی پریدین هستند.
آمانتادین
متخصصین مغز و اعصاب برای تسکین کوتاه‌مدت علائم بیماری پارکینسون و در مراحل اولیه و خفیف بیماری، آمانتادین را تجویز کنند.
ممکن است در طول مراحل بعدی بیماری پارکینسون، برای کنترل حرکات غیرارادی (دیسکینزی)، کاربی‌دوپا-لوودوپا هم تجویز شود.
درمان غیردارویی
تحریک عمقی مغز
در تحریک عمقی مغز (DBS)، جراحان مغز و اعصاب الکترودهایی را در قسمت خاصی از مغز قرار می‌دهند. الکترودها به ژنراتوری که در قفسهٔ سینه و نزدیک استخوان ترقوهٔ کاشته شده، متصل هستند و به مغز پالس‌های الکتریکی می‌فرستند. این پالس‌ها ممکن است باعث کاهش علائم بیماری پارکینسون شوند.
DBS معمولاً در بیماران مقاوم به درمان دارویی که وضعیت سلامتی مناسبی دارند، بیماری زمینه‌ای و سابقهٔ بیماری روانپزشکی مانند افسردگی و دمانس ندارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
اغلب اوقات، افراد مبتلا به پارکینسون که تحت درمان با داروی لوودوپا هستند، باید مراقب پروتئین دریافتی خود در زمان مصرف این دارو باشند؛ چون مصرف یک وعدهٔ غذایی حاوی پروتئین بالا، جذب لوودوپا را کاهش می‌دهد.
بنابراین بهتر است لوودوپا با فاصله از رژیم غذایی پر پروتئین استفاده شود.
حتماً به این ۳ نکته هم توجه کنید:
- مصرف مایعات و غذاهای حاوی فیبر برای پیشگیری از یبوست لازم است
- اگر فرد، مبتلا به اختلالات بلع شده است، باید از غذاهای نرم استفاده کند
- بهتر است غذاهای چرب و حجیم کمتر استفاده شود؛ زیرا پروسهٔ هضم آن‌ها کند است و منجر به کاهش سرعت جذب داروها می‌شود
مکمل‌ها
مکمل‌ها و داروهای بدون نسخه، دارای عوارض جانبی هستند و با سایر داروها تداخل دارند؛ بنابراین قبل از مصرف هرکدام از این داروها، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
کلسیم
مصرف مقادیر کافی از کلسیم موجود در مواد غذایی، برای افراد مبتلا به بیماری پارکینسون دشوار است؛ چون مصرف لبنیات منجر به کاهش جذب لوودوپا می‌شود.
پس برای جبران کمبود کلسیم و دریافت میزان کافی از آن شاید نیاز به مصرف مکمل کلسیم باشد. پزشک در این باره تصمیم خواهد گرفت.
زندگی با پارکینسون
خودمراقبتی
ممکن است مصرف و تداخل بعضی از داروها، علائم پارکینسون را بدتر کنند؛ بنابراین حتماً دربارهٔ هر داروی درحال‌مصرف با پزشک مشورت کنید و موارد زیر را فراموش نکنید:
- مصرف داروها مطابق دستور پزشک و به‌صورت منظم
- مراجعه به پزشک به‌صورت منظم
- توجه جدی و دقیق به بدترشدن علائم قبلی و یا بروز علائم جدید
فعالیت‌های روزانهٔ زندگی
ممکن است فعالیت‌های روزمرهٔ زندگی مانند لباس‌پوشیدن، غذاخوردن، حمام‌کردن و نوشتن برای بیماران پارکینسونی دشوار باشد.
کاردرمانی می‌تواند به این دسته از بیماران تکنیک‌هایی را برای زندگی روزانۀ آسان‌تر آموزش بدهد.
بسیاری از بیماران مبتلا به پارکینسون، به برخی از مشکلات گفتاری مثل صدای آهسته و ضعیف، مشکل در ادای حروف صامت، گفتار نامفهوم و صدای یکنواخت و آهسته هم دچار می‌شوند.
اگر بیمار مشکلات این‌چنینی در صحبت‌کردن داشته باشد، گفتاردرمانی به بهبود آن‌ها بسیار کمک می‌کند.
ورزش
ورزش باید بخش مهمی از زندگی بیماران مبتلا به پارکینسون باشد. بیماری پارکینسون تعادل را به هم می‌زند و راهرفتن را برای فرد دشوار می‌کند؛ اما ورزش تا حد زیادی می‌تواند قدرت عضلات و انعطاف‌پذیری و تعادل را افزایش دهد.
بیماران پارکینسون باید هنگام ورزش سه نکته را مدنظر داشته باشند:
- خیلی سریع حرکت نکنند
- در زمان راهرفتن، اول پاشنهٔ پا را روی زمین بگذارند
- هنگام راهرفتن به‌جای نگاه مستقیم به پایین، به روبه‌رو نگاه کنند
سلامت روان
افراد مبتلا به هر نوع بیماری مزمنی (طولانی‌مدت)، ممکن است افسردگی را تجربه کنند. به‌علاوه امکان دارد که این بیماری‌ها، احساسات منفی و ناراحت‌کننده‌ای را در ارتباط با علائم بیماری و محدودیت‌های جسمی ناشی از آن ایجاد کنند.
بیماری پارکینسون هم ممکن است به‌طور مستقیم باعث افسردگی بیمار شود؛ چون این بیماری مستقیماً بر فعالیت‌های شیمیایی مغز تاثیر می‌گذارد. همین تغییرات مغز منجر به بروز اختلالات خلقی مانند افسردگی، اضطراب و بی‌تفاوتی (فقدان انگیزه یا پشتکار) می‌شود.
افسردگی در بیماران مبتلا به پارکینسون نسبتاً شایع است و بیشتر از ۵۰٪ افراد مبتلا، افسردگی را تجربه می‌کنند. علاوه بر این‌ها، ممکن است افسردگی هم سایر علائم بیماری پارکینسون را تشدید کند.
علائم افسردگی از فردی به فرد دیگر متفاوت و معمولاً شامل موارد مشترک زیر است:
- گریه‌کردن
- بدخلقی
- احساس غم، درماندگی، ناامیدی، بی‌ارزشی یا گناه
- احساس خستگی در بیشتر اوقات و نداشتن انرژی کافی
- مشکلات مرتبط با خواب مانند خواب زیاد، کم‌خوابی یا بی‌خوابی
- اختلال در تمرکز
- از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که زمانی از آن‌ها لذت می‌بردید
- بی‌اشتهایی
- فکرکردن زیاد به مرگ یا آرزوی مرگ کردن
آیا می‌توان با وجود بیماری پارکینسون، از افسردگی جلوگیری کرد؟
رعایت این موارد به شما در کنترل علائم افسردگی کمک می‌کند:
- مصرف وعده‌های غذایی متعادل و سالم
- چندین بار در هفته ورزش‌کردن
- مصرف تمام داروها طبق دستور پزشک
- درمان‌های مکمل و کمک‌کننده، مانند موسیقی‌درمانی، روش‌های تمدد اعصاب، ماساژ، طب سوزنی و مدیتیشن
داروها
- پرامیپکسول
- کاربی دوپا+ لوودوپا
- سلژیلین
- آمانتادین
- تری‌هگزی‌فندیل
بسیار عالی متشکرم