اطلاعات عمومی
ذات الریه یا پنومونی چیست؟
ذات الریه عفونتی است که کیسه‌های هوای یک یا هر دو ریه را ملتهب می‌کند. امکان دارد کیسه‌های هوا از مایع یا چرک پر شوند که این موضوع، باعث سرفه همراه با خلط یا چرک، تب، لرز و سختی در تنفس می‌شود. این امکان وجود دارد که ترکیب مختلفی از موجودات زنده مثل باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها، باعث ایجاد ذات الریه شوند.
ممکن است شدت بیماری در محدوده‌ای از خفیف تا خطرناک قرار بگیرد. ذات الریه در نوزادان، کودکان خردسال، افراد بالای 65 سال و کسانی که سیستم ایمنی ضعیف یا مشکلات سلامتی دارند، بسیار شدید خواهد بود.
آیا پنومونی یک بیماری مسری است؟
بعضی از انواع پنومونی، بیماری واگیردار هستند (از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند). زمانی‌که ارگانیسم‌های ناقل بیماری از طریق تنفس وارد ریه‌های شما می‌شوند، این امکان وجود دارد که ذات الریه ناشی از باکتری یا ویروس واگیردار باشد. اگرچه همه کسانی که در معرض میکروب‌های ایجادکننده ذات الریه قرار می‌گیرند، به این بیماری مبتلا نمی‌شوند.
ذات الریه ناشی از قارچ‌ها، واگیردار نیست. قارچ‌ها در خاک وجود دارند و سپس با جریان هوا جابجا شده و استنشاق می‌شوند، اما از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شوند.
چگونه این بیماری از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود؟
ذات الریه، زمانی سرایت می‌کند که فردی سرفه یا عطسه می‌کند و دیگران، قطرات مایع حاوی باکتری یا ویروس ذات الریه را که در هوا پخش شده‌اند، استنشاق می‌کنند.
همچنین ممکن است در یکی از حالت‌های زیر ذات الریه بگیرید:
- لمس یک شیء که قبلاً توسط فردی که ذات الریه دارد لمس شده است (انتقال میکروب‌ها).
- دهان یا بینی خود را بعد از لمس دستمالی که فرد آلوده از آن استفاده کرده، لمس کنید.
اگر ذات الریه داشته باشم تا چه زمانی ناقل هستم؟
اگر شما ذات الریه باکتریایی دارید تا حدود روز دوم بعد از شروع مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و تا زمانی که دیگر تب نداشته باشید (اگر داشتید)، هنوز به عنوان ناقل در نظر گرفته می‌شوید. اگر ذات الریه ویروسی دارید تا زمانی که احساس بهترشدن نکنید و تا چندین روز تب نداشته باشید، همچنان به عنوان ناقل در نظر گرفته می‌شوید.
انواع ذات الریه
در بیشتر مواقع، طبقه‌بندی این بیماری بر اساس نوع میکروبی که باعث آن شده و محلی که فرد در آنجا مبتلا شده، انجام می‌شود.
ذات الریه اکتسابی از جامعه
ذات الریه اکتسابی از جامعه، شایع‌ترین نوع آن است. ابتلا به این نوع از ذات الریه، در خارج از بیمارستان یا مرکز بهداشتی اتفاق میافتد و علل آن شامل موارد زیر می‌شود:
باکتری
استرپتوکوک پنومونیه، شایع‌ترین علت باکتریایی سینه پهلو است.
مایکوپلاسما پنومونیه و سایر باکتری‌های غیرمعمول
امکان دارد انواع دیگری از باکتری‌ها با ویژگی‌های منحصربه‌فرد، باعث انواع مختلف ذات الریه شوند. این باکتری‌ها شامل مایکوپلاسما پنومونیه (پنومونی پیاده‌روی را ایجاد می‌کند)، کلامیدیا پنومونیه (ذات الریه کلامیدیا را ایجاد می‌کند) و لژیونلا پنومونیه (علت بیماری لژیونر) می‌شود.
ویروس‌ها
ممکن است هر ویروسی که باعث عفونت دستگاه تنفسی مثل عفونت بینی، گلو، نای و ریه‌ها می‌شود یا ویروس‌هایی که باعث سرماخوردگی و آنفلوانزا می‌شوند، علت بروز سینه پهلو باشد.
قارچ‌ها (کپک‌ها)
ذات الریه ناشی از قارچ‌ها، کمتر به عنوان ذات الریه رایج است. قارچ موجود در خاک بخش خاصی از آمریکا، ممکن است در هوا پخش شود و باعث ایجاد سینه پهلو شود. یک مثال برای این نوع ذات الریه، بیماری تب دره است.
ذات الریه اکتسابی از بیمارستان
ذات الریه اکتسابی از بیمارستان در طول بستری‌شدن در بیمارستان برای بیماری‌های دیگر، به فرد منتقل می‌شود. امکان دارد این نوع ذات الریه شدیدتر باشد، چراکه فرد در همان زمان بیمار است و ممکن است آنتی‌بیوتیک‌هایی که به طور معمول استفاده می‌کند، تأثیر کمتری داشته باشند.
به مرور زمان، باکتری‌ها با قرار گرفتن در معرض آنتی‌بیوتیک‌ها، تغییر می‌کنند و با آن‌ها سازگار می‌شوند. این اتفاق که به آن مقاومت آنتی‌بیوتیکی می‌گویند، باعث کاهش اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها می‌شود. افراد بستری در بیمارستان‌ها، باکتری‌های مقاوم به دارو را به دیگران منتقل می‌کنند که این اتفاق، منجر به موارد درمان سخت‌تر و شدیدتر ذات الریه می‌شود.
افرادی که به دستگاه‌های تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) متصل هستند، در معرض ریسک بیشتری برای ابتلا به ذات الریه اکتسابی از بیمارستان قرار دارند.
ذات الریه اکتسابی از آسایشگاه
ذات الریه اکتسابی از آسایشگاه در مراکز مراقبت طولانی‌مدت (مانند خانه سالمندان) یا کلینیک‌های سرپایی و اقامت طولانی‌مدت رخ می‌دهد. همانند بیماران بستری‌شده در بیمارستان، باکتری مقاوم به دارو در این نوع ذات الریه نیز پیدا شده است.
ذات الریه آسپیراسیون
پنومونی از نوع آسپیراسیون زمانی اتفاق میافتد که غذای جامد، مایعات، بزاق یا استفراغ به جای اینکه از مری پایین بروند و وارد معده شوند، از نای پایین می‌روند و وارد ریه‌ها می‌شوند. اگر نتوانید با سرفه این مواد را خارج کنید، این ذرات در بافت ریه باقی می‌مانند. این حالت ممکن است باعث ایجاد عفونت و ابتلا به ذات الریه شود.
عوامل مؤثر در ابتلا
ذات الریه ممکن است هر کسی را تحت تأثیر قرار دهد، اما دو گروه سنی در معرض بالاترین ریسک، عبارت‌اند از:
- کودکانی که دو سال یا کمتر دارند
- افراد دارای سن 65 سال یا بیشتر
سایر عوامل خطرساز، شامل موارد زیر است:
بستری‌شدن در بیمارستان
اگر در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان و به خصوص در دستگاهی هستید که به تنفس شما کمک می‌کند (ونتیلاتور) در معرض ریسک بیشتری برای ابتلا به ذات الریه قرار دارید.
بیماری مزمن
اگر آسم، بیماری مزمن انسداد ریه (COPD) یا بیماری قلبی دارید، احتمال ابتلای شما به سینه پهلو بیشتر است.
سیگارکشیدن
استعمال دخانیات به دفاع طبیعی بدن در مقابل باکتری‌ها و ویروس‌هایی که باعث ذات الریه می‌شوند، آسیب میزند.
ضعف سیستم ایمنی
افرادی که ایدز دارند، پیوند عضو داشته‌اند، تحت شیمی‌درمانی هستند یا برای طولانی‌مدت استروئید دریافت می‌کنند، در معرض خطر ابتلا به ذات الریه هستند.
علائم و نشانه‌ها
امکان دارد علائم بیماری در بازه‌ای شامل علائم خفیف (مشابه سرماخوردگی یا آنفلوانزا) تا علائم شدید، متغیر باشد. بعضی وقت‌ها به سینه پهلو خفیف، ذات الریه پیاده‌روی هم می‌گویند. این موضوع که چقدر مورد ذات الریه شما جدی است، به میکروب خاصی که باعث ذات الریه شده، سلامت کلی و سن شما بستگی دارد.
علائم ذات الریه باکتریایی
علائم ذات الریه باکتریایی، ممکن است به‌تدریج یا ناگهانی ایجاد شوند. این علائم شامل موارد زیر می‌شود:
- تب بالا (بیشتر از 40.5 درجه سانتی‌گراد)
- خستگی
- مشکل تنفسی (تنفس تند یا تنگی نفس)
- تعریق
- لرز
- سرفه همراه با مخاط (ممکن است سبزرنگ یا حاوی مقدار کمی خون باشد)
- درد قفسه سینه با یا بدون درد شکمی به خصوص هنگام سرفه یا تنفس عمیق
- بی‌اشتهایی
- گیجی یا تغییرات هوشیاری (به ویژه در افراد مسن)
علائم ذات الریه ویروسی
به طور معمول علائم ذات الریه ویروسی، در طول ی چندروزه ظاهر می‌شوند. علائم اولیه شبیه علائم آنفلوانزا هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:
- تب
- سرفه خشک
- سردرد
- گلودرد
- بی‌اشتهایی
- درد عضلات
- ضعف
موارد زیر شامل علائم اضافی است که حدود یک روز بعد ظاهر می‌شوند:
- تب بالاتر
- سرفه همراه با مخاط
- تنگی نفس
علائم هشدار
اگر موارد زیر شامل حال شما می‌شود، به پزشک خود مراجعه کنید:
- علائم جدید یا بدتر شدن این علائم: تنگی نفس با انجام فعالیت یا در زمان دراز کشیدن، تب یا سرفه همراه با مخاط و خستگی
- تغییر در اشتها (احساس گرسنگی کمتر)
- احساس ناراحتی کنید و بدانید که چیزی درست نیست
بنابراین اگر شما یا عزیزانتان در گروه پر خطر هستید و علائم دارید، در اسرع وقت به پزشک خود مراجعه کنید. چراکه ممکن است سینه پهلو به یک بیماری تهدید کننده حیات تبدیل شود.
چه زمانی باید به بخش اورژانس بروم؟
اگر شرایط زیر برای شما پیش آمد به اورژانس مراجعه کنید یا با شماره 115 تماس بگیرید:
- در زمان نشستن به‌صورت ثابت، تنگی نفس دارید یا باید برای نفس کشیدن باید تلاش کنید.
- درد قفسه سینه جدید یا بدتر شدن آن.
- حالت گیجی دارید یا نمی‌توانید به‌صورت واضح فکر کنید.
تشخیص
بررسی‌های بالینی
پزشک شما بررسی را با پرسش در مورد سوابق پزشکی و انجام دادن معاینه بالینی آغاز می‌کند. این معاینه بالینی شامل گوش‌دادن به صدای ریه‌ها با گوشی پزشکی به منظور بررسی ریه از لحاظ درگیری با عامل بیماری‌زا می‌باشد.
پالس اکسیمتری
دستگاه پالس اکسی‌متر، میزان اکسیژن خون شما را اندازه می‌گیرد. امکان دارد ذات الریه، از انتقال اکسیژن کافی به دستگاه گردش خون توسط ریه‌ها جلوگیری کند.
بررسی‌های آزمایشگاهی
آزمایش‌های خون
آزمایش‌های خون برای تائید وجود عفونت و تلاش برای شناسایی ارگانیسمی که باعث عفونت شده، به کار برده می‌شوند. البته شناسایی دقیق همیشه امکان‌پذیر نیست.
بررسی‌های تصویربرداری
رادیوگرافی قفسه سینه
این بررسی به پزشک شما برای تشخیص ذات الریه و تعیین گستردگی و محل عفونت، کمک می‌کند. اگرچه این بررسی نمی‌تواند به پزشک شما بگوید که چه نوع میکروبی باعث ایجاد ذات الریه شده است.
سی‌تی‌اسکن
اگر ذات الریه با همان سرعتی که انتظار می‌رود بهتر نشود، ممکن است پزشک شما سی‌تی‌اسکن قفسه سینه را توصیه کند. این تصویربرداری به منظور به دست آوردن تصاویر دقیق‌تر از ریه‌های شما انجام می‌شود.
کشت مایع حفره جنبی یا کشت مایع جنب
در این آزمایش با قراردادن یک سوزن بین دنده‌های شما در ناحیه حفره جنبی، نمونه مایع گرفته می‌شود. تجزیه‌وتحلیل این نمونه به تشخیص نوع عفونت کمک می‌کند.
این روش یک بررسی مستقیم نایژه (مجرای تنفسی اصلی ریه‌ها) است که با استفاده از یک لوله انعطاف‌پذیر به نام برونکوسکوپ انجام می‌شود. این بررسی به ارزیابی و تشخیص مشکلات ریوی، ارزیابی انسدادها کمک می‌کند و از بافت که ممکن است به همراه مایع باشد، برای آزمایش نمونه‌برداری می‌کند.
درمان
درمان دارویی
پنومونی باکتریایی
به طور معمول، ذات الریه باکتریایی با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شود. انتخاب آنتی‌بیوتیک مخصوص این نوع سینه پهلو، به عواملی زیر بستگی دارد:
- سلامت عمومی شما
- بیماری‌های دیگری که ممکن است داشته باشید
- نوع داروهایی که در حال حاضر مصرف می‌کنید (در صورت وجود)
- استفاده اخیر شما از آنتی‌بیوتیک‌ها (در صورت وجود)
- وجود هر شواهدی از مقاومت آنتی‌بیوتیکی در محل زندگی شما
- سن شما
همچنین امکان دارد داروهای ضد درد و تب بر نیز، کمک‌کننده باشند. اگر باید داروی ضد سرفه مصرف کنید، از پزشک خود سؤال کنید. چراکه توانایی سرفه‌کردن و خالی‌کردن ریه‌ها، اهمیت دارد.
پنومونی ویروسی
از آنتی‌بیوتیک‌ها برای مبارزه با ویروس‌ها استفاده نمی‌شود. البته در بعضی موارد ممکن است برای مبارزه با عفونت باکتریایی که به‌صورت هم‌زمان وجود دارد، آنتی‌بیوتیک تجویز شود.
برای بیشتر عوامل ذات الریه ویروسی، هیچ درمانی وجود ندارد. البته اگر ویروس آنفلوانزا به عنوان علت در نظر گرفته شود، ممکن است برای کاهش طول و شدت بیماری، داروهای ضدویروسی مانند اسلتامیویر تجویز شود.
به طور معمول در این نوع ذات الریه، مصرف داروهای بدون نسخه ضد درد و تب بر نیز توصیه می‌شود. این امکان وجود دارد که سایر داروها و درمان‌‌ها مانند درمان‌های تنفسی و کاهش خلط توسط پزشک شما تجویز شوند.
پنومونی قارچی
اگر قارچ علت پنومونی ریه شما باشد، داروی ضد قارچ تجویز می‌شود.
داروی ضد سرفه
این امکان وجود دارد که این دارو برای کاهش سرفه‌های شما تجویز شود تا بتوانید استراحت کنید. ازآنجایی‌که سرفه کردن به شل شدن و خروج مایع از ریه‌ها کمک می‌کند،خوب است که سرفه‌های خود را به‌صورت کامل حذف نکنید. اگر می‌خواهید داروی ضد سرفه مصرف کنید، باید تحت نظر پزشک، کمترین دوز آن را که به استراحت کردن شما کمک می‌کند, مصرف کنید.
تب‌بر یا ضددرد
امکان دارد به مصرف این دسته از داروها، برای کاهش تب نیاز داشته باشید. این داروها شامل آسپرین، ایبوپروفن و استامینوفن می‌باشند.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
رژیم غذایی خاصی برای این بیماری تعریف نشده است اما خوردن مواد غذایی سالم و حفظ یک رژیم خوب، به قدرتمند نگه‌داشتن سیستم ایمنی بدن شما کمک می‌کند.
مکمل‌ها
ویتامین C
ویتامین C باید بخشی از رژیم غذایی روزنه شما باشد. این ویتامین در میوه‌هایی مثل توت‌فرنگی و کیوی و سبزیجاتی مثل فلفل، بروکلی و لوبیا سبز پیدا می‌شود. خانم‌ها باید روزانه 75 میلی‌گرم ویتامین C دریافت کنند و این میزان برای آقایان، 90 میلی‌گرم در روز است. اگر در رژیم غذایی خود ویتامین C را به میزان کافی مصرف نمی‌کنید، ممکن است بخواهید با دکترتان در مورد مصرف یک مکمل مشورت کنید.
زینک
زینک یک ماده معدنی اساسی است که تقریباً در تمامی سلول‌های بدن شما پیدا می‌شود. وجود آن برای رشد و عملکرد مناسب سیستم ایمنی ضروری است. اگر کسی دارای کمبود این ماده معدنی باشد، ممکن است مصرف روزانه مکمل زینک به کاهش ریسک ابتلای او به ذات الریه کمک کند.
محققان دریافته‌اند که این قاعده برای کودکانی که در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند نیز صدق می‌کند. اگر می‌خواهید خودتان زینک مصرف کنید یا آن را به کودکتان بدهید، ابتدا با یک پزشک مشورت کنید تا ببینید که آیا مصرف آن انتخاب درستی است یا خیر.
زندگی با پنومونی
خود مراقبتی
رعایت این نکات به شما کمک می‌کند تا زودتر بهبود پیدا کنید و ریسک بروز عوارض را کاهش دهید:
به اندازه کافی استراحت کنید
تا زمانی که دمای بدنتان به حالت عادی برنگشته و سرفه‌های حاوی خلط متوقف نشده، به مدرسه، دانشگاه و سر کار باز نگردید. حتی زمانی که شروع به بهترشدن کردید، حواستان باشد که زیاده‌روی نکنید. ازآنجایی‌که امکان عودکردن ذات الریه وجود دارد، بهتر است که تا پیش از بهبودی کامل، به روال عادی زندگی خود بازنگردید. اگر در این زمینه مطمئن نیستید، از پزشک خود بپرسید.
به اندازه کافی آب بنوشید
مایعات و به خصوص آب را زیاد بنوشید تا به خروج راحت‌تر مخاط موجود در ریه‌های شما کمک کند.
داروهایتان را براساس تجویز مصرف کنید
دوره مصرف هر دارویی که دکتر برایتان نوشته را کامل کنید. اگر خیلی زود مصرف داروهایتان را قطع کنید، ریه‌های شما همچنان آلوده به باکتری می‌مانند. ممکن است این اتفاق منجر به عودکردن بیماری شود.
سیگار را ترک کنید
سیگارکشیدن ریه‌های شما را تحریک می‌کند و در اقدامات دفاعی بدن که برای محافظت از شما در برابر عفونت انجام می‌شود، اختلال ایجاد می‌کند. اگر سیگار را ترک کنید، ریه‌های شما به تدریج و به‌صورت خودکار، خود را درمان می‌کنند. امکان دارد پزشک شما استفاده از برنامه‌ی ترک یا روش‌های جایگزین نیکوتین را به شما توصیه کند.
پیشگیری
انجام این اقدامات اساسی، به شما کمک می‌کند تا از بروز عفونت جلوگیری کنید و ریه‌هایتان را سالم نگه دارید:
- دست‌های خود را مکرراً بشویید.
- از نزدیک‌شدن به افراد بیمار خودداری کنید.
- از قرارگرفتن در معرض بخارات سمی یا مضر خودداری کنید. ممکن است قرارگرفتن در معرض گازها، مواد شیمیایی، آلودگی هوا و دود ناشی از مصرف سیگار، ریه‌های شما را تحریک کرده و میزان آسیب‌پذیر بودن آن‌ها در برابر عفونت را بالا ببرد.
- غذاهای سالم بخورید. حفظ یک رژیم غذایی مناسب، سیستم ایمنی بدن شما را قدرتمند نگه می‌دارد.
- به‌صورت منظم ورزش کنید. ممکن است ورزش کردن به حفظ عملکرد بهینه سیستم ایمنی بدن شما کمک کند.
- داروهای غیرمجاز مصرف نکنید. زیرا این ترکیبات ریسک ابتلای شما به ذات الریه و همچنین سایر بیماری‌های عفونی را بالا ببرد.
اگر مبتلا به ذات الریه شدم، چه زمانی می‌توانم به سر کار، مدرسه و دانشگاه برگردم و فعالیت‌های روزانه خود را از سر بگیرم؟
معمولاً اگر علائمتان از بین رفته، خفیف شده یا بهبود یافته باشد، می‌توانید فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرید. البته نباید علائم جدید یا آن‌هایی که در لیست زیر وجود دارند را داشته باشید:
- تنگی نفس یا خستگی (کمبود انرژی)
- درد قفسه سینه
- خلط، تب یا سرفه
اگر به طور کلی فرد سالمی هستید، همانند اکثر افراد پس از گذشت یک هفته، آن‌قدر احساس سلامتی خواهید کرد که بتوانید به فعالیت‌های سابق خود بازگردید. اگرچه امکان دارد که احساس بازگشت کامل به حالت عادی، حدود یک ماه طول بکشد.
واکسیناسیون
هر سال واکسن آنفولانزا بزنید تا از ابتلا به آنفولانزای فصلی جلوگیری کنید. آنفولانزا یکی از عوامل رایج در ابتلا به ذات الریه است؛ بنابراین جلوگیری از ابتلا به آنفولانزا، یک راه خوب برای جلوگیری از ابتلا به ذات الریه خواهد بود.
برخی از افراد خاص باید در برابر ذات‌الریه پنوموکوکی که یک نوع رایج از ذات الریه باکتریایی است، واکسینه شوند. این افراد شامل لیست زیر می‌شوند:
- کودکان زیر دو سال.
- کودکان دو تا پنج‌ساله‌ای که بیماری‌های خاصی مثل بیماری مزمن ریه، بیماری مزمن قلب و دیابت دارند.
- افراد 19 تا 64 ساله مبتلا به بیماری‌های مزمن یا دارای شرایط خطرساز خاص مثل آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه، دیابت، بیماری قلبی و افراد سیگاری.
- تمامی افرادی که بیشتر از 65 سال سن دارند.
واکسن پنوموکوک دو نوع است. برای اینکه بدانید کدام‌یک برای شما مناسب است، با پزشک خود مشورت کنید.
چندین واکسن دیگر وجود دارد که می‌توانند از عفونت‌های باکتریایی و ویروسی ایجاد کننده ذات الریه، جلوگیری کنند. این واکسن‌ها شامل واکسن پرتوزیس (سیاه‌سرفه)، کووید-19، آبله‌مرغان و سرخک می‌شود.
برای دانستن اینکه آیا شما و خانواده‌تان در زمینه واکسن‌ها به‌روز هستید یا خیر، با پزشکتان صحبت کنید. همچنین این کار به شما کمک می‌کند بفهمید که کدام‌یک از این واکسن‌ها، برای شما مناسب است.
داروها
- آموکسی‌سیلین
- داکسی‌سایکلین
- جمی فلوکساسین
- اُسلتامیویر
بدون دیدگاه