‌اندومتریوز

اطلاعات عمومی

‌اندومتریوز چیست؟

‌اندومتریوز (اندومتریوزیس یا Endometriosis) وضعیتی است که در آن بافتی شبیه به پوشش داخلی رحم در سایر قسمت‌های بدن شما رشد می‌کند. با رشد این بافت در مکان نامناسب، دچار علائمی می‌شوید که بر زندگی روزمرهٔ شما تأثیر می‌گذارند. این شرایط همچنین در برخی از افراد، مشکلاتی برای باردارشدن به‌وجود می‌آورد.

پوشش داخلی رحم، اندومتر نام دارد. اندومتر همان بافتی است که در زمان قاعدگی، از دیواره‌ٔ رحم جدا و از بدن خارج می‌شود. البته در صورت بارداری، اندومتر به حمایت از مراحل اولیهٔ رشد جنین کمک می‌کند.

هنگامی که مبتلا به ‌اندومتریوز می‌شوید، در واقع چنین بافتی (اندومتر)، در سایر بخش‌های بدن تکثیر می‌شود. این بافت اندومترمانند در شکم، لگن یا حتی سینهٔ شما رشد می‌کند. همچنین از نظر هورمونی حساس است و می‌تواند در طول چرخهٔ قاعدگی ملتهب شود.

در ادامهٔ چنین شرایطی، اندومتریوزیس در بدن مشکلاتی مانند کیست تخمدان، ضایعات سطحی، نودول‌های عمیق و اسکار ایجاد می‌کند. بخش‌هایی از بدن که اندومتر ممکن است در آن‌ها رشد کند، عبارت است از:

• خارج و پشت رحم 
• لوله‌های فالوپ
• تخمدان‌ها
• واژن
• صفاق (پوشش داخلی شکم و لگن)
• مثانه و حالب
• روده‌ها
• مقعد
• دیافراگم (عضله‌ای در نزدیکی قفسهٔ سینه که نقش مهمی در تنفس دارد)

علائم و نشانه‌ها

علامت اولیهٔ ‌آندومتریوز درد لگن است و اغلب با دوره‌های قاعدگی همراه می‌شود. اگرچه بسیاری از افراد در طول دوره‌های قاعدگی خود، گرفتگی در عضلات دارند؛ اما افرادِ مبتلا به ‌این بیماری، معمولاً درد قاعدگی را بسیار بدتر از حد معمول توصیف می‌کنند. همچنین این درد با گذشت زمان ممکن است که افزایش پیدا کند.

علائم و نشانه‌های رایج:

• قاعدگی دردناک (دیسمنوره): درد و گرفتگی لگن ممکن است قبل از قاعدگی شروع شود و تا چند روز ادامه پیدا کند. همچنین ممکن است در ناحیهٔ کمر و شکم نیز درد داشته باشید.
• رابطهٔ جنسی دردناک: درد حین یا بعد از رابطهٔ جنسی در ‌اندومتریوز شایع است.
• درد: درد همراه با اجابت مزاج یا دفع ادرار
• خونریزی بیش از حد: ممکن است خونریزی‌های شدید در دوران قاعدگی یا خونریزی بین دوره‌های قاعدگی را تجربه کنید.
• ناباروری: گاهی اوقات در افرادی که به‌دنبال درمان ناباروری هستند، ‌اندومتریوز برای اولین بار تشخیص داده می‌شود.
• سایر علائم و نشانه‌ها: ممکن است علائمی چون احساس خستگی، اسهال، یبوست، نفخ یا حالت تهوع، به‌ویژه در دوره‌های قاعدگی خود را نشان دهند.

همچنین باید بگوییم که شدت درد، شاخص قابل‌اعتمادی برای تعیین وضعیت شما نیست. ممکن است که ‌اندومتریوزیس خفیف را با درد شدید یا ‌اندومتریوز پیشرفته را با درد کم یا حتی بدون درد تجربه کنید.

دریافت مشاورهٔ پزشکی آنلاین

پرسش‌های مرتبط با بیماری خود را می‌توانید از طریق «اپلیکیشن مشاوره آنلاین اکسون» با پزشکان مرتبط، مطرح کنید.

نوبت‌گیری

اندومتریوز گاهی اوقات با شرایط دیگر ایجادکنندهٔ درد لگن، مانند بیماری التهابی لگن (PID) یا کیست تخمدان اشتباه گرفته می‌شود. همچنین ممکن است با سندرم رودهٔ تحریک‌پذیر (IBS یا وضعیتی که باعث حملات اسهال، یبوست و کرامپ شکم می‌شود) اشتباه گرفته شود. IBS می‌تواند با ‌اندومتریوز نیز همراه شود و تشخیص را پیچیده کند.

 عوامل مؤثر در ابتلا

عوامل متعددی وجود دارند که شما را بیشتر در معرض خطر ابتلا به ‌اندومتریوز قرار می‌دهد. از این عوامل می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• باردارنشدن
• شروع قاعدگی از سنین پایین
• یائسگی در سنین بالاتر
• سیکل‌های قاعدگی کوتاه (به‌عنوان مثال کمتر از 27 روز)
•  قاعدگی‌ شدید (بیش از هفت روز)
• سطوح بالاتر استروژن در بدن
• شاخص تودهٔ بدنی (BMI) پایین 
• سابقهٔ بیماری اندومتریوز در یک یا چند نفر از بستگان (مادر، خاله یا خواهر) 
• اختلالات دستگاه تناسلی

‌اندومتریوز معمولاً چندین سال پس از شروع قاعدگی ایجاد می‌شود. علائم و نشانه‌های ‌اندومتریوزیس ممکن است، به‌طور موقت با بارداری بهبود پیدا کند و ممکن است با یائسگی به‌طور کامل از بین برود، مگر اینکه استروژن مصرف شود.

علائم هشدار

اگر علائم و نشانه‌هایی دارید که احتمال وجود ‌اندومتریوز را نشان می‌دهند، به پزشک مراجعه کنید. کنترل ‌این بیماری وضعیتی چالش‌برانگیز است؛ به همین دلیل تشخیص زودهنگام به پروسه‌ٔ درمان کمک می‌کند.

تشخیص

بررسی‌های بالینی

برای تشخیص ‌اندومتریوز و سایر شرایطی که می‌توانند باعث درد لگن شوند، بررسی‌های بالینی اهمیت دارند. در این موارد پزشک از شما می‌خواهد علائم بیماری خود را از جمله محل درد و زمان بروز آن، شرح دهید.

 معاینهٔ لگن

پزشک با معاینهٔ لگن به‌صورت دستی، نواحی مختلف آن را لمس می‌کند. با این کار او به وجود ناهنجاری‌هایی مانند کیست‌ها در اندام‌ تناسلی پی می‌برد.

بررسی‌های آزمایشگاهی

در تشخیص ‌اندومتریوز، بررسی‌های آزمایشگاهی جایگاهی ندارند. 

بررسی‌های تصویربرداری

سونوگرافی

در سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از داخل بدن استفاده می‌شود. برای ثبت این تصاویر نیز، دستگاهی به‌نام پروب (مبدل) روی شکم فشار داده می‌شود یا داخل واژن (سونوگرافی ترانس واژینال یا Transvaginal Ultrasound) قرار می‌گیرد.

هر دو نوع سونوگرافی برای رسیدن به تشخیص بهتر انجام می‌شود. یک سونوگرافی استاندارد به‌طور قطعی به پزشک شما نمی‌گوید که آیا اندومتریوز دارید یا خیر؛ اما می‌تواند کیست‌ (اندومتریوما) را شناسایی کند.

MRI

MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) آزمایشی است که از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام‌ها و بافت‌های بدن شما استفاده می‌کند.

لاپاراسکوپی

در برخی موارد، پزشک جراحی لاپاراسکوپی را برای شما پیشنهاد می‌دهد. در این مواقع پزشک شما طی این نوع جراحی، داخل شکم را می‌بیند.

در لاپاراسکوپی همان‌طور که تحت بیهوشی عمومی هستید، جراح با برشی کوچک در نزدیکی ناف، ابزاری باریک به نام لاپاروسکوپ را به داخل بدن می‌فرستد. این وسیله به پزشک کمک می‌کند تا نشانه‌هایی از بافت اندومتر خارج رحمی را پیدا کند.

جراح ممکن است یک نمونه از بافت (بیوپسی) را برای بررسی بیشتر بگیرد. اغلب جراح می‌تواند آندومتریوز را در طول لاپاراسکوپی به‌طور کامل درمان کند و این یعنی فقط به یک عمل جراحی نیاز دارید.

درمان

درمان این بیماری معمولاً با دارو یا جراحی انجام می‌شود. اینکه پزشک چه فرآیند درمانی را پیش می‌گیرد، تحت تأثیر علائم و نشانه‌های بیماری و قصد فرد برای بارداری است.

درمان دارویی

داروهای ضد درد

ممکن است پزشک مصرف مسکن‌های بدون نسخه مانند داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) ایبوپروفن (ادویل) یا ناپروکسن را برای کمک به کاهش دردهای قاعدگی توصیه کند. اگر قصد بارداری ندارید، ممکن است پزشک هورمون‌درمانی را همراه با مصرف مسکن‌ پیشنهاد دهد.

هورمون‌درمانی

گاهی اوقات هورمون‌های مکمل، در کاهش یا از بین‌ بردن درد اندومتریوز مؤثر هستنند. افزایش و کاهش هورمون‌ها در طول چرخهٔ قاعدگی، باعث ضخیم‌شدن، شکستن و خونریزی بافت اندومتر خارج رحمی (ایمپلنت‌های اندومتر) می‌شود. داروهای هورمونی ممکن است سرعت رشد بافت اندومتر را کاهش دهند و از رشد بافت جدید اندومتر جلوگیری کنند.

البته که هورمون‌درمانی راه‌حل دائمی اندومتریوزیس نیست و ممکن است پس از قطع درمان، دوباره علائمی از بیماری را ببینید.

درمان‌های قابل استفاده در درمان:

داروهای ضدبارداری

این دارو به کنترل هورمون‌های مسئول تجمع بافت اندومتر در هر ماه کمک می‌کنند. در بسیاری موارد افراد هنگام استفاده از داروهای ضدبارداری هورمونی، قاعدگی کوتاه‌تر و سبک‌تری دارند. در برخی موارد نیز استفاده از داروهای ضدبارداری هورمونی ‌ممکن است درد را کاهش دهد یا از بین ببرد.

آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین (Gn-RH)

این داروها مانع از تولید هورمون‌های محرک تخمدان، کاهش سطح استروژن، جلوگیری از قاعدگی و درنهایت، باعث کوچک‌شدن بافت آندومتر می‌شوند.

از‌آنجایی‌که این داروها یائسگی مصنوعی ایجاد می‌کنند، مصرف دوز کم استروژن یا پروژسترون، همراه با آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های Gn-RH ممکن است عوارض جانبی یائسگی مانند گرگرفتگی، خشکی واژن و تحلیل استخوان را نیز کاهش دهد. دوره‌های قاعدگی و توانایی باردارشدن، با قطع مصرف دارو باز می‌گردد.

پروژسترون‌درمانی

انواع درمان‌های پروژسترون، از جمله لوونورژسترل، ایمپلنت ضدبارداری یا قرص پروژستین می‌توانند دوره‌های قاعدگی و رشد ایمپلنت‌های اندومتر را متوقف کند. همچنین می‌توانند علائم و نشانه‌های اندومتریوزیس را تسکین دهند.

مهارکننده‌های آروماتاز

مهارکننده‌های آروماتاز ​​دسته‌ای از داروها هستند که میزان استروژن را در بدن شما کاهش می‌دهند. پزشک ممکن است یک مهارکنندهٔ آروماتاز​​را همراه با پروژسترون یا داروهای ضدبارداری، برای درمان اندومتریوز توصیه کند.

درمان غیردارویی

درمان‌های غیردارویی برای اندومتریوزیس، همان گزینه‌های جراحی هستند و عبارتند از:

جراحی

لاپاراسکوپی

همان طور که پیش‌تر توضیح داده شد، لاپاراسکوپی علاوه‌ بر اینکه یک روش تصویربرداری است، در مواردی با خارج کردن بافت مورد نظر، به درمان اندومتریوزیس کمک می‌کند.

هیسترکتومی

در موارد شدیدتر، جراح شما ممکن است براساس میزان وسعت اندومتریوز و بافت اسکار موجود، برداشتن رحم را پیشنهاد دهد. البته در این مسئله، سایر شرایط مانند تمایل شما برای باروری در آینده نیز در نظر گرفته می‌شود. اگر هیسترکتومی (عمل برداشتن رحم) انجام می‌دهید، مناطق حاوی ایمپلنت‌های اندومتر همچنان باید برداشته شوند تا در تسکین درد مؤثر باشد.

تغذیه و مکمل

رژیم غذایی

استروژن یک هورمون کلیدی است و برای عملکرد طبیعی به آن نیاز دارید. البته استروژن بیش از حد، علائم اندومتریوز مانند گرفتگی و درد را تشدید می‌کند و در این شرایط، مصرف غذا و فیبر کمک‌کننده خواهد بود.

با مصرف بیشتر خوراکی‌هایی مانند نمونه‌های زیر می‌توانید میزان فیبر را در بدن خود تقویت کنید:

• میوه‌ها و سبزیجات (استفاده از آب‌میوه و سبزیجات چنین مزیتی ندارد)
• دانهٔ کتان آسیاب‌شده (می‌توانید آن را به اسموتی‌ها یا غذاهای خانگی اضافه کنید)
• حبوبات (مانند لوبیا، عدس و نخود)
• سبزیجات
• غلات کامل (مانند ماکارونی، گندم کامل و برنج قهوه‌ای)

توجه داشته باشید که مصرف فیبر خود را به‌تدریج افزایش دهید و یکباره رژیم غذایی خود را تغییر ندهید.

از مصرف چه غذاهایی باید جلوگیری کرد؟

برخی غذاها می‌توانند با افزایش التهاب یا سطح استروژن، درد آندومتریوزیس را تشدید کنند. محدودکردن یا اجتناب از آن‌ها به شما در کاهش علائم این بیماری کمک می‌کند.

• الکل: مصرف الکل می‌تواند علائم بیماری را تشدید کند.
• کافئین: کافئین روزانهٔ خود را به ۴۰۰ میلی‌گرم یا کمتر محدود کنید. یک فنجان قهوه بسته به نحوهٔ دم‌کردن آن می‌تواند بیش از ۱۰۰ میلی‌گرم کافئین داشته باشد.
• گوشت چرب: میل‌کردن مقداری گوشت قرمز در رژیم غذایی خوب است، اما مصرف کلی چربی اشباع‌شده را به ۱۰٪ از کالری روزانهٔ خود محدود کنید.
• غذاهای فرآوری‌شده: بسیاری از غذاهای بسته‌بندی‌شده حاوی موادی هستند که باعث شروع التهاب می‌شوند. موادی مانند قند، چربی اشباع‌شده و چربی ترانس در این گروه قرار می‌گیرند.
• نوشیدنی‌های قندی: آب‌میوه‌ها، نوشابه‌های گازدار و نوشیدنی‌های انرژی‌زا اغلب سرشار از قند هستند که التهاب را تشدید می‌کند. روزانه کمتر از ۲۶ گرم شکر مصرف کنید.

مکمل‌ها

قبل از مصرف هرگونه ترکیب گیاهی یا مکمل با پزشک خود مشورت کنید.

چربی‌های امگا 3 

آندومتریوز یک بیماری التهابی است و التهابِ بیشتر، شدت علائم را افزایش می‌دهد. چربی‌های امگا 3 می‌توانند التهاب ناشی از آن را آرام کنند. منابع غذایی خوب امگا 3 عبارتند از:

• ماهی‌های چرب مانند سالمون، ساردین و تن ماهی
• آجیل و دانه‌ها مانند گردو، دانه چیا و بذر کتان
• روغن‌های گیاهی، مانند روغن بذر کتان و روغن کانولا

چربی‌های اشباع‌نشده

چربی‌های اشباع‌نشده قدرت ضد التهابی دارند. آن‌ها در خوراکی‌هایی مثل نمونه‌های زیر وجود دارند:

• آووکادو
• آجیل و دانه‌ها
• روغن زیتون
• کرهٔ بادام‌زمینی

کلسیم و منیزیم

مطالعات نشان داده‌اند که این ترکیبات در کاهش علائم بیماری نقش دارند؛ برای اطلاع از شرایط مصرف با پزشک خود مشورت کنید.

روی (زینک)

روی چرخه‌های قاعدگی شما را تنظیم می‌کند که برای تعادل هورمونی مهم است. بیشترین منابع روی، منابع حیوانی هستند؛ بنابراین اگر گیاه‌خوار هستید یا رژیم گیاه‌خواری دارید، با پزشک خود دربارهٔ اینکه آیا باید مکمل روی مصرف کنید یا خیر، صحبت کنید. منابع خوب روی عبارتند از:

• مرغ یا بوقلمون
• گوشت قرمز (البته مصرف آن را به دو وعدهٔ کم‌چرب در هفته محدود کنید)
• صدف، خرچنگ و لابستر

زندگی با اندومتریوز

خودمراقبتی

روش‌های خانگی مثل حمام و به‌دنبال آن استفاده از یک پتو برای گرم‌شدن، می‌تواند به شل‌شدن عضلات لگن، کاهش گرفتگی و درد کمک کند. 

ورزش

 ورزش یکی از گزینه‌های درمانی مؤثر برای این بیماری است که فواید زیر را به‌دنبال دارد:

• ورزش می‌تواند به‌عنوان مسکنی برای درد عمل کند. وقتی ورزش می‌کنیم، بدن با ترشح برخی از مواد شیمیایی، احساس درد را کاهش می‌دهد.
• ورزش تأثیر مثبتی بر کاهش التهاب دارد. اندومتریوز یک بیماری التهابی ناشی از هورمون است. از‌آنجا‌یی‌که نشانگرهای التهابی در سایر بیماری‌ها مانند بیماری قلبی از طریق ورزش کاهش می‌یابد، طبق این تئوری، ورزش ممکن است مزایای مشابهی در این بیماری بر‌جای بگذارد.
• ورزش با بهبود تحرک، گرفتگی در کف لگن و شکم را کاهش می‌دهد. برای مبتلایان به اندومتریوز این روش به فعالیت بیشتر کف لگن کمک می‌کند.
  ورزش‌هایی که به‌صورت کامل دامنهٔ حرکتی عضلات شکم و لگن را درگیر می‌کنند، می‌توانند در رفع گرفتگی عضلانی تأثیر بگذارند.
• خستگی با ورزش بهبود پیدا می‌کند. گاهی افراد مبتلا به اندومتریوز از فیبرومیالژیا یا خستگی مزمن نیز رنج می‌برند. همهٔ انواع ورزش می‌تواند خستگی را بهبود دهد؛ اما در برخی از مبتلایان، ورزش با شدت بالا ممکن است شدت بیماری را افزایش دهد.
  در این شرایط، تقسیم ورزش به دوره‌های زما‌نی کوچک‌تر در طول روز، می‌تواند باعث بهبود این روند شود.

• یبوست، درد روده و نفخ، همگی از علائم شایع بیماری هستند. مزایای ورزش برای هضم و سلامت روده ثابت شده است و به کاهش این علائم کمک می‌کند.
• ورزش خلق‌وخو را بهبود می‌بخشد و به مدیریت علائم افسردگی و اضطراب کمک می‌کند. شواهدی وجود دارند که آندومتریوز با افزایش سطح افسردگی و اضطراب در ارتباط است. از طریق ترشح اندورفین‌ها و با ایجاد آگاهی بیشتر، می‌توانید به ذهن خود را آرام کرده و از استرس دور شوید.
•  ورزش در برابر سرطان، دیابت، بیماری قلبی، چاقی و زوال عقل اثرات محافظتی دارد و خانم‌های مبتلا به آندومتریوز به‌اندازهٔ هر فرد دیگری نیازمند این مزایا هستند.

اندومتریوز در بارداری

در صورت ابتلا به این بیماری می‌توانید باردار شوید؛ با این حال، افراد مبتلا به اندومتریوز ممکن است برای باردارشدن با مشکلاتی مواجه شوند. بنابراین در صورت وجود چنین مشکلی، برای بارداری با پزشک خود صحبت کنید.

البته اگراندومتریوز دارید و برای باردارشدن تلاش می‌کنید، امکان دارد که لقاح آزمایشگاهی (IVF) به شما کمک دهد.

پیشگیری

راه‌های خاصی برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری وجود ندارد؛ اما عوامل خاصی وجود دارند که خطر ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهند. البته افرادی هم بوده‌اند که با وجود رعایت‌کردن، به این بیماری مبتلا شده‌اند.

ممکن است علتی که ریشه در ژنتیک دارد، باعث ابتلای برخی افراد به اندومتریوز شود؛ بنابراین اگر برای سایر افراد خانوادهٔ شما (مادر یا مادربزرگ) اندومتریوز تشخیص داده شده است، دربارهٔ خطر ابتلا به این بیماری با پزشک خود صحبت کنید.

۴ عاملی که می‌تواند خطر ابتلا به آندومتریوز را کاهش دهد عبارتند از:

• بارداری
• شیردهی
• حفظ وزن مناسب (وزنی که در آن بدن شما سالم است)
• شروع قاعدگی در سنین بالاتر 

داروها

• دانازول
• بوسرلین
• سترورلیکس 
• گانیرلیکس
• تریپتورلین
• لتروزول