اطلاعات عمومی
اندومتریوز چیست؟
اندومتریوز (اندومتریوزیس یا Endometriosis) یک بیمار شایع در زنان است که در آن بافتی شبیه به پوشش داخلی رحم در سایر قسمت‌های بدن رشد می‌کند. با رشد این بافت در مکان نامناسب بیمار دچار احساس درد در قسمت پایینی شکم و بروز مشکلاتی در باردار شدن می‌شود.
پوشش داخلی رحم، اندومتر نام دارد. اندومتر همان بافتی است که در زمان قاعدگی، از دیواره‌ٔ رحم جدا می‌شود. هنگامی که بیمار مبتلا به اندومتریوز می‌شود، در واقع چنین بافتی (اندومتر)، در سایر بخش‌های بدن به وجود می‌آید. این بافت اندومترمانند در شکم، لگن یا حتی سینه رشد می‌کند. همچنین از نظر هورمونی حساس است و می‌تواند در طول چرخهٔ قاعدگی ملتهب شود.
در ادامهٔ چنین شرایطی، اندومتریوزیس در بدن مشکلاتی مانند کیست تخمدان، ضایعات سطحی، ندول‌های عمیق و اسکار ایجاد می‌کند. بخش‌هایی از بدن که اندومتر ممکن است در آن‌ها رشد کند، عبارت است از:
- خارج و پشت رحم
- لوله‌های فالوپ
- تخمدان‌ها
- واژن
- صفاق (پوشش داخلی شکم و لگن)
- مثانه و حالب
- روده‌ها
- مقعد
- دیافراگم (عضله‌ای در نزدیکی قفسهٔ سینه که نقش مهمی در تنفس دارد)
علائم و نشانه‌ها
علامت اولیهٔ آندومتریوز درد لگن است در دوران قاعدگی است. اگرچه بسیاری از افراد در طول دوره‌های قاعدگی خود، گرفتگی عضلات دارند؛ اما افرادِ مبتلا به این بیماری، معمولاً درد قاعدگی را بسیار شدیدتر از حد معمول توصیف می‌کنند. همچنین این درد با گذشت زمان ممکن است افزایش پیدا کند.
علائم و نشانه‌های رایج:
- قاعدگی دردناک (دیسمنوره): درد و گرفتگی عضلات لگن ممکن است قبل از قاعدگی شروع شود و تا چند روز ادامه پیدا کند.
- رابطهٔ جنسی دردناک: درد حین یا بعد از رابطهٔ جنسی در اندومتریوز شایع است.
- درد: درد همراه با دفع مدفوع یا ادرار به خصوص در زمان قاعدگی
- خونریزی بیش از حد: ممکن است بیمار خونریزی‌های شدید در دوران قاعدگی یا خونریزی بین دوره‌های قاعدگی را تجربه کند.
- ناباروری: گاهی اوقات در افرادی که به‌دنبال درمان ناباروری هستند، اندومتریوز برای اولین بار تشخیص داده می‌شود.
شدت درد، شاخص قابل‌اعتمادی برای تعیین شدت بیماری نیست. ممکن است بیمار اندومتریوزیس خفیف را با درد شدید و‌اندومتریوز پیشرفته را با درد کم یا حتی بدون درد تجربه کند.
عوامل مؤثر در ابتلا
عوامل متعددی وجود دارند که بیمار را بیشتر در معرض خطر ابتلا به اندومتریوز قرار می‌دهد:
- عدم اقدام برای بارداری
- شروع قاعدگی از سنین پایین
- یائسگی در سنین بالاتر
- سیکل‌های قاعدگی کوتاه (به‌عنوان مثال کمتر از 27 روز)
- قاعدگی شدید (بیش از هفت روز)
- سطوح بالاتر استروژن در بدن
- شاخص تودهٔ بدنی (BMI) پایین
- سابقهٔ بیماری اندومتریوز در یک یا چند نفر از بستگان (مادر، خاله یا خواهر)
- اختلالات دستگاه تناسلی
اندومتریوز معمولاً چندین سال پس از شروع قاعدگی ایجاد می‌شود. علائم و نشانه‌های اندومتریوزیس ممکن است، به‌طور موقت با بارداری بهبود پیدا کند و ممکن است با یائسگی به‌طور کامل از بین برود.
علائم هشدار
در صورتی که به این بیماری مبتلا هستید و علائم زیر را دارید به پزشک مراجعه کنید:
- علائم عفونت مانند تب بالا، لرز، دفع ادرار دردناک و خارش و درد مقعد
- درد بسیار شدید در زمان قاعدگی
- عدم بهبود بیماری علی رغم مصرف منظم داروها
تشخیص
بررسی‌های بالینی
برای تشخیص اندومتریوز و سایر شرایطی که می‌توانند باعث درد لگن شوند، بررسی‌های بالینی اهمیت دارند. در این موارد پزشک از بیمار می‌خواهد علائم بیماری خود را از جمله محل درد و زمان بروز آن را شرح دهد.
معاینهٔ لگن
پزشک با معاینهٔ لگن به‌صورت دستی، نواحی مختلف آن را لمس می‌کند. با این کار او به وجود ناهنجاری‌هایی مانند کیست‌ها در اندام تناسلی پی می‌برد.
بررسی‌های آزمایشگاهی
در تشخیص اندومتریوز، بررسی‌های آزمایشگاهی جایگاهی ندارند و تنها در صورت صلاحدید پزشک بیماری های زنان و برای رد کردن سایر بیماری‌ها انجام می‌شود.
بررسی‌های تصویربرداری
سونوگرافی
در سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از داخل بدن استفاده می‌شود. برای ثبت این تصاویر نیز، دستگاهی به‌نام پروب (مبدل) روی شکم قرار داده می‌شود یا داخل واژن (سونوگرافی ترانس واژینال یا Transvaginal Ultrasound) قرار می‌گیرد.
هر دو نوع سونوگرافی برای رسیدن به تشخیص بهتر انجام می‌شود.
MRI
MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) آزمایشی است که از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام‌ها و بافت‌های بدن شما استفاده می‌کند.
لاپاراسکوپی
در برخی موارد، پزشک از لاپاراسکوپی برای تشخیص یا حتی درمان بیماری استفاده می‌کند.
در لاپاراسکوپی، جراح با برشی کوچک در نزدیکی ناف، ابزاری باریک به نام لاپاروسکوپ را به داخل بدن می‌فرستد. این وسیله به پزشک کمک می‌کند تا نشانه‌هایی از بافت اندومتر خارج رحمی را پیدا کند.
جراح ممکن است یک نمونه از بافت (بیوپسی) را برای بررسی بیشتر بردارد. اغلب جراح می‌تواند آندومتریوز را در طول لاپاراسکوپی به‌طور کامل درمان کند.
درمان
درمان این بیماری معمولاً با دارو یا جراحی انجام می‌شود. اینکه پزشک چه فرآیند درمانی را پیش می‌گیرد، تحت تأثیر علائم و نشانه‌های بیماری و قصد فرد برای بارداری است.
درمان دارویی
داروهای ضد درد
ممکن است پزشک مصرف مسکن‌های بدون نسخه مانند داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) (ایبوپروفن یا ناپروکسن) را برای کمک به کاهش دردهای قاعدگی توصیه کند.
هورمون‌درمانی
گاهی اوقات استفاده از برخی هورمون‌ها در کاهش یا از بین بردن درد اندومتریوز مؤثر است. افزایش یا کاهش هورمون‌ها در طول چرخهٔ قاعدگی، باعث ضخیم‌شدن، ریزش و خونریزی بافت اندومتر خارج رحمی (ایمپلنت‌های اندومتر) می‌شود. داروهای هورمونی ممکن است سرعت رشد بافت اندومتر را کاهش دهند و از رشد بافت جدید اندومتر جلوگیری کنند.
هورمون‌درمانی راه‌حل دائمی اندومتریوزیس نیست و ممکن است پس از قطع درمان، دوباره علائمی از بیماری را ببینید.
داروهای ضدبارداری (OCP)
این دارو به کنترل هورمون‌های مسئول تجمع بافت اندومتر کمک می‌کنند. در بسیاری موارد افراد هنگام استفاده از داروهای ضدبارداری هورمونی، قاعدگی کوتاه‌تر و سبک‌تری دارند. در برخی موارد نیز استفاده از داروهای ضدبارداری هورمونی ممکن است درد را کاهش دهد یا از بین ببرد.
آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین (Gn-RH)
این داروها معمولا به عنوان خط اول درمان اندومتریوز توصیه نمی‌شوند. آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین مانع از تولید هورمون‌های محرک تخمدان، کاهش سطح استروژن، جلوگیری از قاعدگی و درنهایت، باعث کوچک‌شدن بافت آندومتر می‌شوند.
از‌آنجایی‌که این داروها یائسگی مصنوعی ایجاد می‌کنند، مصرف دوز کم استروژن یا پروژسترون، همراه با آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های Gn-RH ممکن است عوارض جانبی یائسگی مانند گرگرفتگی، خشکی واژن و تحلیل استخوان را نیز کاهش دهد. دوره‌های قاعدگی و توانایی باردارشدن، با قطع مصرف دارو باز می‌گردد. گوسرلین در این دسته قرار دارد.
پروژسترون‌درمانی
انواع پروژستین‌ها، از جمله لوونورژسترول، ایمپلنت ضد بارداری یا قرص پروژستین می‌توانند دوره‌های قاعدگی و رشد ایمپلنت‌های اندومتر را متوقف کند. همچنین می‌توانند علائم و نشانه‌های اندومتریوزیس را تسکین دهند.
مهارکننده‌های آروماتاز
مهارکننده‌های آروماتاز دسته‌ای از داروها هستند که میزان استروژن را در بدن کاهش می‌دهند. پزشک ممکن است یک مهارکنندهٔ آروماتازرا همراه با پروژسترون یا داروهای ضدبارداری، برای درمان اندومتریوز توصیه کند. در این دسته دارویی لتروزول و آناستروزول قرار دارند.
درمان غیردارویی
درمان‌های غیردارویی برای اندومتریوزیس، همان گزینه‌های جراحی هستند و عبارتند از:
جراحی
لاپاراسکوپی
همان طور که پیش‌تر توضیح داده شد، لاپاراسکوپی علاوه بر اینکه یک روش تصویربرداری است، در مواردی با خارج کردن بافت مورد نظر، به درمان اندومتریوزیس کمک می‌کند.
هیسترکتومی
در موارد شدیدتر، جراح ممکن است براساس میزان وسعت اندومتریوز و بافت اسکار موجود، برداشتن رحم را پیشنهاد دهد. البته در این مسئله، سایر شرایط بیمار مانند تمایل به باروری در آینده نیز در نظر گرفته می‌شود. اگر هیسترکتومی (عمل برداشتن رحم) انجام شود، مناطق حاوی ایمپلنت‌های اندومتر همچنان باید برداشته شوند تا در تسکین درد مؤثر باشد.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
استروژن یک هورمون کلیدی است و بدن برای عملکرد طبیعی به آن نیاز دارد. با این حال استروژن بیش از حد، علائم اندومتریوز مانند گرفتگی و درد را تشدید می‌کند و در این شرایط، مصرف غذا و فیبر کمک‌کننده خواهد بود.
با مصرف بیشتر خوراکی‌هایی زیر می‌توان میزان فیبر را در بدن افزایش داد:
- میوه‌ها و سبزیجات (استفاده از آب‌میوه و آب سبزیجات چنین مزیتی ندارد)
- دانهٔ کتان آسیاب‌شده (می‌توان آن را به اسموتی‌ها یا غذاهای خانگی اضافه کرد)
- حبوبات (مانند لوبیا، عدس و نخود)
- سبزیجات
- غلات کامل (مانند ماکارونی، گندم کامل و برنج قهوه‌ای)
از مصرف چه غذاهایی باید جلوگیری کرد؟
برخی غذاها می‌توانند با افزایش التهاب یا سطح استروژن، درد آندومتریوزیس را تشدید کنند. محدودکردن یا اجتناب از آن‌ها به بیمار در کاهش علائم این بیماری کمک می‌کند.
- الکل: مصرف الکل می‌تواند علائم بیماری را تشدید کند.
- کافئین: کافئین روزانه را باید به ۴۰۰ میلی‌گرم یا کمتر محدود کرد. یک فنجان قهوه بسته به نحوهٔ دم‌کردن آن می‌تواند بیش از ۱۰۰ میلی‌گرم کافئین داشته باشد.
- گوشت چرب: میل‌کردن مقداری گوشت قرمز در رژیم غذایی خوب است، اما مصرف کلی چربی اشباع‌شده را باید به ۱۰٪ از کالری روزانه محدود کرد.
- غذاهای فرآوری‌شده: بسیاری از غذاهای بسته‌بندی‌شده حاوی موادی هستند که باعث شروع التهاب می‌شوند. موادی مانند قند، چربی اشباع‌شده و چربی ترانس در این گروه قرار می‌گیرند.
- نوشیدنی‌های قندی: آب‌میوه‌ها، نوشابه‌های گازدار و نوشیدنی‌های انرژی‌زا اغلب سرشار از قند هستند که التهاب را تشدید می‌کند.
مکمل‌ها
کلسیم (1000 تا 1500 میلی گرم روزانه) و ویتامین دی (1000 تا 2000 واحد روزانهدر صورتی که بیمار نیازمند درمان با Gn-RH آگونیست ها است توصیه می‌شود..
قبل از مصرف هرگونه ترکیب گیاهی یا مکمل با پزشک خود مشورت کنید.
چربی‌های امگا 3
آندومتریوز یک بیماری التهابی است و التهابِ بیشتر، شدت علائم را افزایش می‌دهد. چربی‌های امگا 3 می‌توانند التهاب ناشی از آن را آرام کنند. منابع غذایی امگا 3 عبارتند از:
- ماهی‌های چرب مانند سالمون، ساردین و تن ماهی
- آجیل و دانه‌ها مانند گردو، دانه چیا و بذر کتان
- روغن‌های گیاهی، مانند روغن بذر کتان و روغن کانولا
چربی‌های اشباع‌نشده
چربی‌های اشباع‌نشده قدرت ضد التهابی دارند. فرآورده های زیر حاوی این نوع چربی هستند:
- آووکادو
- آجیل و دانه‌ها
- روغن زیتون
- کرهٔ بادام‌زمینی
زندگی با اندومتریوز
خودمراقبتی
روش‌های خانگی مثل حمام و به‌دنبال آن استفاده از یک پتو برای گرم‌شدن، می‌تواند به شل‌شدن عضلات لگن، کاهش گرفتگی و درد کمک کند.
ورزش
ورزش یکی از گزینه‌های درمانی مؤثر برای این بیماری است که فواید زیر را به‌دنبال دارد:
- ورزش می‌تواند به‌عنوان مسکنی برای درد عمل کند. وقتی ورزش می‌کنیم، بدن با ترشح برخی از مواد شیمیایی، احساس درد را کاهش می‌دهد.
- ورزش تأثیر مثبتی بر کاهش التهاب دارد.
- ورزش با بهبود تحرک، گرفتگی در کف لگن و شکم را کاهش می‌دهد. برای مبتلایان به اندومتریوز این روش به فعالیت بیشتر کف لگن کمک می‌کند. ورزش‌هایی که به‌صورت کامل دامنهٔ حرکتی عضلات شکم و لگن را درگیر می‌کنند، می‌توانند در رفع گرفتگی عضلانی تأثیر بگذارند.
- خستگی با ورزش بهبود پیدا می‌کند. گاهی افراد مبتلا به اندومتریوز از فیبرومیالژی یا خستگی مزمن نیز رنج می‌برند. همهٔ انواع ورزش می‌تواند خستگی را بهبود دهد؛ اما در برخی از مبتلایان، ورزش با شدت بالا ممکن است شدت بیماری را افزایش دهد. در این شرایط، تقسیم ورزش به دوره‌های زما‌نی کوچک‌تر در طول روز، می‌تواند باعث بهبود این روند شود.
- یبوست، درد روده و نفخ، همگی از علائم شایع بیماری هستند. مزایای ورزش برای هضم و سلامت روده ثابت شده است و به کاهش این علائم کمک می‌کند.
- ورزش خلق‌وخو را بهبود می‌بخشد و به مدیریت علائم افسردگی و اضطراب کمک می‌کند. شواهدی وجود دارند که آندومتریوز با افزایش افسردگی و اضطراب در ارتباط است. از طریق ترشح اندورفین‌ها و با ایجاد آگاهی بیشتر، می‌توانید به ذهن خود را آرام کرده و از استرس دور شوید.
اندومتریوز در بارداری
در صورت ابتلا به این بیماری می‌توانید باردار شوید؛ با این حال، افراد مبتلا به اندومتریوز ممکن است برای باردارشدن با مشکلاتی مواجه شوند. بنابراین در صورت وجود چنین مشکلی، برای بارداری با پزشک خود صحبت کنید.
البته اگر آندومتریوز دارید و برای باردارشدن تلاش می‌کنید، امکان دارد که لقاح آزمایشگاهی (IVF) به شما کمک دهد.
پیشگیری
راه‌های خاصی برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری وجود ندارد؛ اما عوامل خاصی وجود دارند که خطر ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهند. البته افرادی هم بوده‌اند که با وجود رعایت‌کردن، به این بیماری مبتلا شده‌اند.
ممکن است علتی که ریشه در ژنتیک دارد، باعث ابتلای برخی افراد به اندومتریوز شود؛ بنابراین اگر برای سایر افراد خانوادهٔ شما (مادر یا مادربزرگ) اندومتریوز تشخیص داده شده است، دربارهٔ خطر ابتلا به این بیماری با پزشک خود صحبت کنید.
۴ عاملی که می‌تواند خطر ابتلا به آندومتریوز را کاهش دهد عبارتند از:
- بارداری
- شیردهی
- حفظ وزن مناسب (وزنی که در آن بدن شما سالم است)
- شروع قاعدگی در سنین بالاتر
داروها
- دانازول
- بوسرلین
- سترورلیکس
- گانیرلیکس
- تریپتورلین
- لتروزول
بدون دیدگاه