اطلاعات عمومی
کم خونی چیست؟
زمانی که به دلیل کاهش ذخایر آهن بدن، هموگلوبین خون به اندازهٔ کافی نباشد، از اصطلاح کم خونی (آنمی) فقر آهن استفاده می‌شود. هموگلوبین به گلبول‌های قرمز کمک می‌کند تا اکسیژن را به تمام قسمت‌های بدن منتقل کنند. اگر سطح هموگلوبین خون پایین باشد، بدن نمی‌تواند به‌خوبی اکسیژن مورد نیاز خود را دریافت کند.
کم خونی فقر آهن چیست؟
کم خونی فقر آهن یکی از شایع‌ترین انواع کمبود مواد مغذی در جهان است که ممکن است علل مختلفی داشته باشد؛ یکی از علت‌های رایج کم خونی، کمبود آهن است.
فقر آهن می‌تواند علل مختلفی داشته باشد؛ از جمله:
از دست دادن مقدار زیادی خون
این فرایند می‌تواند به‌آرامی و در طول زمان یا به‌طور ناگهانی اتفاق بیفتد. شایع‌ترین علت کم‌خونی، فقر آهن است. دوره‌های قاعدگی و بارداری از دلایل رایج از دست دادن خون هستند و در افراد مسن، تومورهای روده ممکن است خونریزی داشته باشند.
عدم جذب کافی آهن از غذا
این اختلال در بیمارانی که سابقهٔ جراحی معده یا روده دارند، بیشتر است. همچنین ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند بیماری سلیاک که بر سلول‌های روده تأثیر می‌گذارد، می‌تواند جذب آهن غذا را مختل کند.
دریافت ناکافی آهن از رژیم غذایی
برخی نوزادان از طریق شیر خشک، غذا یا مکمل‌ها، آهن کافی دریافت نمی‌کنند. همچنین در مناطقی از جهان، افراد آهن کافی از رژیم غذایی خود دریافت نمی‌کنند.
علائم و نشانه‌ها
بسیاری از افراد مبتلا هیچ علامتی ندارند، اما شایع‌ترین علائم کم‌خونی فقر آهن شامل موارد زیر است:
- تحریک‌پذیری در خلق‌و‌خو
- احساس خستگی یا ضعف، به‌خصوص هنگام ورزش یا بالا رفتن از پله‌ها
- سردرد
- درد قفسهٔ سینه یا تنگی نفس
- بی‌حوصلگی و عدم تمرکز
- تمایلات غیر‌طبیعی برای خوردن یخ یا موادی مانند خاک رس (به این علامت پیکا یا هرزه‌خواری هم گفته می‌شود).
- ابتلا به سندرم پای بی‌قرار؛ در این شرایط، بیمار مدام پاهای خود را حرکت می‌دهد، به‌خصوص در شب.
عوامل مؤثر در ابتلا
موارد زیر احتمال ابتلا به کم خونی فقر آهن را افزایش می‌دهد:
- جنسیت مؤنث
- دوره‌های قاعدگی
- بارداری، به‌خصوص در سنین پایین و شیردهی
- رژیم غذایی سخت‌گیرانه گیاه‌خواری
- استفاده از برخی داروها مانند داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی
علائم هشدار
در صورتی که تپش قلب غیرمعمول یا تنگی نفس شدید دارید، همچنین اگر موقع راه‌رفتن سریعاً احساس خستگی می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص
برای تشخیص کم خونی فقر آهن از مجموعه‌ای از بررسی‌ها استفاده می‌شود:
بررسی‌های بالینی
یافته‌های معاینهٔ فیزیکی شامل موارد زیر است:
- رنگ پریدگی (پوست، ملتحمه و زیر زبان)
- ضربان قلب بالا و تنفس تند
- سردی اندام‌های انتهایی مثل نوک انگشتان پا
- شکنندگی ناخن و مو
- علائم قلبی مثل ضربان قلب غیرنرمال، تنگی نفس و…
بررسی‌های آزمایشگاهی
پزشک برای تشخیص کم خونی فقر آهن، آزمایش‌هایی را درخواست می‌کند:
آزمایش کامل خون (CBC) که شامل موارد زیر است:
- اندازه و رنگ گلبول قرمز: در کم خونی ناشی از فقر آهن، گلبول‌های قرمز خون کوچکتر و کم‌رنگ‌تر از حد معمول هستند.
- هماتوکریت: هماتوکریت به معنای درصدی از حجم خون است که توسط گلبول‌های قرمز اشغال شده است. رنج نرمال ممکن است بسته به سن بیمار تغییر کند.
- هموگلوبین: سطح هموگلوبین پایین‌تر از حد طبیعی نشان‌دهندهٔ کم‌خونی است.
فریتین: این پروتئین به ذخیرهٔ آهن در بدن کمک می‌کند و سطح پایین فریتین معمولاً نشان‌دهندهٔ سطح پایین آهن ذخیره‌شده است. این آیتم در بیماری‌های التهابی هم ممکن است افزایش یابد.
بررسی‌های تصویربرداری
سونوگرافی
برای زنانی که از خونریزی بیش‌از‌حد در دوران قاعدگی رنج می‌برند، سونوگرافی لگن تجویز می شود تا علت خونریزی مشخص شود.
سیتی اسکن شکم و لگن
برای بررسی وجود هرگونه بدخیمی استفاده می‌شود.
آندوسکوپی
پزشکان اغلب خونریزی ناشی بخش فوقانی دستگاه گوارش را با کمک آندوسکوپی بررسی می‌کنند. در این روش، یک لوله نازک مجهز به دوربین فیلمبرداری از گلوی بیمار به سمت معده هدایت می‌شود. بدین طریق، پزشک می‌تواند مری و معده را برای یافتن منبع خونریزی مشاهده کند.
کولونوسکوپی
برای رد خونریزی از قسمت تحتانی دستگاه گوارش، پزشک کولونوسکوپی را توصیه می‌کند. در کولونوسکوپی یک لوله نازک و منعطف مجهز به دوربین فیلمبرداری از مقعد وارد شده و به روده بزرگ هدایت می‌شود.
کولونوسکوپی به پزشک این امکان را می‌دهد که تمام یا قسمتی از کولون و رکتوم را مشاهده کند تا منبع خونریزی را شناسایی کند. پس از تکمیل یک دوره درمان با قرص آهن، در صورت نیاز پزشک دوباره برخی از آزمایشات را درخواست می‌کند.
درمان
درمان دارویی
درمان فقر آهن، مصرف مکمل‌های آهن است که هم به‌صورت قرص آهن و هم به صورت تزریقی در دسترس هستند و پزشک با توجه به نیاز بیمار مکمل مناسب را تجویز می‌کند. آهن برای افزایش تولید هموگلوبین (Hgb) و همچنین برای بازسازی ذخایر آهن بدن، نیاز است. در موارد نادر کم خونی شدید، نیاز به تزریق خون است. در اکثر افراد برای درمان کم خونی از قرص آهن استفاده می‌شود.
آهن تزریقی در موارد زیر مصرف می‌شود:
- در افرادی که دستگاه گوارش آن‌ها نمی‌تواند به اندازهٔ کافی آهن جذب کند، مانند کسانی که سابقهٔ جراحی بای پس معده دارند.
- در افرادی که قادر به تحمل آهن خوراکی نیستند؛ این افراد عوارض جانبی مانند یبوست، حالت تهوع یا گرفتگی عضلات را تجربه می‌کنند و این عوارض مصرف مکمل‌ها را برای آن‌ها دشوار می‌کند.
در افرادی که مبتلا به بیماری مزمن کلیوی یا بیماری التهابی روده هستند.
درمان غیر‌دارویی
اگر فردی خونریزی فعال یا سطح هموگلوبین یا هماتوکریت (Hct) بسیار پایین داشته باشد، ممکن است تزریق خون انجام شود؛ اما تزریق خون به‌طور معمول نیاز نیست.
تغذیه و مکمل
اگرچه نقش آهن در رژیم غذایی برای پیشگیری از کمبود آهن مهم است، اما افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن به مقادیر آهن بیشتری نسبت به آنچه به‌طور معمول در رژیم غذایی است، نیاز دارند. یک رژیم غذایی معمول با ۲۰۰۰ کالری فقط حاوی تقریباً ۱۰ میلی‌گرم آهن است. بنابراین، افزایش آهن دریافتی توسط رژیم غذایی به‌تنهایی به‌عنوان درمان کم‌خونی فقر آهن کافی نیست.
رژیم غذایی
- منبع غذایی برای آهن شامل گوشت به‌ویژه جگر، غلات، میوه‌ها و سبزیجات است.
- نان، غلات کامل یا غنی‌شده، غلات صبحانهٔ غنی‌شده با آهن، حبوبات، سبزیجات حاوی برگ سبز، میوه‌های خشک، سویا، بلغور و جوانه گندم منابع گیاهی خوبی است برای افرادی که گوشت نمی‌خورند. حفظ یک رژیم غذایی سالم و متعادل برای سلامت شما مفید است.
- غذاها و نوشیدنی‌های حاوی اسید اسکوربیک (ویتامین C) از جمله میوه‌هایی مثل پرتقال، جذب آهن را افزایش می‌دهند.
- از مصرف هم‌زمان قرص آهن با شیر و لبنیات خودداری کنید و حداقل 2 ساعت بین مصرف آن‌ها فاصله دهید.
- مصرف چای، قهوه و نوشیدنی‌های کافئین‌دار را محدود کنید.
- برای کاهش احتمال یبوست، مصرف مایعات و فیبرها را افزایش دهید.
- مصرف مواد غذاهای حاوی ترکیبات افزودنی مثل تنقلات را محدود کنید.
مکمل‌ها
مکمل‌های حاوی ویتامین C به افزایش جذب آهن کمک می‌کند؛ ازین رو ممکن است پزشک برای شما ویتامین C نیز تجویز کند. لازم است بدانید که بدون دستور پزشک نباید خودسرانه هیچ مکمل یا ترکیب گیاهی‌ای مصرف کنید؛ زیرا می‌تواند در روند درمان شما اختلال ایجاد کند.
زندگی با فقر آهن
خودمراقبتی
- مکمل‌های آهن را طبق تجویز پزشک مصرف کرده و به‌طور خودسرانه آن‌ها را قطع نکنید.
- در‌صورتی‌که مصرف آهن باعث بروز عوارض جانبی شد، به پزشک خود اطلاع دهید.
- داشتن یک رژیم غذایی مناسب به روند درمان شما بسیار کمک می‌کند.
پیشگیری
- افرادی که سابقهٔ ابتلا به کمبود آهن دارند، بسته به علت زمینه‌ای آن، ممکن است در معرض خطر ابتلای مجدد به این بیماری باشند. به عنوان مثال، برخی از افرادی که به‌منظور کاهش وزن تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند، برای حفظ ذخایر آهن بدن به قرص آهن نیاز دارند.
- قرص آهن و مولتی‌ویتامین‌های حاوی آهن را نباید بدون مشورت با پزشک مصرف کرد، زیرا آهن بیش از حد مورد نیاز بدن نیز می‌تواند مشکلاتی را ایجاد کند. همچنین، مصرف خودسرانه و غیر‌ضروری مکمل‌های آهن می‌تواند در روند تشخیص اختلالاتی که باعث کمبود آهن می‌شوند، مانند سرطان روده بزرگ یا سایر اختلالات گوارشی، اختلال ایجاد کند.
- اکثر افراد به مکمل آهن نیاز ندارند، مگر اینکه بیماری زمینه‌ای داشته باشند که جذب آهن را کاهش دهد یا باعث خونریزی شود.
ورزش
اگر کم خونی مزمن دارید، ورزش ممکن است شما را به‌راحتی خسته و دچار تنگی نفس کند. از‌آنجایی‌که خون شما دچار کمبود آهن است و اکسیژن کمتری را به عضلات در حال کار می رساند، فعالیت بدنی متوسط می‌تواند به‌طور قابل توجهی علائم شدیدتری ایجاد کند.
با این حال، تحقیقات نشان می‌دهد که ورزش منظم می‌تواند به‌طور قابل توجهی استقامت و تناسب اندام شما را بهبود ببخشد. به‌منظور استقامت بهتر در زمان ورزش، تمام داروها را طبق توصیهٔ پزشک مصرف کنید. هدف اصلی برنامهٔ ورزشی، بهبود استقامت است؛ بنابراین بهتر است ورزش‌هایی را انتخاب کنید که از آن‌ها لذت می‌برید و به‌طور منظم انجام خواهید داد.
اگر میزان آمادگی شما برای ورزش مطلوب نیست، با جلسات کوتاهتر (10 تا 15 دقیقه) شروع کنید و به‌تدریج هر دو تا چهار هفته یکبار، پنج دقیقه به تمرینات خود اضافه کنید. در حالت ایده‌آل، شما باید 30 تا 60 دقیقه، حداقل 3 تا 4 روز در هفته، ورزش کنید.
حداقل دو روز در هفته، یک برنامهٔ تمرینی قدرتی با یک تا سه ست تمرین برای عضلات اصلی، با 10 تا 15 تکرار داشته باشید.
در صورت نیاز، هنگام فعالیت، استراحت مکرر داشته باشید. تمرینات شما باید راحت و بدون فشار باشند.
سلامت روان
از‌آنجایی‌که آهن یک عنصر ضروری برای عملکرد مغز است که می‌تواند رفتارهای روانی را دیکته کند، سطوح پایین آهن در بدن ممکن است بیمار را در معرض خطر ابتلا به انواع مسائل مرتبط با سلامت روان مانند اضطراب و افسردگی قرار دهد. به عنوان مثال، شیوع کمبود آهن در بیماران مبتلا به اختلالات روانپزشکی، از جمله افسردگی، بیشتر از جمعیت عمومی گزارش شده است.
به‌صورت کلی، افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن، به‌طور قابل توجهی در معرض خطر ابتلا به اختلالات اضطرابی، افسردگی و سایر اختلالات اعصاب و روان هستند.
کم خونی فقر آهن در دوران بارداری
کم‌خونی فقر آهن در دوران بارداری می‌تواند باعث احساس ضعف و خستگی شود.
کم خونی فقر آهن در دوران بارداری چه تأثیری بر جنین می‌گذارد؟
کم خونی شدید در دوران بارداری، خطر زایمان زودرس را افزایش می‌دهد. زایمان زودرس یعنی زمانی که زایمان قبل از ۳۷ هفته کامل بارداری اتفاق می‌افتد. کم‌خونی فقر آهن در دوران بارداری با تولد نوزاد کم‌وزن و افسردگی پس از زایمان همراه است.
برخی از مطالعات همچنین افزایش خطر مرگ نوزاد را بلافاصله قبل یا بعد از تولد نشان می‌دهد. از این رو تشخیص و درمان فقر آهن در دوران بارداری بسیار ضروری است.
عوامل خطر کم خونی فقر آهن در دوران بارداری چیست؟
موارد زیر فرد را در معرض خطر ابتلا به کم‌خونی در دوران بارداری قرار می‌دهد:
- دو بارداری نزدیک به هم
- بارداری چندقلویی
- استفراغ مکرر به‌دلیل تهوع صبحگاهی
- مصرف ناکافی غذاهای غنی از آهن
- قاعدگی سنگین قبل از بارداری
- سابقهٔ کم‌خونی پیش از بارداری
کم خونی فقر آهن در دوران بارداری چگونه درمان می‌شود؟
اگر علت کم‌خونی کمبود آهن باشد، پزشک مکمل آهن تجویز می‌کند. اگر سابقهٔ جراحی بای پس معده یا جراحی روده باریک دارید، یا نتوانید مکمل خوراکی آهن را تحمل کنید، پزشک مکمل آهن تزریقی (وریدی) تجویز می‌کند.
معمولاً مولتی ویتامین‌های دوران بارداری حاوی آهن هستند و از بروز کمبود آهن در دوران بارداری جلوگیری می‌کنند، اما ممکن است برای درمان کمبود آهن کافی نباشد. زنان باردار بدون تجویز پزشک نباید این ترکیبات را مصرف کنند.
داروها
- آهن خوراکی
- آهن تزریقی
عالی عالی عالی
خیلی خوشحالم که با این دکتر آشنا شدم در مورد نسخه ای که میده تمام اطلاعات رو هم به اشتراک می زاره