اطلاعات عمومی
میگرن چیست؟
میگرن نوعی سردرد است که معمولاً به‌شکل دردِ شدید ضربان‌دار یا احساس نبض در یک طرف سر پیدا می‌شود و اغلب با حالت تهوع، استفراغ و حساسیت شدید به نور و صدا همراه است.
حملات سردرد در این بیماری، می‌تواند از ساعت‌ها تا چند روز ادامه داشته باشد و درد ناشی از آن چنان شدید باشد که در فعالیت‌های روزانهٔ فرد مبتلا اختلال ایجاد کند.
سردردهای میگرنی، اغلب به‌صورت خفیف شروع می‌شود و با گذشت زمان شدت می‌یابد. در برخی افراد، یک علامت هشداردهنده به نام «اورا» قبل یا همراه با سردرد رخ می‌دهد.
اورا می‌تواند شامل اختلالات بینایی، مانند فلاش نور یا نقاط کور در دامنهٔ بینایی یا سایر اختلالات، مانند گزگز در یک طرف صورت، بازو یا پا و اختلال در صحبت‌کردن باشد.
بیش از 150 نوع سردرد وجود دارد که در دو دسته تقسیم می‌شوند:
- سردرد اولیه
- سردرد ثانویه
میگرن یک سردرد اولیه است؛ یا بهتر بگوییم: ناشی از یک بیماری زمینه‌ای نیست.
اما سردردهای ثانویه در پی یک اختلال که در سلامتی فرد، ایجاد می‌شوند؛ مثلاً تومور مغزی یک سردرد ثانویه ایجاد میکند.
بد نیست بدانید که سردرد میگرنی هم کودکان، هم بزرگسالان (چه آقا و چه خانم) را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ البته میگرن در خانم‌ها سه برابر شایع‌تر از آقایان است.
علائم و نشانه‌ها
اولین علامت در این بیماری، سردرد است. این نوع سردرد، معمولاً به‌شکل یک درد مبهم شروع شده و سپس به درد ضربانی خفیف، متوسط و شدید تبدیل می‌شود.
درد میگرن می‌تواند از یک طرف سر به طرف دیگر منتقل شود، یا می‌تواند جلوی سر، پشت سر یا کل سر را درگیر کند. حتی برخی افراد در اطراف چشم یا شقیقه و گاهی در صورت، سینوس‌ها، فک یا گردن خود احساس درد می‌کنند.
سایر علائم سردرد میگرنی عبارتند از:
- حساسیت به نور، صدا و بو
- حالت تهوع و استفراغ، ناراحتی معده و دل‌درد
- ازدست‌دادن اشتها
- احساس گرمای شدید (تعریق) یا سرما (لرز)
- رنگ‌پریدگی
- احساس خستگی
- سرگیجه و تاری دید
- تب (به‌ندرت رخ می‌دهد)
- اسهال (به‌ندرت رخ می‌دهد)
بیشتر حملات سردرد میگرنی، حدود ۴ تا ۷۲ ساعت طول می‌کشد؛ اگرچه در موارد شدید می‌تواند مدت زمان بیشتری (حتی چند روز) ادامه داشته باشد.
عوامل مؤثر در ابتلا
جنسیت
همان‌طور که گفتیم، زنان سه برابر بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند.
سابقهٔ خانوادگی
سابقهٔ بیماری میگرن در خانواده (والدین، خواهر و برادر) احتمال ابتلا به این بیماری را بالا می‌برد.
سن
این بیماری می‌تواند در هر سنی شروع شود؛ اما اولین مورد اغلب در دوران نوجوانی رخ می‌دهد. میگرن در طول 30 سالگی به اوج خود می‌رسد و به‌تدریج در دهه‌های بعدی شدت کمتری پیدا میکند.
استرس
استرس بالا ریسک حملات میگرن را افزایش می‌دهد.
استعمال سیگار
پس از مصرف نیکوتین موجود در سیگار، احتمال بروز سردرد میگرنی افزایش می‌یابد.
نوشیدنی‌ها
مصرف زیاد کافئین و الکل می‌تواند باعث بروز سردردهای میگرنی شود.
تغییر در خواب
کم‌خوابی یا خواب زیاد از عوامل تشدیدکننده‌ٔ سردردهای میگرنی است.
آب‌وهوا
تغییرات آب‌وهوایی می‌تواند باعث بروز این بیماری شود.
هورمونها و چرخه قاعدگی
در زمان قاعدگی، به دلیل تغییرات هورمونی، حملات میگرنی افزایش پیدا میکند.
رژیم غذایی
در مورد غذاهایی که می‌توانند ریسک حملات میگرن را افزایش دهند، کمی جلوتر و در قسمت رژیم غذایی صحبت خواهیم کرد.
علائم هشدار
در صورت بروز علائم زیر، فرد بیمار باید سریعاً به بیمارستان مراجعه کند:
- سردرد شدید و ناگهانی
- سردرد همراه با تب، سفتی گردن، گیجی، تشنج، دوبینی، بی‌حسی یا ضعف در هر قسمت از بدن (که می‌تواند نشانهٔ سکته باشد)
- سردرد پس از ضربه به سر
- سردرد مزمن که پس از سرفه، فعالیت و حرکت شدیدتر می‌شود
- سردرد جدید و بی‌سابقه بعد از 50 سالگی
- تغییر نوع سردرد و شدت آن
تشخیص
متخصص مغز و اعصاب، این بیماری را بر اساس سوابق پزشکی و خانوادگی بیمار، علائم و معاینهٔ فیزیکی و عصبی تشخیص می‌دهد.
پزشک برای تشخیص نوع سردرد و تمایز آن از سایر اشکال و بیماری‌های ممکن، از مجموعه‌ای از داده‌های بالینی، معاینات و تصویربرداری‌ها استفاده میکند.
بررسی‌های بالینی
در مرحلهٔ اول، پزشک دربارهٔ سردردها از بیمار سؤال خواهد کرد. لازم است بیمار اطلاعات کاملی دربارهٔ نوع سردرد، شدت آن، نواحی درگیر، سابقهٔ قبلی و سایر موضوعات مرتبط، توضیحات کامل و جامعی به پزشک بدهد.
پزشک ممکن است از بیمار دربارهٔ کارهایی که برای بهترشدن سردرد انجام داده و یا کارهایی که سردرد را بدتر کرده است هم سؤال بپرسد.
بررسی‌های آزمایشگاهی
استفاده از روش‌های آزمایشگاهی در تشخیص این بیماری جایگاهی ندارد.
بررسی‌های تصویربرداری
استفاده از روش‌های تصویربرداری در تشخیص این بیماری جایگاهی ندارد؛ اما برای ردکردن سایر عواملی که باعث سردرد می شوند، ممکن است پزشک از روش‌های تصویربرداری زیر استفاده کند.
سی تی اسکن (CT)
سی تی اسکن از اشعهٔ ایکس برای ایجاد تصاویر مقطعی دقیق از مغز استفاده میکند. این بررسی به پزشکان کمک میکند تا تومورها، عفونت‌ها، آسیب مغزی، خونریزی در مغز و سایر مشکلات پزشکی احتمالی را که ممکن است باعث سردرد شوند، تشخیص دهند.
ام آر آی (MRI)
اسکن MRI از یک میدان مغناطیسی قدرتمند و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از مغز و عروق خونی آن استفاده میکند.
اسکن MRI به پزشکان در تشخیص تومورها، سکته‌های مغزی، خونریزی در مغز، عفونت‌ها و سایر بیماری‌های مغز و سیستم عصبی کمک میکند.
درمان
متاسفانه میگرن به‌طور کامل قابل درمان نیست. هدف از درمان دارویی، بهبود و کاهش علائم فعلی بیمار و کاهش تعداد دفعات حملهٔ بیماری در آینده است.
بر این اساس، درمان‌های سردرد میگرنی به دو دستهٔ کلی تقسیم می‌شوند:
- درمان‌های مرحلهٔ حاد بیماری (درمان‌هایی که در زمان حملهٔ کاربرد دارند)
- درمان‌های پیشگیری‌کننده (درمان‌هایی که باعث کاهش تعداد دفعات و شدت حملات می‌شوند)
اکثر بیماران درمان حملات میگرنی را در خانه انجام می‌دهند و به پزشک مراجعه نمی‌کنند؛ بنابراین شناخت مناسب درمان‌های موثر برای این دسته از افراد بسیار مهم است.
درمان دارویی
داروهای مسکن
به محض احساس سردرد، مصرف مسکن تجویزشده توسط پزشک باید شروع شود و نباید مصرف آن‌ها را به تعویق انداخت.
البته مصرف زیاد و طولانی‌مدت فرآورده‌های مسکن می‌تواند باعث عوارضی مانند خونریزی گوارشی و نوع خاصی از سردرد به نام «سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو» شود.
داروهای مسکن که حاوی کافئین، ایبوپروفن و استامینوفن هستند، می‌توانند مفید باشند؛ اما معمولاً فقط در برابر درد خفیف تا متوسط مؤثرند.
تریپتان‌ها
تریپتان‌ها معمولاً به‌عنوان خط اول درمان مورد استفاده قرار می‌گیرند. این دسته از داروها مانند سوماتریپتان، با مسدود کردن مسیر درد در مغز، در کاهش سردرد نقش دارند.
البته داروهای این دسته نباید در بیماران مبتلا به بیماری‌های عروق کرونری و فشارخون کنترل‌نشده مصرف شوند.
ارگوت‌ها
این گروه از داروها زمانی بیشترین تاثیر را دارند که طی مدت زمان کمی بعد از شروع علائم میگرنی مصرف شود. در صورت مصرف بعد از حمله، معمولاً اثربخشی چندانی ندارند.
از داروهای این دسته می‌توان به ارگوتامین سی اشاره کرد.
داروهای اپیوئیدی
داروهای اپیوئیدی اعتیادآور هستند. به همین دلیل هم فقط در صورتی استفاده می‌شوند که هیچ درمان دیگری مؤثر نباشد. در واقع این داروها به‌عنوان گزینۀ آخر درمان کاربرد دارند.
داروهای ضد تهوع
این داروها برای بهبود تهوع و استفراغ ناشی از میگرن تجویز می‌شود. از بین داروهای ضد تهوع می‌توان متوکلوپرامید، اندانسترون و کلرپرومازین را نام برد.
توجه کنید که این دسته از داروها نباید به‌صورت خودسرانه مصرف شوند.
درمان‌های پیشگیری کننده
هدف داروهای پیشگیری‌کننده، کاهش دفعات بروز میگرن، شدت حملات و مدت زمان آن‌هاست. این داروها تفاوت بسیاری با هم دارند و پزشک بر اساس علائم بیمار، شدت علائم و سایر بیماری‌های همراه، از آن‌ها استفاده میکند.
بنابراین باید از مصرف خودسرانهٔ آن‌ها خودداری شود؛ در غیر این صورت عوارض جبران‌ناپذیری را برای بیمار ایجاد میکند.
در ادامه داروهای پیشگیری‌کننده را معرفی می‌کنیم.
داروهای کاهش دهندهٔ فشار خون
داروهای کاهش فشارخون که شامل بتابلاکرها (پروپرانولول) و مسدودکننده‌ٔ کانال کلسیم (وراپامیل) هستند، می‌توانند در پیشگیری از میگرن مفید باشند.
داروهای ضد افسردگی
داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای (آمی تریپتیلین) هم می‌توانند از بروز علائم میگرن جلوگیری کنند. به‌‌دلیل عوارض جانبی این دسته از داروها، مانند خواب آلودگی، ممکن است داروهای ضدافسردگی دیگری به جای آن‌ها تجویز شود.
داروهای ضد تشنج
داروهای ضدتشنجی مثل سدیم والپروات و توپیرامات، می‌توانند در کاهش تعداد دفعات وقوع سردرد مؤثر باشند.
درمان غیردارویی
بوتاکس
بوتاکس یک نوروتوکسین سمی است که توسط یک باکتری به نام Clostridium Botulinum ساخته می‌شود. تزریق بوتاکس با فاصلهٔ هر ۱۲ هفته، به جلوگیری از سردردهای میگرنی کمک میکند.
طب سوزنی
برخی مطالعات نشان داده‌اند که طب سوزنی در کاهش تعداد حملات میگرن موثر است.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
سعی کنید رژیم غذایی سالمی داشته باشید و از مایعات بدون الکل و کافئین استفاده کنید. به‌طور کلی:
- وعده‌های غذایی خود را حذف نکنید، به‌ویژه اگر باعث تشدید علایم می‌شود
- در طول روز ۵ وعدهٔ غذایی کم‌حجم مصرف کنید (کربوهیدرات با پروتئین مصرف کنید تا بیشتر سیر بمانید)
- محرک‌ها و عواملی را که باعث تشدید علائم می‌شود، استفاده نکنید. برخی از مواد غذایی، مانند غذاهای شور و فرآوری‌شده، الکل، کافئین و شکلات، محرک این بیماری هستند.
- در طول روز به جای نوشیدنی‌های شیرین مانند نوشابه، آب بنوشید.
به‌طور کلی وعده‌های غذایی حذف‌شده (48%)، الکل (32%)، شکلات (20%)، پنیر (13%) و مصرف بیش از حد کافئین (14%) می‌توانند منجر به حملات میگرن شوند.
مکمل‌ها
برخی از مکمل‌های گیاهی و غذایی به‌منظور پیشگیری از این بیماری مورد بررسی قرار گرفته‌اند که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شوید.
کوآنزیم Q10
برخی از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف Q10 باعث کاهش تعداد دفعات حملات می‌شود. پزشک ممکن است براساس شرایط بیمار استفاده از این مکمل را پیشنهاد کند.
ریبوفلاوین (ویتامین B2)
ریبوفلاوین نقش مهمی در تولید انرژی سلولی در بدن دارد. ریبوفلاوین (B2) ممکن است باعث کاهش تعداد دفعات حملات شود.
منیزیم
شواهد محدودی وجود دارد که مکمل منیزیم برای پیشگیری از میگرن در بزرگسالان مفید بوده است؛ البته مطالعات مختلف نتایج متفاوتی را به‌همراه داشته است.
اسهال و ناراحتی گوارشی شایع‌ترین عوارض جانبی مکمل منیزیم هستند؛ به همین دلیل در حال حاضر، استفاده روتین از منیزیم، مگر در صورت تأیید پزشک توصیه نمی‌شود.
ملاتونین
مطالعات در مورد اثربخشی ملاتونین در پیشگیری از میگرن مشابه با منیزیم متغیر است.
زندگی با میگرن
خودمراقبتی
کیسهٔ یخ
در زمان حملات میگرنی، یک پارچهٔ خنک یا کیسهٔ یخِ پیچیده‌شده در حوله یا پارچه را روی پیشانی خود قرار دهید.
غذا
در فواصل منظم غذا بخورید. وعده‌های غذایی را حذف نکنید و وزن خود را در محدودهٔ سالم حفظ کنید.
نوشیدن آب
در هنگام بروز سردرد به مقدار زیاد آب بنوشید.
استراحت
وقتی علائم شروع شد، سعی کنید به یک اتاق ساکت و تاریک بروید. چشمان خود را ببندید و استراحت کنید یا چرت بزنید.
ثبت زمان شروع علائم
زمان‌های شروع سردردتان را ثبت کنید؛ وقتی سردرد شروع و متوقف شد، آن را بنویسید. همچنین در مورد غذاها و سایر محرک‌هایی که فکر می‌کنید ممکن است باعث ایجاد علایم در شما شده باشد، یادداشت بردارید.
هورمون‌درمانی
اگر می‌بینید که علائم شما با چرخهٔ قاعدگی‌تان مرتبط است، دربارهٔ هورمون‌درمانی با پزشک خود صحبت کنید. البته لازم به ذکر است که داروهای هورمونی مانند داروهای ضدبارداری خوراکی نیز می‌توانند این بیماری را تشدید کنند.
قطع استعمال سیگار
نیکوتین و سایر مواد شیمیایی موجود در سیگار، می‌تواند باعث ایجاد بیماری یا تشدید علائم آن شود. اگر در حال حاضر سیگار می‌کشید و برای ترک آن نیاز به کمک دارید، از پزشک خود کمک بخواهید.
یوگا و مدیتیشن
مدیتیشن و یوگا می‌تواند باعث کاهش استرس – یکی از عوامل تحریک‌کننده‌ٔ این بیماری – و همچنین کاهش تعداد و مدت سردردها شود.
کنترل استرس
استرس ممکن است باعث ایجاد علائم بیماری شود. از قرارگرفتن در موقعیت‌هایی که باعث ایجاد استرس در شما می‌شود، تا حد امکان خودداری کنید.
برنامهٔ خواب منظم
برنامهٔ خواب خود را تا حد امکان منظم و ثابت کنید. هر روز در ساعت مشخصی بخوابید و بیدار شوید و قبل از خواب تلویزیون تماشا نکنید.
ورزش
ورزش ممکن است به جلوگیری از حملات بیماری کمک کند. سعی کنید در بیشتر روزها حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید.
فعالیت بدنی منظم سلامت کلی شما را بهبود می‌بخشد و خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند فشارخون بالا، دیابت، افسردگی و چاقی را کاهش می‌دهد.
علاوه بر این، ورزش منظم می‌تواند به کاهش استرس، کاهش سطح کلسترول، بهبود کیفیت الگوهای خواب و داشتن احساس خوب کمک کند.
شاید فکر کنید که ورزش سنگین می‌تواند باعث حملهٔ میگرنی شود؛ اما این تصور اشتباه است.
برخی از مطالعات نشان داده‌اند که ورزش منظم می‌تواند در پیشگیری از میگرن مؤثر باشد. شروع یک برنامهٔ ورزشی خوبِ برنامه‌ریزی‌شده می‌تواند نیاز به مصرف دارو را کاهش دهد؛ به‌ویژه داروهایی که روزانه برای جلوگیری از بروز علائم بیماری مصرف می‌کنید.
اگر احساس می‌کنید که ورزش باعث حملهٔ میگرنی شما می‌شود، ممکن است به دلایل زیر باشد که با رفع آن‌ها می‌توانید از سردرد و حملهٔ بیماری پیشگیری کنید:
- به‌طور ناگهانی و بدون برنامه‌ریزی قبلی شروع به ورزش می‌کنید، به همین دلیل، بدن شما به‌طور ناگهانی نیاز به اکسیژن پیدا میکند.
- قبل از ورزش به‌درستی غذا نخورده‌اید.
- قبل و در حین ورزش مایعات کافی مصرف نکرده‌اید، بنابراین بدن شما دچار کم‌آبی می‌شود.
- هم‌زمان با رژیم غذایی جدید سالم، یک برنامهٔ شدید تناسب اندام را شروع کرد‌ه‌اید که اگر به‌درستی کنترل نشود، این تغییرات در سبک زندگی شما می‌تواند به‌عنوان یک محرک اضافی عمل کند.
- هرچند وقت یک بار ورزش‌های شدید انجام می‌دهید که باعث سفت‌شدن و درد عضلات می‌شود و می‌تواند به‌عنوان یک محرک عمل کند.
- واردشدن ضربه به سر به هنگام ورزش؛ به‌عنوان مثال ممکن است ضربه‌ای به سر شما وارد شود یا ضربه‌ای به توپ بزنید. این کار می‌تواند باعث ایجاد هاله میگرنی آنی شود.
دربارهٔ نوع ورزش از پزشک خود مشورت بگیرید.
سلامت روان
افرادی که با شکل مزمن این بیماری درگیر هستند، افسردگی، اختلالات اضطرابی یا استرس را تجربه می‌کنند. استرس می‌تواند باعث تشدید علائم شود، درد مزمن، استرس بیشتری ایجاد میکند و این چرخه همین‌طور ادامه پیدا میکند.
در کنار یافتن پزشک متخصص و داروی مناسب، یکی از مؤثرترین کارهایی که می‌توانید برای کنترل علائم میگرن انجام دهید، کاهش استرس است.
همان‌طور که کمی قبل اشاره کردیم، ورزش، یوگا، مدیتیشن و صحبت با مشاور قابل اعتماد می‌تواند در کاهش استرس به شما کمک کند.
پیشگیری
- از عوامل ایجادکنندۀ حملات که بالاتر ذکر شد اجتناب کنید.
- اصلاح سبک زندگی سنگ‌بنای پیشگیری است؛ پس بهداشت خواب، مدیریت استرس، رژیم غذایی سالم، مصرف آب و مایعات کافی و ورزش منظم را جدی بگیرید.
- بیوفیدبک، آموزش و مداخلات روانشناختی هم در کاهش حملات موثر هستند. پزشک در این باره به شما کمک خواهد کرد.
- در صورتی که حملات مکرر، به شدت ناتوان‌کننده هستند یا با درمان‌های حاد، کنترل نشده باشند پزشک داروی پیشگیرانه تجویز میکند.
- خانم‌های مبتلا به میگرن همراه با اورا (در ابتدای مقاله دربارهٔ اورا توضیح دادیم) نباید از داروهای ضدبارداری خوراکی حاوی استروژن استفاده کنند.
بارداری
- تعداد دفعات حملهٔ میگرن ممکن است در سه ماههٔ دوم و سوم بارداری کاهش یابد.
- در طول بارداری روش‌های غیردارویی برای درمان میگرن ارجحیت دارند.
- در طی بارداری نباید از فرآورده‌های گیاهی استفاده کرد.
داروها
- سوماتریپتان
- ناپروکسن
- پروپرانولول
- وراپامیل
- آمی‌تریپتیلین
- توپیرامات
- سدیم‌والپروات
- ارگوتامین سی
بدون دیدگاه