اطلاعات عمومی
زخم معده چیست؟
زخم معده (Peptic Ulcer Disease) در لایۀ داخلی معده و قسمت بالایی رودۀ کوچک ایجاد می‌شود. شایع‌ترین علائم زخم معده، درد در ناحیۀ شکمی است.
انواع بیماری
زخم‌های گوارشی عبارت‌اند از:
زخم معده که در قسمت داخلی آن ایجاد می‌شود.
زخم اثنی عشر که در قسمت داخلی بخش بالایی رودۀ کوچک (اثنی عشر) به وجود می‌آید.
شایع‌ترین علت زخم معده، عفونت به خاطر باکتری هلیکوباکتر پیلوری و استفادۀ طولانی‌مدت از داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم است. استرس و خوردن غذاهای تند باعث ایجاد این بیماری نمی‌شود؛ اما با‌این‌حال می‌توانند علائم این بیماری را تشدید کنند.
علائم و نشانه‌ها
- سوزش و درد معده
- احساس سیری، نفخ یا آروغ‌زدن
- تحمل‌نکردن معده هنگام مصرف غذاهای چرب
- سوزش سر دل
- حالت تهوع
شایع‌ترین علائم زخم معده، درد و سوزش آن است. ترشح اسید معده درد را بدتر می‌کند؛ به‌خصوص زمانی که معده خالی است. این درد را در اغلب اوقات می‌توان با خوردن غذاهای مخصوصی که می‌توانند اسید معده را کمتر کنند، کاهش داد. همچنین مصرف داروهای کاهش‌دهندۀ اسید می‌تواند درد زخم معده را کمتر کند، اما ممکن است بعد از قطع مصرف آن‌ها، احساس درد بیمار بیشتر شود. معمولاً معده‌درد بین دو وعدۀ غذایی بیشتر احساس می‌شود.
بسیاری از افرادی که به زخم معده مبتلا هستند، هیچ علائمی ندارند. در برخی مواقع زخم معده می‌تواند علائم زیر را به‌همراه داشته باشد:
- استفراغ که ممکن است همراه با خون باشد
- خون تیره در مدفوع، مدفوع سیاه یا قیری‌رنگ
- اختلال در تنفس
- احساس ضعف
- تهوع یا استفراغ
- کاهش وزن بی‌دلیل
- تغییرات اشتها
عوامل مؤثر در ابتلا
زخم معده زمانی رخ می‌دهد که اسید موجود در دستگاه گوارش باعث ایجاد خوردگی در سطح داخلی معده یا رودۀ کوچک شود. این اسید می‌تواند یک زخم باز دردناک ایجاد کند و درنهایت به خونریزی منجر شود.
دستگاه گوارش از یک لایۀ مخاطی پوشیده شده است که به‌طور معمول از آن در برابر اسید محافظت می‌کند؛ اما اگر مقدار اسید افزایش پیدا کند یا میزان مخاط کاهش یابد، ممکن است باعث ایجاد زخم شود. علل شایع زخم معده عبارت‌اند از:
باکتری هلیکوباکتر پیلوری
این باکتری معمولاً در لایۀ مخاطی زندگی می‌کند، که این لایه از بافت‌های معده و رودۀ کوچک محافظت می‌کند. در اغلب مواقع، باکتری هلیکوباکتر پیلوری هیچ مشکلی برای فرد به وجود نمی‌آورد، اما می‌تواند باعث التهاب لایۀ داخلی معده و ایجاد زخم شود. راه انتقال هلیکوباکتر پیلوری مشخص نیست؛ ممکن است از طریق تماس نزدیک مانند بوسیدن، از فردی به فرد دیگر منتقل شود. همچنین، احتمال دارد که افراد از طریق غذا و آب به این باکتری مبتلا شوند.
استفادۀ منظم از مسکن‌های خاص
یکی دیگر از عوامل ابتلا به زخم معده، استفادۀ منظم از مسکن‌های خاص مانند مصرف آسپرین و داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی است که می‌توانند با تحریک پوشش معده و رودۀ کوچک، آن‌ها را ملتهب کنند. این داروها شامل ایبوپروفن، ناپروکسن سدیم و… هستند. داروهای دیگر مانند استامینوفن، در دستۀ این داروها قرار نمی‌گیرند.
برخی از داروهای خاص
مصرف برخی از داروها مثل استروئیدها، ضدانعقادها، الندرونیت و داروهای مهارکننده‌ٔ بازجذب سروتونین مثل سرترالین همراه با داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، باعث افزایش احتمال ابتلا به زخم معده می‌شود.
همچنین، علاوه بر موارد بالا، ممکن است انجام‌دادن کارهایی که در ادامه به شما می‌گوییم، خطر ابتلا به زخم معده را افزایش دهند:
- دود سیگار ممکن است خطر ابتلا به زخم معده را در افراد آلوده به هلیکوباکتر پیلوری افزایش دهد.
- نوشیدن الکل می‌تواند پوشش مخاطی معده را تحریک کرده و آن را از بین ببرد؛ درنتیجه میزان اسید معده را بالا می‌برد.
- استرس بالا و درمان‌نشده
- مصرف غذاهای تند
در نظر داشته باشید که این عوامل به‌تنهایی باعث ایجاد زخم معده نمی‌شوند، اما ممکن است با بدترکردن شرایط، بر روند بهبودی تأثیرگذار باشند.
علائم هشدار
اگر هریک از علائمی که در قسمت بالا گفته شد در شما وجود دارد، به پزشک مراجعه کنید. برخی مواقع ممکن است داروهای کاهندۀ اسید معده که بدون نسخه به فروش می‌رسند، درد شما را تسکین دهند، اما بعد از مدتی دوباره احساس درد کنید. در این صورت، بهترین کار، مراجعه به پزشک است.
تشخیص
بررسی‌های بالینی
پزشک ممکن است برای تشخیص زخم معده، ابتدا شرح حالی از بیمار بگیرد و یک معاینۀ بالینی انجام دهد. بعضی مواقع ممکن است پزشک با صحبت‌کردن و پرسیدن علائم بیمار، زخم معده را تشخیص دهد.
اگر از داروهای گفته‌شده در قسمت بالا استفاده نمی‌کنید، ممکن است علت بیماری ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری باشد.
بررسی‌های آزمایشگاهی
پزشک ممکن است برای اینکه زخم معدۀ ناشی از عفونت را تشخیص دهد، آزمایش‌های هلیکوباکتر پیلوری را برای بیمار در نظر بگیرد. این آزمایش ممکن است با استفاده از خون، مدفوع یا تنفس انجام شود.
آزمایش تنفسی هلیکوباکتر پیلوری به این دلیل انجام می‌شود که احتمال دارد چیزی که خورده یا نوشیده‌اید، حاوی کربن رادیواکتیو باشد. در این صورت، هلیکوباکتر پیلوری، مادۀ موجود در معدۀ فرد را تجزیه کرده و کربن دی‌اکسید حاصل از آن، از طریق بازدم فرد خارج خواهد شد.
در چنین شرایطی لازم است که فرد در یک کیسه بازدم خود را پر کند و بعد از بستن آن، روی نمونه آزمایش انجام شود. در صورت استفاده از داروهای ضد اسید معده، لازم است به پزشک خود اطلاع دهید.
با توجه به اینکه کدام‌یک از آزمایش‌ها را برای تشخیص انتخاب می‌کنید، ممکن است پزشک دستور دهد مدتی داروهای خود را قطع کنید؛ زیرا در برخی مواقع داروهای آنتی اسید معده به نتایج منفی کاذب منجر می‌شوند.
بررسی‌های تصویربرداری
از تست‌های تصویربرداری مانند اشعۀ ایکس و سی‌تی اسکن برای تشخیص زخم معده کمتر استفاده می‌شود. در صورت نیاز به بررسی‌های تصویربرداری، فرد یک مایع خالص حاوی باریوم را می‌نوشد تا به این وسیله زخم‌های موجود در دستگاه گوارش، بیشتر نشان داده شوند.
اندوسکوپی
ممکن است پزشک برای بررسی دستگاه گوارش فوقانی از آندوسکوپی استفاده کند. در طول آندوسکوپی، پزشک یک لولۀ توخالی مجهز به لنز را از گلو به مری، معده و رودۀ کوچک وارد می‌کند. این روش کمک می‌کند تا پزشک زخم موجود در مسیر آندوسکوپی را تشخیص دهد.
اگر پزشک در این قسمت‌ها زخمی را تشخیص دهد، ممکن است یک نمونۀ کوچک از آن را برای آزمایش بردارد. با این روش که بیوپسی نام دارد، می‌تواند تشخیص دهد که هلیکوباکتر پیلوری در پوشش معدۀ فرد باعث زخم معده شده است یا خیر.
اگر سن بیمار بالا باشد و همراه با علائم خونریزی، کاهش وزن یا مشکل در خوردن و بلع به پزشک مراجعه کرده باشد، احتمالاً آندوسکوپی زخم معده برای او در نظر گرفته می‌شود. آندوسکوپی اولیه برای بررسی زخم و آندوسکوپی نهایی برای مشاهدۀ بهبودی انجام می‌شود. در‌صورتی‌که علائم بیمار نشان دهد وضعیت او بهتر شده است، لازم است آندوسکوپی نهایی انجام شود.
درمان
درمان زخم معده به علت آن بستگی دارد. معمولاً درمان این بیماری ممکن است برای ازبینبردن هلیکوباکتر پیلوری یا جلوگیری از استفادۀ فرد از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) باشد.
درمان دارویی
آنتی‌بیوتیک‌های ضد هلیکوباکتر
داروهای آنتی‌بیوتیک برای ازبینبردن باکتری این بیماری تجویز می‌شود. این داروها ممکن است شامل موارد مختلفی مانند آموکسی‌سیلین، کلاریترومایسین، مترونیدازول، تینیدازول، تتراسایکلین و لووفلوکساسین باشند.
آنتی‌بیوتیک‌های مورد استفاده برای بیمار، بر‌اساس محل زندگی و میزان مقاومت فعلی باکتری‌ها تعیین می‌شود. احتمالاً مصرف آنتی‌بیوتیک در کنار سایر داروها، به‌مدت ۲ هفته برای درمان نیاز باشد.
مهارکنندۀ پمپ پروتون (PPIs)
این داروها با مسدود‌کردن بخش‌های تولید‌کننده‌ٔ اسید معده باعث بهبود بیماری می‌شوند و شامل امپرازول، پنتوپرازول، لانزوپرازول و… هستند.
بلاک‌کننده‌های هیستامین (H-2 blockers)
این داروها با کاهش تولید اسید معده، میزان آن را در دستگاه گوارش کاهش می‌دهد و درنتیجه باعث بهبودی زخم و درد آن می‌شوند. ازجمله این داروها می‌توان به فاموتیدین، سایمتیدین و…اشاره کرد.
آنتی‌اسید‌ها
این داروها با خنثی‌کردن اسید معده، در کنار سایر داروها می‌توانند روند بهبود علائم را تسریع کنند.
داروهای سایتوپروتکتیو
این داروها که از پوشش معده و رودۀ کوچک محافظت می‌کنند، در برخی مواقع توسط پزشک تجویز می‌شوند و به محافظت از بافت‌های این اندام‌ها کمک می‌کنند؛ ازجمله داروهای سایتوپروتکتیو می‌توان به سوکرالفیت و میزوپروستول اشاره کرد.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
به‌طور کلی رژیم غذایی در افراد مبتلا به زخم معده به شدتِ علائم و شرایط هر فرد بستگی دارد. افراد بعد از مدتی متوجه خواهند شد که مصرف چه غذاهایی باعث تشدید علائم آن‌ها می‌شود. همچنین پزشک متخصص با توجه به شرایط بیماری توصیه‌های لازم را به شما خواهد کرد. در ادامه به بررسی چند باور درباره‌ٔ عادات غذایی افراد مبتلا به این بیماری می‌پردازیم.
آیا نوشیدن شیر به زخم معده کمک می‌کند؟
خیر؛ شیر ممکن است به‌طور موقت درد زخم معده را تسکین دهد، زیرا پوشش مناسبی در معده ایجاد می‌کند، اما ممکن است باعث شود که معده، اسید بیشتری تولید کند و درنتیجه شرایط زخم وخیم‌تر شود.
آیا قهوه و غذاهای تند باعث ایجاد زخم معده می‌شوند؟
این تصور غلط بین افراد رایج است که قهوه و غذاهای تند می‌توانند باعث ایجاد زخم شوند. در گذشته افراد اعتقاد داشتند که بیماران مبتلا به زخم معده باید از غذاهای ملایم و غیرتند استفاده کنند، اما اکنون می‌دانیم که اگر مبتلا به این بیماری هستید، تا زمانی که درد شما بدتر نشود، می‌توانید انواع غذاها را مصرف کنید.
مکمل‌ها
محصولات حاوی بیسموت ممکن است علائم زخم معده را کاهش دهند و در بهبود زخم مؤثر باشند. مکمل‌ها و داروهای بدون نسخه نباید بدون تجویز پزشک مصرف شوند؛ زیرا ممکن است بر روند درمان، تأثیرات منفی داشته باشند.
زندگی با بیماری زخم معده
مصرف مسکن
می‌توانید به کمک مسکن‌ها درد زخم معده را کاهش دهید، اما اگر به‌طور منظم از مسکن‌ها استفاده می‌کنید، از پزشک خود بپرسید آیا استامینوفن می‌تواند گزینۀ مناسبی برای شما باشد یا خیر.
کنترل استرس
استرس خود را کنترل کنید. استرس ممکن است علائم و نشانه‌‌های زخم معده را بدتر کند. علت‌های استرس خود را پیدا کنید و روش‌های مختلفی را برای رفع آن‌ها انجام دهید. بعضی از استرس‌ها اجتناب‌ناپذیرند، اما می‌توانید با ورزش‌کردن یا گذراندن اوقات فراغت با دوستان، یاد بگیرید که چگونه با استرس خود کنار بیاید.
استعمال سیگار
سیگار نکشید، چون ممکن است با ازبینبردن پوشش محافظ معده، این اندام را مستعد ایجاد زخم کند. همچنین، سیگار اسید معده را افزایش می‌دهد.
مصرف الکل
از مصرف نوشیدنی‌های حاوی الکل بپرهیزید، چون باعث تحریک و فرسایش مخاط روده و معده می‌شوند و عوامل مختلفی مانند خونریزی و التهاب را به وجود می‌آورند.
پیشگیری
با رعایت موارد زیر ممکن است بتوانید ریسک ابتلا به زخم معده را کاهش دهید؛ این مواد عبارت‌اند از:
از خود در برابر عفونت‌ها محافظت کنید
نحوۀ انتشار باکتریِ عامل زخم معده، مشخص نیست؛ اما شواهد نشان می‌دهد که می‌تواند از فردی به فرد دیگر یا از طریق آب و غذا منتقل شود. می‌توانید با شستن مکرر دست‌هایتان با آب و صابون و خوردن غذاهای کاملاً پخته، اقدامات لازم را در برابر حفاظت از عفونت‌هایی مانند هلیکوباکتر پیلوری انجام دهید.
هنگام مصرف مسکن‌ها احتیاط کنید
اگر به‌طور منظم از مسکن‌هایی استفاده می‌کنید که خطر ابتلا به زخم معده را افزایش می‌دهند، لازم است اقداماتی برای کاهش خطر ابتلا انجام دهید. به‌طور مثال، داروهای خود را با وعده‌های غذایی مصرف کنید.
با پزشک خود مشورت کنید
می‌توانید از پزشک خود بخواهید که کمترین میزان دوز مسکن را برای تسکین درد شما در نظر بگیرد. هنگام مصرف دارو از نوشیدنی‌های الکلی استفاده نکنید؛ چون ممکن است ناراحتی معده را چند برابر کنند.
اگر از داروهای تشدیدکنندۀ زخم معده استفاده می‌کنید، ممکن است داروهای دیگر مانند آنتی‌اسید، مهارکنندۀ پمپ پروتون، مسدودکنندۀ اسید یا سایتوپروتکتیوها نیز برای شما نیاز باشد.
سلامت روان
احتمال دارد که استرس باعث ایجاد این بیماری نشود، اما در تشدید علائم نقش داشته باشد. به همین دلیل، لازم است مدیریت بهتر عوامل استرس را یاد بگیرید تا به فردی سالم‌تر، شادتر و سازنده‌تر تبدیل شوید.
با کارهای زیر به کاهش خود استرس کمک کنید:
- مدیتیشن
- ورزش‌های روزانۀ منظم
- خواب کافی
یک روان‌شناس در شناخت علل ایجاد استرس و مدیریت آن می‌تواند به شما کمک کند.
داروها
- کلاریترومایسین
- مترونیدازول
- لانسوپرازول
- پنتوپرازول
- فاموتیدین
- سوکرالفات
- بیسموت ساب سیترات
بدون دیدگاه