اطلاعات عمومی
کمبود هورمون رشد چیست؟
کمبود هورمون رشد (GHD) یک بیماری نادر است که در آن، بدن به اندازۀ کافی هورمون رشد (GH) تولید نمی‌کند. هورمون رشد انسان ماده‌ای است که میزان رشد کودکان را کنترل می‌کند. در میان کودکانی که دارای قد کوتاه هستند، کمبود هورمون رشد با نسبت تقریبی 1 در 4000 تا 1 در 10000 مورد رخ می‌دهد.
انواع بیماری
کمبود هورمون رشد سه نوع اصلی دارد:
کمبود هورمون رشد مادرزادی
کمبود هورمون رشد مادرزادی یعنی این مشکل از زمان تولد در فرد وجود دارد و دلیل آن هم جهش (تغییر) ژنتیکی یا وجود مسائل ساختاری در مغز نوزاد است.
کمبود هورمون رشد اکتسابی
کمبود هورمون رشد اکتسابی یعنی این مشکل در نتیجۀ آسیب به غدۀ هیپوفیز و در طول زندگی ایجاده شده است. ممکن است هم کودکان و هم بزرگ‌سالان به این بیماری مبتلا شوند.
کمبود هورمون رشد ایدیوپاتیک
در دنیای پزشکی «ایدیوپاتیک» به معنای «بدون علت مشخص» است. برخی از موارد کمبود هورمون رشد، علت مشخصی ندارند.
همچنین این بیماری بر اساس سن وقوع آن نیز دسته‌بندی می‌شود. بسته به این‌که شخص در زمان وقوع این بیماری بزرگسال یا کودک باشد، علائم و فرایندهای تشخیص آن متفاوت خواهد بود.
عوامل مؤثر در ابتلا
کم‌بودن هورمون رشد معمولاً به دلیل آسیب به غدۀ هیپوفیز یا هیپوتالاموس رخ می‌دهد. هیپوتالاموس بخشی از مغز است که هیپوفیز را کنترل می‌کند. ممکن است این آسیب به وسیلۀ موارد زیر ایجاد شود:
- تومور؛
- جراحی یا پرتودرمانی با هدف درمان تومور؛
- مشکلات خون‌رسانی به هیپوفیز.
در برخی موارد، این بیماری به دلیل آسیب دیدن هیپوفیز رخ می‌دهد.
امکان دارد کمبود هورمون رشد در سنین بزرگ‌سالی یا کودکی ظاهر شود.
علائم و نشانه‌ها
علائم و نشانه‌های کمبود هورمون رشد بر اساس سن آغاز آن، متفاوت است.
علائم کمبود هورمون رشد در نوزادان و کودکان
بیماری کمبود هورمون رشد منجر به رشد ضعیف در نوزادان و کودکان می‌شود. نشانۀ اصلی این بیماری در کودکان، رشد سالانۀ قد با سرعت کم است که بعد از تولد سه‌سالگی کودک رخ می‌دهد؛ یعنی میزان رشد قد در کودکان مبتلا به این بیماری، کمتر از 3.5 سانتی‌متر در سال است.
سایر علائم کمبود هورمون رشد در نوزادان و کودکان شامل لیست زیر می‌شود:
- چهره‌ای جوان‌تر از چیزی‌که برای سن آن‌ها انتظار می‌رود؛
- نقص در رشد مو و ناخن؛
- تأخیر در رشد دندان؛
- بلوغ دیررس؛
- قند خون پایین (هیپوگلیسِمی) در نوزادان و کودکان نوپا؛
- آلت تناسلی بسیار کوچک (میکروپنیس) در نوزادان پسر.
علائم کمبود هورمون رشد در بزرگ‌سالی
تشخیص علائم کمبود هورمون رشد در بزرگ‌سالی، دشوارتر است. علائم آن را در لیست زیر می‌بینید:
- احساس ناخوشی؛
- اضطراب و افسردگی؛
- کاهش سطح انرژی؛
- افزایش چربی بدن، به خصوص در اطراف شکم؛
- کاهش تون عضلانی؛
- کاهش تراکم استخوان که منجر به پوکی استخوان می‌شود؛
- مقاومت به انسولین که منجر به دیابت نوع 2 می‌شود؛
- افزایش میزان کلسترول،LDL(کلسترول بد) و تری‌گلیسرید که ریسک بیماری‌های قلبی را هم افزایش می‌دهد.
علائم هشدار
دلایل زیادی برای رشد آهسته و قد کوتاه‌تر از میانگین در کودکان وجود دارد. گاهی اوقات رشد آهسته طبیعی و موقتی است. به عنوان مثال، این اتفاق درست قبل از آغاز بلوغ رخ می‌دهد. اگر نگران نرخ رشد کودک خود هستید، به متخصص غدد کودکان مراجعه کنید.آن‌ها به شما کمک می‌کنند تا بفهمید که نرخ رشد کودکتان جای نگرانی دارد یا خیر.
اگر بزرگسال هستید و علائم کمبود هورمون رشد را تجربه می‌کنید نیز با با متخصص غدد در مورد آن صحبت کنید.
در صورتی‌که بیماری کمبود هورمون رشد در شما یا کودکتان تشخیص داده شده، باید به‌صورت منظم به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید فرایند درمان به‌خوبی پیش می‌رود.
تشخیص
بررسی‌های بالینی
مراحل اولیۀ تشخیص این بیماری شامل معاینه بالینی و اندازه‌گیری قد، وزن و طول دست‌ها و پاها می‌شود.
در نوزادان علائم افت قندخون، زردی طولانی مدت و میکروپنیس( آلت تناسلی بسیار کوچک) نیز بررسی می‌شود. در کنار آن، سابقۀ پزشکی نیز به‌صورت کامل بررسی می‌شود.
بررسی‌های آزمایشگاهی
آزمایش خون
امکان دارد پزشک دستور انجام برخی از آزمایش‌های خون را بدهد تا امکان وجود سایر بیماری‌های تأثیرگذار بر میزان رشد را رد کند.
آزمایش بررسی فاکتور رشد شبه انسولین ۱ (IGF-1)
انجام آزمایش‌های خون تکمیلی برای بررسی فاکتورهای رشد نیز در تشخیص این بیماری تأثیر دارند. این آزمایش‌ها شامل بررسی فاکتور رشد شبه‌انسولین 1 (IGF-1) و پروتئین متصل شونده به فاکتور رشد شبه‌انسولین 3 (IGFBP-3) می‌شوند.
ممکن است سطح IGF-1 خون پایین، احتمال ابتلای فرد به کمبود هورمون رشد را نشان دهد. گرچه برای کمبود IGF-1 دلایل دیگری مثل بیماری کبد یا کمبود وزن نیز وجود دارد.
آزمایش تحریک هورمون رشد
در طول این آزمایش، به کودک داروهایی داده می‌شود که هدف آن‌ها تحریک هیپوفیز به منظور آزادسازی هورمون رشد است. ممکن است نرسیدن میزان هورمون رشد در خون به یک سطح خاص، به معنای تولیدنشدن هورمون رشد به میزان کافی در هیپوفیز باشد.
بررسی‌های تصویربرداری
ام‌آرآی (MRI)
در افراد مبتلا به این بیماری معمولاً ام‌آرآی سر برای پیداکردن مشکل در هیپوفیز یا مغز انجام می‌شود.
تصویربرداری با اشعه ایکس (X-Ray)
معمولاً سن استخوانی را به وسیلۀ رادیوگرافی مچ دست و دست تشخیص می‌دهند و از آن برای ارزیابی پتانسیل رشد در کودک استفاده می‌کنند.
درمان
درمان دارویی
ممکن است برخی از موارد کمبود هورمون رشد، به وسیلۀ استفاده از هورمون رشد مصنوعی و تحت نظارت متخصص غدد کودکان درمان شود. اگر کمبود هورمون‌های دیگر هم وجود داشته باشد، ممکن است آن‌ها را نیز به همراه هورمون رشد مصنوعی به فرد بدهند.
درمان این بیماری در کودکان و بزرگ‌سالان، شامل دریافت دوزهای تزریقی هورمون رشد مصنوعی (هورمون رشد نوترکیب انسانی) در منزل می‌شود. اغلب اوقات افراد مبتلا به کمبود هورمون رشد به دوزهای تزریقی روزانه نیاز دارند.
درمان با هورمون رشد مصنوعی در بلندمدت انجام می‌شود و اغلب برای سال‌ها طول می‌کشد.
برای اطمینان از این‌که درمان جواب می‌دهد یا برای اطلاع از این‌که دوز دارو نیاز به تنظیم دارد یا خیر، مراجعه منظم به پزشک ضروری است.
اگر فرد بزرگسال یا کودک کمبود سایر هورمون‌های هیپوفیز را داشته باشد، باید برای اصلاح این کمبودها نیز تحت درمان قرار بگیرد.
درمان غیردارویی
برای درمان کمبود هورمون رشد، درمان غیردارویی جایگاهی ندارد.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
ریسک ابتلا به پوکی استخوان در افرادی که دارای کمبود هورمون رشد در بزرگ‌سالی هستند، بیشتر است. به همین دلیل، در این افراد ریسک بروز شکستگی استخوان در نتیجۀ آسیب یا زمین‌خوردن‌های ناچیز نیز بالا می‌رود. برای کاهش این ریسک‌ها، داشتن رژیم غنی از کلسیم و ویتامین دی اهمیت دارد.
مکمل‌ها
در صورت صلاحدید پزشک مصرف مکمل های کلسیم و ویتامین دی مجاز است.
زندگی با کمبود هورمون رشد
سلامت روان
چگونه می‌توانم به کودکم کمک کنم تا با کمبود هورمون رشد زندگی کند؟
کودکانی که قد کوتاه‌تری نسبت به هم‌سن‌وسالان خود دارند، ممکن است اعتماد به نفس پایینی داشته باشند یا افسرده شوند. مهم است که در مورد این مشکلات با کودکتان و پزشک صحبت کنید؛ چون ممکن است پزشک توصیه کند که خودتان یا کودکتان به دکتر روانشناس مراجعه کنید.
پیشگیری
متأسفانه بیشتر موارد این بیماری قابل پیشگیری نیستند. لیست زیر شامل عواملی می شود که می‌توانند احتمال ابتلای شما یا کودکتان به کمبود هورمون رشد را افزایش دهند:
- درمان سرطان پیش از رسیدن به قد بزرگ‌سالی؛
- پرتودرمانی سر یا مغز؛
- پرتودهی تمام بدن؛
- جراحی مغز، به‌خصوص بخش مرکزی آن و جایی که غدۀ هیپوفیز قرار دارد.
داروها
- سوماتروپین | Somatropins
بدون دیدگاه