پوکی‌استخوان یکی از رایج‌ترین مشکلاتی است که بیشتر برای خانم‌های بالای 65 سال سن رخ می‌دهد و اگر به‌موقع تشخیص داده شود، می‌توان از شکستگی‌های ناشی از آن و مشکلات حرکتی احتمالی جلوگیری کرد. یکی از روش‌های تشخیص این بیماری، سنجش تراکم استخوان است که در این مقاله با روش، اهداف و سایر علل انجام این بررسی تصویربرداری آشنا می‌شوید.
سنجش تراکم استخوان چیست؟
از سنجش تراکم استخوان برای تشخیص پوکی‌استخوان استفاده می‌شود. مشخصه اصلی این بیماری افزایش احتمال شکنندگی استخوان‌ها نسبت به حالت عادی است.
در این آزمایش از اشعۀ ایکس برای اندازه‌گیری میزان کلسیم و سایر مواد معدنی استخوان استفاده می‌شود. در اکثر موارد استخوان‌های ستون فقرات، لگن و گاهی‌اوقات ساعد در این آزمایش مورد بررسی قرار می‌گیرند.
هرچقدر میزان مواد معدنی استخوانی شما بالاتر باشد، تراکم آن‌ها هم بیشتر می‌شود. افزایش تراکم استخوان‌ها هم در کل آن‌ها را قوی‌تر می‌کند و احتمال شکستگی آن‌ها را پایین می‌آورد.
تفاوت سنجش تراکم استخوان و اسکن استخوان چیست؟
آزمایش سنجش تراکم استخوان با اسکن استخوان تفاوت دارد. پیش از اسکن استخوان باید نوعی تزریق انجام شود و معمولاً از آن به منظور تشخیص شکستگی، سرطان، عفونت و سایر ناهنجاری‌های استخوان استفاده می‌شود.
چه زمانی پزشک دستور انجام این آزمایش را می‌دهد؟
گرچه پوکی‌استخوان در خانم‌های مسن رایج‌تر است؛ اما احتمال بروز آن در آقایان هم وجود دارد. فارغ از جنسیت یا سن، در صورت داشتن شرایط زیر امکان دارد پزشک به شما توصیه کند که سنجش تراکم استخوان را انجام دهید:
کاهش قد
امکان دارد افرادی که قدشان حداقل 1.5 اینچ (3.8 سانتی‌متر) کوتاه شده، دچار شکستگی‌های فشاری در ناحیۀ ستون فقرات شده باشند و پوکی‌استخوان یکی از علل اصلی آن باشد.
شکستگی یکی از استخوان‌ها
وقتی یکی از استخوان‌ها آن‌قدر شکننده شود که راحت‌تر از آنچه انتظار می‌رود بشکند، شکستگی مرضی یا شکستگی پاتولوژیک رخ داده است. گاهی اوقات امکان دارد شکستگی مرضی به وسیله سرفه یا عطسۀ محکم ایجاد شود.
مصرف برخی از داروها
مصرف بلندمدت برخی از داروهای استروئیدی مثل پردنیزولون فرایند بازسازی استخوان‌ها را دچار اختلال می‌کند و ممکن است منجر به پوکی‌استخوان شود.
کاهش میزان هورمون‌ها
علاوه بر کاهش طبیعی هورمون‌ها بعد از یائسگی، امکان دارد سطح استروژن خانم‌ها طی برخی از درمان‌های سرطان نیز کاهش پیدا کند. بعضی از درمان‌های سرطان پروستات نیز میزان هورمون تِستوستِرون در آقایان را کاهش می‌دهند. کاهش هورمون‌های جنسی، استخوان‌ها را ضعیف می‌کند.
سنجش تراکم استخوان چگونه انجام می‌شود؟
ممکن است این آزمایش به روش‌های مختلفی انجام شود؛ اما در دقیق‌ترین و رایج‌ترین روش از اسکن جذب اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA) استفاده می‌شود. در DEXA اشعه ایکس با دوز پایین به کار می‌رود.
2 نوع اسکن DEXA وجود دارد:
DEXA مرکزی
در این روش شما روی میزی که تشک نرمی دارد دراز می‌کشید. دستگاه سنجش تراکم استخوان از روی بخش پایینی ستون فقرات و لگن شما عبور می‌کند. در بیشتر موارد نیازی نیست لباس‌های خود را در بیاورید. این نوع اسکن بهترین روش برای پیش‌بینی ریسک شکستگی استخوان (به‌خصوص در ناحیه لگن) است.
DEXA جانبی یا محیطی (p-DEXA)
این دستگاه‌های کوچک تراکم استخوان مچ، انگشتان، ساق پا یا پاشنه را می‌سنجند و معمولاً در مطب پزشکان، داروخانه‌ها، مراکز خرید و جشنواره‌های سلامت پیدا می‌شوند.
چگونه می‌توانید برای این آزمایش آماده شوید؟
- اگر باردار هستید یا احتمال دارد باردار شوید، پیش از انجام آزمایش پزشک را مطلع کنید.
- از 24 ساعت قبل از آزمایش، مکمل کلسیم مصرف نکنید.
- از شما خواسته می‌شود که تمامی اقلام فلزی خود مثل جواهرات و زیورآلات را دربیاورید.
در طول آزمایش چه حسی خواهید داشت؟
این آزمایش درد ندارد و باید طی آن بدون حرکت باقی بمانید.
سنجش تراکم استخوان با چه اهدافی انجام می‌شود؟
آزمایش سنجش تراکم استخوان (BMD) با اهداف زیر انجام می‌شود:
- تشخیص کاهش تراکم و پوکی‌استخوان؛
- مشاهدۀ میزان تأثیر داروهای پوکی‌استخوان؛
- پیش‌بینی میزان ریسک شکستگی استخوان در آینده.
توصیه می‌شود که تمامی خانم‌های دارای 65 سال سن و بالاتر سنجش تراکم استخوان را انجام دهند.
هنوز توافق کاملی بر سر این‌که آیا مردان هم باید چنین آزمایشی را انجام بدهند یا خیر وجود ندارد. برخی انجام این آزمایش را برای مردان بالای 70 سال توصیه می‌کنند؛ در حالی‌که برخی دیگر به این موضوع اشاره می‌کنند که هنوز شواهد روشن و کافی در زمینۀ مفیدبودن غربالگری استخوان برای مردان در این سن‌وسال وجود ندارد.
همچنین امکان دارد در صورت داشتن عوامل مؤثر در ابتلا به پوکی‌استخوان، خانم‌های جوان‌تر و آقایان در هر سن و سالی نیز به سنجش تراکم استخوان نیاز پیدا کنند. این عوامل مؤثر در ابتلا عبارت‌اند از:
- شکستگی استخوان در سن بالای 50 سال؛
- سابقۀ خانوادگی در زمینه پوکی‌استخوان؛
- سابقۀ درمان سرطان پروستات یا سرطان سینه؛
- سابقۀ ابتلا به بیماری‌هایی مثل آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی)، دیابت، عدم تعادل در کارکرد تیروئید، بی‌اشتهایی عصبی؛
- یائسگی زودرس به دلایل طبیعی یا هیسترکتومی (جراحی برداشتن رحم)؛
- مصرف بلندمدت داروهایی مثل کورتیکواستروئیدها (کورتون‌ها)، هورمون تیروئید یا مهارکننده‌های آروماتاز مانند لتروزول؛
- پایین‌بودن وزن بدن (کمتر از 127 پوند یا 57 کیلوگرم) یا پایین‌بودن شاخص توده بدنی (کمتر از 21)؛
- کاهش قد چشمگیر؛
- مصرف طولانی‌مدت دخانیات یا مصرف بیش از حد الکل.
ریسک‌ها و عوارض سنجش تراکم استخوان چیست؟
در این آزمایش از مقدار کمی پرتودهی استفاده می‌شود. بیشتر متخصصین احساس می‌کنند که ریسک‌ها و عوارض سنجش تراکم استخوان در برابر تشخیص پوکی‌استخوان پیش از بروز شکستگی، ناچیز است.
این آزمایش را با چه نام‌های دیگری می‌شناسند؟
- آزمایش BMD؛
- اسکن دانسیته استخوان؛
- اسکن DEXA؛
- DXA؛
- سنجش جذب اشعه X با انرژی دوگانه؛
- p-DEXA؛
- سنجش تراکم استخوان؛
- سنجش جذب اشعه X دوگانه.
در انتها هم یادتان باشد که اگر عوامل مؤثر در ابتلا به پوکی‌استخوان که در این مقاله لیست شده را دارید، بهتر است سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید تا دستور سنجش تراکم استخوان را بدهد و با تشخیص به‌موقع از عوارض جانبی پوکی‌استخوان جلوگیری کنید.
بدون دیدگاه