اطلاعات عمومی
ناباروری در مردان چیست؟
از هر هفت زوج تقریباً یک زوج به نازایی مبتلا هستند. ناباروری به این معناست که زوج با وجود داشتن رابطۀ جنسی مکرر و محافظت‌نشده به‌مدت حداقل یک سال، بچه‌دار نشوند. در نیمی از این زوج‌ها، نازایی مردان نقشی جزئی دارد. تولید کم اسپرم، عملکرد غیرطبیعی اسپرم یا وجود انسداد در مسیر خروجی اسپرم، از دلایل ناباروری مردان است.
همچنین جراحات، اختلالات مزمن سلامتی، سبک زندگی و عوامل دیگر ممکن است در ناباروری مردان نقش داشته باشند. ناتوانی در بچه‌دارشدن و ناباروری، استرس‌زا و آسیب‌زننده است؛ اما خوشبختانه درمان‌هایی برای ناباروری مردان وجود دارد.
عوامل مؤثر در ابتلا
موارد زیر از عواملی هستند که در ابتلا به ناباروری در مردان تأثیر دارند:
- بزرگ‌شدن سیاهرگ‌های کیسه‌ٔ بیضه (واریکوسل)
- اختلالات ژنتیکی مانند فیبروز کیستیک
- قرارگرفتن بیضه‌ها در معرض حرارت، در اثر فعالیت‌هایی مثل استفادۀ مکرر از جکوزی و سونا یا پوشیدن لباس‌های تنگ
- آسیب‌دیدن کیسۀ بیضه یا بیضه‌ها
- تعداد کم اسپرم یا تستوسترون پایین (هیپوگنادیسم)
- استفادۀ نادرست از استروئیدهای آنابولیک
- انزال زودرس یا انزال رتروگراد (برگشت منی به مثانه)
- سرطان بیضه و درمان آن
- بیضه‌های نزول‌نکرده یا کریپتورکیدیسم (نوعی اختلال مادرزادی که طی آن بیضه به داخل کیسۀ بیضه وارد نمی‌شود)
علائم و نشانهها
ناتوانی در بچه‌دارشدن، اصلی‌ترین نشانۀ ناباروری در مردان است؛ تا آنجایی که ممکن است هیچ علامت یا نشانۀ واضح دیگری به‌عنوان علائم نازایی در مردان وجود نداشته باشد.
با این حال، در برخی موارد، مشکلی زمینه‌ای باعث بروز نشانهها و علائم ناباروری در مردان می‌شود. مشکلاتی چون اختلالات ارثی، نبودن تعادل هورمونی، اتساع (گشادشدن) سیاهرگ‌های اطراف بیضه یا ایجاد شرایطی که از عبور اسپرم جلوگیری و انسداد ایجاد میکنند، می‌توانند شرایط ناباروری را ایجاد کنند. ازجملهٔ این موارد نمونه‌های زیر هستند:
- مشکلات عملکرد جنسی، مشکل در انزال یا حجم کم مایعات انزالی، کاهش میل جنسی یا اختلال نعوظ
- درد، تورم یا توده در بیضه
- عفونت‌های تنفسی مکرر
- اختلالات بویایی
- رشد غیرطبیعی سینه (ژنیکوماستی)
- کاهش موی صورت یا بدن و اختلالات هورمونی
- تعداد اسپرم کمتر از حد طبیعی (کمتر از ۱۵میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر مایع منی یا تعداد کل اسپرم کمتر از ۳۹ میلیون در هر انزال، به‌عنوان یکی از علائم نازایی مرد در نظر گرفته می‌شود)
علائم هشدار
اگر فردی علائم زیر را دارد، باید با پزشک متخصص صحبت کند:
- تعداد کم اسپرم یا سایر مشکلات مرتبط با اسپرم
- سابقۀ مشکلات بیضه، پروستات یا اختلالات جنسی
- گذراندن دورۀ درمان سرطان
- بیضه‌های کوچک یا تورم در کیسۀ بیضه
- وجود اختلالات ناباروری و نازایی در سایر اعضای خانواده
تشخیص
برای باروری مردان نیاز است که بیضه‌ها به‌‌اندازۀ کافی اسپرم سالم تولید کنند، اسپرم به‌طور مؤثر به داخل واژن انزال شود و به‌سمت تخمک برود. پزشکان برای شناخت دلایل ناباروری مردان با آزمایش‌های مختلف تلاش میکنند تا با بررسی‌هایی مشخص کنند که کدام‌یک از این فرایندها مختل شده است.
بررسی‌های بالینی
در این بررسی‌ها معاینۀ فیزیکی کامل شامل معاینۀ اندام تناسلی فرد انجام می‌شود. بعد از آن، دربارۀ تاریخچۀ پزشکی و سلامتی فرد، وجود هرگونه بیماری ارثی، اختلالات مزمن سلامتی و بیماری‌ها، جراحات یا جراحی‌هایی که می‌تواند بر باروری تأثیر بگذارد، سؤالاتی پرسیده می‌شود.
همچنین، ممکن است پزشک درمورد عادات جنسی و رشد جنسی بیمار در دوران بلوغ هم سؤال کند.
بررسی‌های آزمایشگاهی
آنالیز مایع منی
احتمالاً پزشک یک یا چند نمونه از مایع منی درخواست می‌کند. نمونهٔ منی از طریق خودارضایی یا قطع رابطۀ جنسی و انزال منی در یک ظرف تمیز، به‌عنوان نمونه بررسی می‌شود. بعد از آن، نمونه به‌منظور تجزیه‌وتحلیل برای پیداکردن دلایل ناباروری به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
در برخی موارد، ممکن است ادرار هم برای وجود اسپرم آزمایش شود.
آزمایش هورمون‌ها
در این حالت از بیمار آزمایش خون گرفته می‌شود تا سطح تستسترون و سایر هورمون‌های مردانه را در آن اندازه کنند.
آزمایش ژنتیک
ممکن است برای تشخیص اینکه آیا نقص ژنتیکی باعث ناباروری شده است یا خیر، از آزمایش ژنتیک کمک گرفته شود.
آزمایش ادرار پس از انزال
آزمایش ادرار پس از انزال اسپرم، می‌تواند نشان دهد که اسپرم فرد در حین انزال، به‌جای خروج از آلت تناسلی به‌سمت عقب و به داخل مثانه حرکت می‌کند یا خیر. در صورت دیده‌شدن اسپرم در ادرار، پزشک ممکن است احتمال انزال رتروگراد را بررسی کند. همان‌طور که اشاره کردیم، انزال رتروگراد به‌عنوان یکی از علائم ناباروری در مردان در نظر گرفته می‌شود.
سایرآزمایش‌های ناباروری تخصصی
در موارد نادر، آزمایش‌های دیگری برای ارزیابی کیفیت اسپرم انجام می‌شود. از این موارد می‌توانیم ارزیابی نمونۀ منی برای بررسی ناهنجاری‌های DNA را نام ببریم.
بررسی‌های تصویربرداری
سونوگرافی اسکروتال
از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصاویر درون بدن بیمار استفاده می‌شود. سونوگرافی کیسۀ بیضه می‌تواند به پزشک برای بررسی وجود واریکوسل یا سایر مشکلات در بیضه‌ها کمک دهد.
سونوگرافی ترانس رکتال
در این روش ابزاری کوچک از طریق رکتوم وارد بدن فرد می‌شود. این ابزار به پزشک کمک می‌کند تا پروستات بیمار را ببیند و انسدادهای احتمالی در لوله‌های حامل منی را بررسی کند.
درمان
اغلب، علت دقیق ناباروری را نمی‌توان پیدا کرد. البته حتی اگر علت دقیق آن مشخص نیست، بازهم پزشک احتمالاً می‌تواند برای درمان ناباروری، روش‌هایی را توصیه کند که به لقاح منجر شود.
در موارد ناباروری پیشنهاد میکنند همسر فرد نیز معاینه شود و احتمال دارد که درمان‌های خاصی برای همسر بیمار هم در نظر گرفته شود. همچنین ممکن است متناسب با شرایط شما، استفاده از روش‌های خاصی را برای کمک به باروری توصیه کنند.
درمان دارویی
درمان عفونت‌ها
درمان آنتی‌بیوتیکی ممکن است عفونت دستگاه تناسلی را درمان کند؛ اما همیشه به بازگشت باروری کمک نمی‌دهد.
درمان اختلالات جنسی
دارو یا مشاوره می‌تواند به بهبود باروری در شرایطی مثل اختلال نعوظ یا انزال زودرس کمک کند.
درمان‌های هورمونی و داروها
در برخی موارد ناباروری در مردان به‌دلیل بالا یا پایین‌بودن برخی هورمون‌ها روی می‌دهد یا به‌دلیل نحوۀ عملکرد هورمون‌ها در بدن مشکلاتی ایجاد می‌شود. پزشک در این شرایط ممکن است جایگزینی هورمون یا داروها را به‌عنوان یکی از راه‌های درمان ناباروی توصیه کند.
درمان غیردارویی
فناوری کمک‌باروری (ART)
درمان‌های ART با گرفتن اسپرم از طریق انزال طبیعی، استخراج آن از طریق جراحی یا استفاده از اسپرم افراد اهداکننده (با توجه به شرایط فرد) انجام می‌شود. بعد از این مرحله، اسپرم به دستگاه تناسلی زن وارد می‌شود، از طریق آزمایشگاهی لقاح انجام می‌گیرد یا برای تزریق داخل سیتوپلاسمی از آن استفاده می‌شود.
جراحی
جراحی نیز از روش‌های درمانی دیگر است، برای مثال واریکوسل و انسداد مجرای دفرانی با جراحی درمان می‌شوند. همچنین با جراحی می‌توان وازکتومی‌های قبلی را نیز معکوس کرد. در مواردی که هیچ اسپرمی در انزال وجود ندارد نیز اغلب با استفاده از تکنیک‌های بازیابی اسپرم، آن را مستقیماً از بیضه یا اپیدیدیم، بازیابی میکنند.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
ازآنجایی که چاقی می‌تواند سطح هورمون‌ها را در مردان تغییر دهد، مردان باید سعی کنند وزن بدن خود را متناسب نگه دارند و از یک الگوی غذایی متعادل پیروی کنند.
علاوه‌بر‌این، تعداد کم اسپرم و تحرک ضعیف اسپرم در مردان چاق و دارای اضافه‌وزن رایج است؛ بنابراین، وقتی نوبت به انتخاب مواد غذایی می‌رسد، میوه و سبزی مصرف کنید. این محصولات حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌هایی هستند که ممکن است به ایجاد اسپرم قوی کمک کنند.
خوراکی‌هایی ازجمله ماهی، گردو، میوه و سبزیجات می‌توانند باروری مردان را افزایش دهند و باعث تولید اسپرم سالم‌تری شوند. پنج خوراکی زیر ازجمله خوراکی‌هایی هستند که مردان باید از مصرفشان خودداری کنند؛ چراکه ممکن است سلامت اسپرم و باروری آنان را کاهش دهد:
گوشت‌های فرآوری‌شده
خوردن گوشت قرمز فرآوری‌شده با کاهش تعداد اسپرم و تغییر تحرک اسپرم ارتباط دارد. هرچند مشخص نیست که این غذاها چگونه بر اسپرم تأثیر می‌گذارند، اما به نظر می‌رسد که مصرف این مادۀ غذایی تأثیر مثبتی ندارد.
چربی‌های ترانس
افزایش مصرف چربی‌های ترانس را می‌توان با کاهش تعداد اسپرم مرتبط دانست.
سویا
محققان به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف بیش از حد سویا ممکن است که غلظت اسپرم را کاهش دهد.
آفت‌کش‌ها
درست مانند فیتواستروژن‌های موجود در سویا، زنواستروژن‌ها نیز می‌توانند غلظت اسپرم را کاهش دهند.
لبنیات پرچرب
مصرف محصولات لبنی پرچرب (شیر کامل، خامه و پنیر) با کاهش تحرک اسپرم و شکل غیرعادی اسپرم ارتباط دارد.
مکمل
هیچ‌یک از این مکمل‌ها علل اصلی ناباروری در مردان، ازجمله نقص مجرای اسپرم یا اختلال کروموزومی را درمان نمی‌کنند؛ بنابراین قبل از مصرف مکمل‌های غذایی برای درمان ناباروری، از پزشک خود مشاوره بگیرید.
شواهد واضحی مبنی بر اثربخشی این مکمل‌ها وجود ندارد و حتی بعضی از مکمل‌ها ممکن است عوارض جانبی ایجاد کنند. همچنین امکان دارد با داروهایی که مصرف می‌کنید، تداخل دارویی داشته باشند.
طی برخی مطالعات مشخص شده است که مکمل‌های زیر، برخی مزایای احتمالی برای بهبود تعداد و کیفیت اسپرم را نشان می‌دهند. این مکمل‌ها عبارت‌اند از:
- کوآنزیم Q10
- ترکیب اسید فولیک و روی
- ال-کارنیتین
- سلنیوم
- ویتامین C
- ویتامین E
زندگی با ناباروری در مردان
خودمراقبتی
با انجام کارهای خاصی در خانه می‌توانید شانس بارداری را افزایش دهید:
- دفعات و زمان برقراری رابطۀ جنسی حائز اهمیت است. داشتن آمیزش جنسی هرروز یا یک روز در میان، آن هم حداقل پنج روز قبل از تخمک‌گذاری، شانس بارداری را افزایش می‌دهد. یک زن به‌احتمال قوی در طول تخمک‌گذاری باردار می‌شود.
تخمک‌گذاری در اواسط چرخۀ قاعدگی اتفاق می‌افتد؛ بنابراین، در این زمان امکان لقاح وجود دارد. اگر این موقع رابطۀ جنسی برقرار کنید، اطمینان خواهید داشت که لقاح اتفاق می‌افتد؛ چراکه طول عمر اسپرم هم حدود چند روز است. - از روان‌کننده‌ها استفاده نکنید. محصولاتی مانند لوبریکانت‌ها ممکن است حرکت و عملکرد اسپرم را مختل کنند. از پزشک خود دربارهٔ روان کننده‌های ایمن برای اسپرم سؤال کنید.
- سبک زندگی سالمی پیش بگیرید.
- غذاهای سالم را میل کنید.
- وزن خود را متعادل نگه دارید.
- به‌اندازهٔ کافی بخوابید.
- به‌طور منظم ورزش کنید.
- از انجام فعالیت‌هایی خودداری کنید که به سلامت عمومی شما آسیب می‌زند.
- مصرف الکل را متوقف کنید یا کاهش دهید و سیگار و موادمخدر را کنار بگذارید.
ورزش
شواهد کافی وجود ندارد که نشان بدهد ورزش فراوان باعث ناباروری در مردان می‌شود. اگر همسر شما نگران باروری است، ممکن است به شما توصیه شود که در صورت داشتن فعالیت زیاد، کمتر ورزش کنید. اما احتمالاً عوامل بیشتری پشت این مشکل ناباروری مردان وجود دارد.
هنوز هم مهم است که مردان و همسرانشان به‌طور منظم ورزش کنند. هرکسی که فعالیتی ندارد، احتمال وجود اضافه‌وزن در او بیشتر می‌شود و همان‌طور که گفتیم، اضافه‌وزن در مردان می‌تواند بر کیفیت و کمیت اسپرم و به‌دنبال آن ناباروری مردان تأثیر بگذارد.
شاید خوب باشد که به این نکته توجه کنید که حمایت از یکدیگر برای داشتن سبکی از زندگی سالم مفید است، آن هم زمانی که زوج تصمیم به بچه‌دارشدن گرفته‌اند.
سلامت روان
به آشفتگی عاطفی توجه کنید
محدودیت‌ها را تعیین کنید. از قبل تصمیم بگیرید که چه تعداد و چه نوع روش‌هایی از نظر عاطفی و مالی برای شما و همسرتان قابل قبول هستند. سپس حدود نهایی این روش‌ها را مشخص کنید؛ چراکه روش‌های درمان ناباروری معمولاً گران هستند و اغلب تحت پوشش بیمه قرار نمی‌گیرند.
گزینه‌های موجود را در نظر بگیرید
هرچه زودتر در فرایند باروری، گزینه‌های جایگزین مثل پذیرش اسپرم یا تخمک اهدا‌شده را مشخص کنید. این موضوع می‌تواند اضطراب را در طول درمان ناباروری و احساس ناامیدی را در صورت باردارنشدن کاهش دهد.
دربارهٔ احساسات خود صحبت کنید
از گروه‌های پشتیبانی یا از خدمات مشاوره کمک بگیرید. این روش‌ها برای تحمل روند درمان، قبل و بعد از شروع درمان مؤثر هستند. به این ترتیب، برای مواجهه با شرایطی که ممکن است با آن روبه‌رو شوید، آمادگی بیشتری خواهید داشت.
استرس عاطفی در طول درمان ناباروری را کنترل کنید
- تکنیک‌های کاهش استرس را تمرین کنید. در این زمینه می‌توان به مواردی مثل یوگا، مدیتیشن و ماساژدرمانی اشاره کرد.
- احساسات خود را ابراز کنید و به‌جای اینکه احساس گناه یا خشم را در خود نگه‌دارید، با دیگران ارتباط برقرار کنید.
- با عزیزان خود ارتباط برقرار کنید. صحبت با همسر، خانواده و دوستان معمولاً مفید است.
داروها
- فولیتروپین آلفا
- سیلدنافیل
- داپوکستین
In all seriousness, I am grateful to you for getting things going.