اطلاعات عمومی
آب سیاه چشم (گلوکوم) چیست؟
آب سیاه چشم یک اصطلاح کلی برای توصیف گروهی از اختلالات چشمی است که سبب آسیب‌رساندن به چشم و از‌بین‌رفتن بینایی می‌شوند. در بیشتر موارد، مایعات در قسمت جلویی چشم جمع می‌شود و به چشم‌ها فشار می‌آورد؛ درنتیجه به‌تدریج به عصب چشم صدمه وارد می‌شود. این فشار، فشار درون چشمی (IOP) یا فشار چشمی نامیده می‌شود.
در برخی از افراد، حتی با وجود فشار چشمی عادی، ابتلا به آب سیاه بازهم مشاهده می‌شود. درمان‌نکردن آب سیاه یا کنترل سطحی آن، می‌تواند به از‌بین‌رفتن دائمی بینایی، آسیب جبران‌ناپذیر آن و درنهایت نابینایی منجر شود.
انواع آب سیاه
زاویه باز
این نوع، رایج‌ترین نوع آب سیاه چشم است. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که رسوبات در کانال تخلیۀ چشم ته‌نشین شده، به‌آرامی آن‌ها را مسدود می‌کنند و موجب تجمع مایعات (زلالیه) و فشارآمدن به عصب بینایی می‌شود. ممکن است بیمار تا سال‌ها متوجه ابتلای خود به آب سیاه نشود، زیرا بیشتر افراد علائمی در این مورد ندارند.
زاویه بسته
این نوع نادر که گلوکوم با زاویه بسته یا گلوکوم با زاویه باریک یا تنگ نیز نامیده می‌شود، اغلب به‌طور ناگهانی (حاد) بروز می‌کند و زمانی اتفاق می‌افتد که زاویهٔ بین عنبیه (قسمت رنگی چشم که قرارگرفتن در معرض نور را کنترل می‌کند) و قرنیه (بخش بیرونی شفاف چشم) خیلی باریک شود؛ درنتیجه کانال‌های تخلیۀ چشم مسدود می‌شوند و از خروج مایع (زلالیه) از چشم جلوگیری می‌کنند که همین مسئله باعث افزایش شدید فشار چشم می‌شود. علائمی ازجمله درد چشم و سردرد نیز ممکن است در این نوع، به‌صورت شدید ظاهر شود.
گلوکوم با فشار کم
از هر سه نفر، یک نفر دچار آسیب به عصب چشم می‌شود؛ حتی زمانی که فشار عادی بوده و خیلی بالا نیست. گلوکوم با فشار کم ناشناخته است و هنوز دلیل ابتلا به آن مشخص نشده است.
مادرزادی
برخی نوزادان با مجاری تخلیۀ چشمی ناقص متولد می‌شوند. این بیماری با نام آب سیاه کودکان، نوزادان یا اطفال نیز شناخته می‌شود. پزشک ممکن است در هنگام تولد متوجه علائم آب سیاه نوزاد شود، یا اینکه نشانه‌ها در طول دوران کودکی قابل تشخیص باشند.
علائم و نشانه‌ها
نشانه‌های آب سیاه زاویه باز معمولاً به‌تدریج و به‌صورت نامحسوس ظاهر می‌شوند. در ابتدا بسیاری از مبتلایان به این بیماری، هیچ علائم مشهودی ندارند؛ ا‌زاین‌رو چکاپ‌های منظم برای تشخیص این بیماری در مراحل اولیه، اهمیت بسیاری پیدا می‌کند.
آسیب ناشی از آب سیاه جبران‌ناپذیر است؛ پس تشخیص و درمان زودهنگام برای جلوگیری از نابینایی اهمیت دارد. درمقابل، آب سیاه زاویه بسته علائم شدیدتری دارد که به‌صورت ناگهانی ظاهر می‌شوند.
با هر نوع آب سیاه ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- درد یا احساس فشار در چشم
- سردرد
- دیدن حلقه‌های رنگی در اطراف منابع نور
- بینایی کم
- تاری دید
- دید باریک (تونلی)
- وجود نقاط کور در میدان دید
- حالت تهوع و استفراغ
- چشمان قرمز
عوامل مؤثر در ابتلا
انواع مزمن آب سیاه می‌توانند بینایی را پیش از ظاهرشدن هرگونه علائم، از بین ببرند؛ بنابراین لازم است از عوامل خطرساز زیر مطلع باشید:
- داشتن فشار درون چشمی زیاد (IOP)
- سن بالای ۶۰ سال
- سابقۀ ابتلا به آب سیاه چشم در خانواده
- ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای خاص مثل دیابت، بیماری قلبی، فشار خون و آنمی داسی‌شکل
- نزدیک‌بینی یا دوربینی خیلی شدید
- سابقۀ آسیب چشمی یا جراحی‌های خاص چشم
- مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی؛ به‌خصوص قطره‌های چشم به‌صورت بلندمدت
علائم هشدار
در صورت مشاهدۀ علائم زیر، به پزشک خود مراجعه کنید:
- دید تار یا کم
- مشاهدۀ جرقه و حلقهٔ نور
- درد چشم یا سردرد شدید و ناگهانی
- حساسیت به نور
- از‌دست‌رفتن بینایی
تشخیص
بررسی‌های بالینی
- معاینه ته چشم پس از باز شدن مردمک با استفاده از قطره‌های گشاد‌کنندهٔ مردمک، امکان مشاهده عصب بینایی در پشت چشم را برای پزشک فراهم می‌کند.
- معاینه با اسلیت لامپ برای بررسی میکروسکوپی داخل چشم که این معاینه نیاز به آمادگی خاصی ندارد و توسط پزشک در مطب انجام می‌شود.
- تست حدت بینایی ( چارت اسنلن) که از متداول‌ترین تست‌های بینایی‌سنجی است که برای سنجش بینایی با استفاده از نمودار بینایی‌سنجی در مطب پزشک انجام می‌شود.
- تونومتری یا فشارسنجی چشم با استفاده از دستگاه تونومتر برای اندازه‌گیری فشار داخل چشم در مطب پزشک انجام می‌شود.
بررسی‌های آزمایشگاهی
بررسی‌های آزمایشی در تشخیص آب سیاه چشم جایگاهی ندارد.
بررسی‌های تصویربرداری
توموگرافی انسجام نوری (OCT): برای بررسی تغییرات ایجاد‌شده در عصب چشم که ممکن است ناشی از آب سیاه باشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پاکیمتری: برای اندازه‌گیری ضخامت قرنیه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آزمون میدان بینایی (پریمتری): برای بررسی تغییرات در دید محیطی (توانایی در دیدن اشیای کنار شما) استفاده می‌شود.
گونیوسکوپی
برای معاینۀ زاویه‌ای که عنبیه و قرنیه به یکدیگر متصل می‌شوند، استفاده می‌شود.
درمان
آسیب ناشی از آب سیاه چشم قابل ترمیم نیست؛ اما رسیدگی و چکاپ‌های منظم می‌تواند پیشروی آن را کند کرده یا مانع از‌دست‌رفتن بینایی شود؛ مخصوصاً اگر بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود.
درمان دارویی
قطرۀ چشم
درمان آب سیاه چشم معمولاً با قطره‌های چشم تجویز‌شده شروع می‌شود که این موضوع می‌تواند با بهترکردن تخلیۀ مایعات از چشم یا کاهش میزان مایعات تولیدشده در چشم، به کاهش فشار چشمی کمک کند.
قطره‌های تجویزی توسط پزشک برای درمان آب سیاه شامل موارد زیر است:
پروستاگلاندین‌ها
این قطره با خارج‌کردن مایعات (زلالیه) از چشم، فشار چشم را کاهش می‌دهد. داروهای موجود در این دسته شامل لاتانوپروست، تافلوپروست و بیماتوپروست هستند.
بتابلاکرها
این داروها موجب کاهش تولید مایعات در چشم شده و فشار چشم را کاهش می‌دهند. از داروهای این دسته می‌توان تیمولول و بتاکسولول را مثال زد.
آگونیست‌های آلفا آدرنرژیک
این داروها موجب کاهش تولید زلالیه و افزایش تخلیۀ مایعات از چشم می‌شوند. آپراکلونیدین و بریمونیدین از این دست داروها هستند.
داروهای مهارکننده‌ٔ کربنیک آنهیدراز
این داروها تولید مایعات در چشم را کاهش می‌دهند. دورزولامید و برینزولامید از این دست داروها هستند.
داروهای تنگ‌کنندۀ مردمک یا کولینرژیک
این داروها موجب افزایش خروج مایعات از چشمان شما می‌شوند؛ برای مثال پیلوکارپین ازجملهٔ این داروهاست.
اگر قطره‌های متعدد برایتان تجویز شده است، هم‌زمان از آن‌ها استفاده نکنید و حداقل بین مصرف قطره‌های مختلف ۵ دقیقه فاصله بدهید.
داروهای خوراکی
اگر قطرۀ چشم به‌تنهایی تأثیری بر فشار چشم شما نداشته باشد، ممکن است پزشک یک داروی خوراکی نیز تجویز کند که معمولاً یک داروی بازدارندهٔ کربنیک آنهیدراز است.
درمان غیردارویی
جراحی و لیزردرمانی
انواع روش‌های جراحی و لیزردرمانی که براساس شرایط و نوع بیماری هر فرد انتخاب می‌شود، کمک می‌کند تا با خروج مایعات از چشم، فشار داخل چشم کاهش یابد.
تکنیک‌های زیر برای بهبود تخلیهٔ مایع در چشم و در نتیجهٔ کاهش فشار در نظر گرفته شده است:
ترابکولوپلاستی با لیزر
این روش لیزر درمانی در صورت صلاحدید پزشک، برای بیمار انجام می‌شود. در طی این روش پزشک از یک پرتوی لیزر کوچک برای باز کردن کانال‌های مسدود‌شده در شبکه ترابکولار استفاده می‌کند. ممکن است چند هفته طول بکشد تا اثربخشی کامل این روش آشکار شود.
ترابکولکتومی
جراحی ترابکولکتومی یک جراحی غیر‌لیزری برای کاهش فشار داخل چشم است. در طی این روش جراح یک کانال در سفیدی چشم (صلبیه) برای خروج مایع داخلی چشم ایجاد می کند تا از طریق آن مایع اضافی داخل چشم خارج شود و برای ایجاد این کانال قسمتی از شبکه ترابکولار (سیستم خروجی چشم) برداشته می‌شود.
لوله‌های تخلیه (Drainage Tube)
در این روش، جراح یک شنت (لوله کوچک) را در چشم قرار می‌دهد تا مایع اضافی را تخلیه کند و فشار چشم شما کاهش یابد.
جراحی گلوکوم کم تهاجمی (MIGS)
پزشک ممکن است روش MIGS را برای کاهش فشار چشم پیشنهاد دهد. تعدادی از تکنیک‌های MIGS در دسترس است و پزشک شما در مورد اینکه کدام روش ممکن است برای بیمار مناسب باشد، صحبت خواهد کرد.
درمان گلوکوم زاویه بسته حاد
گلوکوم زاویه بسته حاد یک اورژانس پزشکی است که اگر تشخیص داده شود، برای کاهش فشار چشم به درمان فوری نیاز است. لیزر ایریدوتومی محیطی روشی است که در آن پزشک با استفاده از لیزر یک سوراخ کوچک در عنبیه ایجاد می‌کند. این کار اجازه می‌دهد تا مایع (زلالیه) از طریق آن خارج شود و فشار چشم کاهش یابد.
تغذیه و مکمل
رژیم غذایی
مواد غذایی‌ای که به سلامت چشم کمک می‌کنند:
- سبزیجات برگ‌دار مثل کلم پیچ
- ویتامین آ
- ویتامین ث
- مواد غذایی شامل کاروتن
- اسیدهای چرب امگا
از چه مواد غذایی‌ای باید پرهیز کرده یا تعادل را در مصرف آن‌ها رعایت کرد:
- کافئین
- الکل
- مکمل‌های چشم (مگر تحت نظارت چشم‌پزشک)
اسیدهای چرب امگا
اسیدهای چرب امگا ۳ معمولاً در روغن‌های گیاهی، گیاهان سبز مثل کلم‌پیچ و ماهی چرب مثل سالمون وجود دارند. اسیدهای چرب امگا ۶ نیز در انواع روغن‌های گیاهی یافت می‌شوند و می‌توانند کلسترول بد (LDL) را کاهش دهند؛ باوجوداین، تغییر در مصرف امگا ۳ و امگا ۶ بدون نظر پزشک توصیه نمی‌شود؛ زیرا هردوی آن‌ها فواید بسیاری برای سلامتی دارند.
زندگی با بیماری آب سیاه چشم
نکات زیر می‌توانند به شما در کنترل فشار چشمی یا افزایش سلامت چشم کمک کنند:
رژیم غذایی سالم داشته باشید
داشتن رژیم غذایی سالم می‌تواند به شما در حفظ سلامتی کمک کند؛ اما از بدترشدن آب سیاه چشم جلوگیری نمی‌کند. ویتامین‌ها و مواد مغذی متعدد مثل روی، مس، سلنیوم و ویتامین‌های آنتی‌اکسیدانی مثل ویتامین ث، ای و آ برای سلامت چشم اهمیت زیادی دارند.
با احتیاط ورزش کنید
ورزش منظم ممکن است فشار چشمی در آب سیاه زاویه باز را کاهش دهد؛ بنابراین برای داشتن یک برنامۀ تمرینی منظم، با پزشک خود مشورت کنید.
کافئین را محدود کنید
مصرف نوشیدنی‌های با کافئین بالا می‌تواند فشار چشمی شما را افزایش دهد.
به‌طور مداوم اما کم، مایعات مصرف کنید
در طول روز فقط میزان مناسبی از مایعات را بنوشید. نوشیدن حدود یک لیتر از هر مایعی در بازۀ زمانی کم، ممکن است فشار چشمی را به‌طور موقت افزایش دهد.
هنگام خواب سر خود را بالا نگه دارید
استفاده از یک بالش کوچک که سرتان را با زاویه حدود ۲۰ درجه بالا نگه دارد، فشار درون چشمی را هنگام خواب کاهش می‌دهد.
داروها را با نسخه مصرف کنید
استفاده از قطره یا دیگر داروها که پزشک برای شما تجویز کرده، می‌تواند به دریافت بهترین نتایج از درمان کمک کند. حتماً قطره‌ها را همان‌طور که تجویز شده‌اند، مصرف کنید. در غیر این صورت، به عصب چشم شما آسیب بیشتری وارد می‌شود.
پیشگیری
کشف زودهنگام آب سیاه چشم به کمک چکاپ‌های منظم، بهترین راه برای حفظ سلامت چشم و جلوگیری از صدمه به بینایی است. تست آب سیاه باید طبق برنامۀ زیر انجام شود:
- هر سال یا دو سال یک بار برای افراد بالای ۳۵ سال و در معرض ریسک بالا
- هر دو تا چهار سال یک بار برای افراد کمتر از ۴۰ سال
- هر سال تا سه سال یک بار برای افراد ۴۰ تا ۵۴ سال
- هر سال تا دو سال یک بار برای افراد بین ۵۵ تا ۶۴ سال
- شش ماه یک بار تا سالی یک بار برای افراد بالای ۶۴ سال
ورزش
ورزش برای ایجاد و حفظ یک سبک زندگی سالم ضروری است. با اینکه ممکن است محسوس نباشد، اما چشمان نیز مانند تمامی اعضای دیگر بدن از ورزش بهره می‌برند. اگر در معرض ریسک ابتلا به آب سیاه چشم قرار دارید، تمرین‌های درست می‌توانند قسمت مهمی از مدیریت این ریسک در طولانی‌مدت باشند. لازم است برنامه‌ٔ ورزشی افراد مبتلا به گلوکوم یا با ریسک بالا به‌گونه‌ای تنظیم شود که به افزایش فشار داخل چشم منجر نشود.
برای مثال، ورزش‌های غیرهوازی سنگین مثل وزنه‌برداری، بارفیکس، شنا و… ممکن است باعث افزایش فشار داخل چشم شوند. بنابراین قبل از شروع ورزش با پزشک خود مشورت کنید.
داروها
- تیمولول
- لاتانوپروست
- آپراکلونیدین
- دورزولامید
- استازولامید
بدون دیدگاه