شوک چیست؟ خون‌ریزی، عفونت، سوختگی‌های شدید و مشکلات پزشکی دیگر می‌توانند باعث بروز عارضه‌ای شایع به نام شوک شوند. این وضعیت با گردش خون ضعیف بدن همراه است. در نتیجه، فشار خون افت می‌کند و ذخیرهٔ اکسیژن بافت‌های بدن کاهش می‌یابد.
علائم و نشانه‌های ناشی از این افت فشارخون و کاهش اکسیژن‌رسانی عبارتند از: رنگ‌پریدگی، تعریق زیاد، سرگیجه، سبکی سر هم‌چنین ضربان ضعیف و سریع قلب.
شوک ممکن است ناگهانی یا به تدریج رخ دهد و تهدید‌کنندهٔ زندگی نیز باشد.
تشخیص و درمان شوک
پیش از درمان مؤثر شوک لازم است تا علائم و نشانه‌های آن را تشخیص داد.
تشخیص شوک
علائم و نشانه‌های زیر ممکن است حاکی از شوک بیمار یا مصدوم باشد:
تغییر حس و رنگ پوست
ممکن است پوست رنگ پریده به نظر برسد و با حس سرما و رطوبت همراه باشد. البته در برخی از انواع شوک، پوست گرمای خود را حفظ می‌کند.
نبض و تنفس سریع
ضربان قلب ضعیف و سریع است، سرعت نفس‌کشیدن بالا می‌رود؛ تنفس می‌تواند سطحی یا عمیق باشد. فشار خون هم ممکن است به حدی افت کند که دیگر قابل اندازه‌گیری نباشد.
نگاه خیره
ممکن است شرایط روانی باعث شود که چشم‌ها خسته به نظر برسند و نگاه فرد خیره باشد. امکان دارد مردمک‌های چشم انبساط پیدا کنند و مرکز سیاه هر چشم بزرگ به نظر برسد.
بیهوشی، سرگیجه، اضطراب و تشنگی
فرد ممکن است دچار بیهوشی، سرگیجه یا ضعف شود. امکان دارد که فرد بی‌قرار و گیج شود یا حتی پاسخی از او دریافت نشود. بسیاری از افراد هنگام شوکه شدن از تشنگی و خشکی دهان شکایت می‌کنند.
درمان شوک
اگر علائم و نشانه‌های شوک را مشاهده کردید، بلافاصله با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. هم‌چنین، زمانی که منتظر رسیدن امداد پزشکی هستید:
از شخص بخواهید دراز بکشد
شخص را روی کمر بخوابانید و پاهای او را بین ۱۵ تا ۳۰ سانتی‌متر بالاتر از سطح زمین بگذارید. ساده‌ترین روش برای بالا قرار‌دادن پاها در این وضعیت استفاده از بالشت یا تکیه‌گاهی دیگر است.
درصورتی‌که فرد دچار جراحات یا صدماتی است که بالا‌بردن پاها باعث تشدید آسیب یا درد او می‌شود، بگذارید روی کمر دراز بکشد؛ هم‌چنین تا حد امکان مصدوم را جابه‌جا نکنید.
شخص را گرم و راحت نگه دارید
- یقه، کمربند و سایر بندهای تنگ لباس را باز کنید.
- اگر هوا سرد است، روی شخص پتو بیندازید.
- اگر زمین سرد بود، مصدوم را روی زیرانداز بخوابانید.
- در صورت گرم‌بودن هوا، اگر امکان دارد، فرد را زیر سایه یا در محلی خنک قرار دهید.
علائم حیاتی را بررسی کنید
تنفس، سرفه‌کردن یا حرکات فرد را بررسی کنید. اگر شخص نفس نمی‌کشد، اقدامات لازم برای احیای قلبی‌ریوی (CPR) را آغاز کنید.
اگر مصدوم استفراغ کرد یا خون بالا آورد، او را به پهلو قرار دهید تا از خفگی و ورود استفراغ یا خون به نای جلوگیری شود.
جراحات را مداوا کنید
اگر می‌توانید، جراحات احتمالی را مداوا کنید. شکستگی‌ها را ثابت کنید و سایر مراحل لازم کمک‌های اولیه را انجام دهید.
اگر احتمال آسیب به ستون فقرات وجود دارد، هنگام خواباندن فرد، مراقب باشید تا صدمهٔ بیش‌تری به این ناحیه وارد نشود.
مصدوم شوکه‌شده را گرم نگه دارید. پاها هم بالاتر از سطح قلب قرار گیرد تا بیش‌ترین میزان ممکن خون به سر برسد.
انواع شوک
انواع شوک به چهار گروه اصلی طبقه‌بندی می‌شوند:
۱. شوک ناشی از کاهش حجم خون
در شوک ناشی از کاهش حجم خون یا شوک هیپوولمیک (Hypovolemic Shock)، حجم خون آن‌قدر کم می‌شود که قلب نمی‌تواند خون را به خوبی به سمت بافت‌های بدن پمپاژ کند.
این شوک با خون‌ریزی جدی یا کم‌آبی شدید به دلیل ازدست‌دادن مایعات مرتبط است که اغلب اوقات این کم آبی از استفراغ یا اسهال ناشی می‌شود.
اگر شوک هیپوولمیک در عرض چند دقیقه مداوا نشود، ممکن است تهدید کننده زندگی باشد.
۲. شوک قلبی
شوک قلبی یا کاردیوژنیک (Cardiogenic Shock) در اثر عملکرد نامناسب قلب رخ می‌دهد. از عوامل بروز این نوع شوک می‌توان به حملهٔ قلبی، ضربان قلب بسیار کند یا ضربان قلب سریع اشاره کرد.
۳. شوک توزیعی
هنگامی که انبساط عروق خونی طبیعی نباشد، شوک توزیعی (Distributive Shock) رخ می‌دهد؛ حتی با وجود حجم نرمال خون، افت فشار خون مانع اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن می‌شود.
این شوک ممکن است در نتیجهٔ عفونت‌های شدید (شوک سپتیک یا عفونی)، واکنش‌های آلرژیک (شوک آنافیلاکتیک) و مواد سمی اتفاق بیفتد.
۴. شوک انسدادی
شوک انسدادی (Obstructive Shock) از انسداد جریان خون به سمت قلب ناشی می‌شود. از دلایل بروز شوک انسدادی می‌توان به وجود لخته‌های بزرگ خون در عروق خونی به سمت ریه‌ها (آمبولی ریوی) و تنش پنوموتوراکس (تخلیه هوا از فضای بین ریه که مانع باز‌شدن کامل ریه می‌شود) هستند.
علل رایج شوک
دلایل زیر ممکن است به بروز شوک منجر شوند:
ازدست‌دادن خون
ازدست‌دادن شدید خون باعث بروز شوک هیپوولمیک می‌شود که حجم خون از میزان نرمال کم‌تر شده است. خون‌ریزی ممکن است خارجی (زخم شدید) یا داخلی (شکستگی لگن یا پارگی اندام‌ها) باشد.
کم‌آبی
کاهش مایعات بدن در اثر استفراغ، اسهال و کاهش مصرف مایعات نیز می‌تواند به بروز شوک هیپوولمیک منجر شود.
مشکلات قلبی
بعضی مشکلات قلبی مانند حملهٔ قلبی می‌توانند توانایی قلب برای پمپاژ خون را کاهش دهند؛ ناکافی بودن اکسیژن در بافت‌های بدن، عملکرد طبیعی آن‌ها را مختل می‌کند که به شوک قلبی یا کاردیوژنیک منجر می‌شود.
عفونت
عفونت‌های شدید می‌توانند روی مکانیسم‌های دفاعی سیستم ایمنی بدن شما اثر بگذارند و باعث بروز نوعی شوک توزیعی به نام شوک سپتیک یا عفونی شوند.
علائم شوک سپتیک عبارتند از: تب، برافروختگی و حرارت پوست، سرما و لرز که می‌تواند به کاهش دمای پوست، افت فشار خون، تنگی نفس و حتی نارسایی در تنفس منجر شود.
شوک سپتیک در میان افراد مسن‌تر، جوانان و افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و بیماری کبدی رایج‌تر است.
واکنش‌های آلرژیک شدید (شوک آنافیلاکسی)
واکنش برخی افراد در برابر مواد حساسیت‌زا (آلرژن‌ها) شدیدتر است؛ در نتیجه ورود مواد حساسیت‌زا می‌تواند باعث به وجود آمدن شوک آنافیلاکسی در آنان شود.
بروز شوک آنافیلاکسی (نوعی شوک توزیعی) در میان افراد با سابقهٔ حساسیت از همه شایع‌تر است.
تشخیص شوک آنافیلاکسی
اگر فرد در عرض چند دقیقه پس از گزش زنبور یا حشره یا خوردن غذای حاوی مواد حساسیت‌زا دچار علائم شد، ممکن است شوک آنافیلاکسی رخ دهد.
مصرف برخی داروها هم می‌تواند باعث بروز شوک آنافیلاکسی شود. افرادی که حساسیت دارند، علائم و نشانه‌های آلرژیک شدید را در عرض چند دقیقه تجربه می‌کنند که معمولاً عبارتند از:
- برافروختگی پوست (در صورت لمس، احساس گرما منتقل می‌شود.)
- سرخی پوست یا کهیر همراه با خارش
- تورم صورت، چشم‌ها، لب‌ها، زبان و یا گلو
- خس‌خس سینه و دشواری تنفس
- افزایش ضربان قلب و افت فشار خون
- تهوع، استفراغ، اسهال و گرفتگی عضلات شکمی
از آن‌جایی که شوک آنافیلاکسی با مشکل جدی در تنفس همراه است، بسیار رایج است که فرد جان خود را از دست بدهد؛ تورم بافت‌های گلو ممکن است راه هوا را مسدود کند.
در صورت مشاهدهٔ فردی که واکنش آلرژیک دارد:
۱. با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.
۲. در صورتی که امکان خفه‌شدن فرد وجود ندارد، به او قرص آنتی‌هیستامین بدهید.
۳. اگر فرد می‌تواند، او را آرام به پشت بخوابانید و پاهایش را بالا قرار دهید.
۴. لباس‌های او را باز کنید و روی او را با پتو بپوشانید.
۵. اگر تنفس فرد قطع شد، عملیات احیای قلبی‌ریوی (CPR) را شروع کنید.
بدون دیدگاه